Jednym z największych wyzwań stojących przed nauczycielem oraz niejednokrotnie rodzicem jest zmotywowanie uczniów do pracy na lekcjach i w domu. Intuicyjnie czujemy, że najlepszym sposobem jest chwalić i nagradzać. Sprawa wydaje się prosta, warto jednak przyjrzeć się pewnym pułapkom związanym z chwaleniem i nagradzaniem.
Dorośli nie powinni koncentrować swojej uwagi na błędach uczniów (to nie sprzyja ich motywowaniu). Aby dzieci mogły się uczyć, trzeba stworzyć atmosferę, w której popełnianie błędów jest naturalnym etapem uczenia się. Trzeba dostrzegać postępy, chwalić i budować w uczniach poczucie pewności. Motywowanie za pomocą różnego typu nagród niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwa. Po pierwsze od pochwał i nagród można się uzależnić. Uczniowie widzą, które osoby otrzymują więcej pochwał i nagród, a które są chwalone od czasu do czasu. Z tego płynie przesłanie: Nie wszyscy są warci tyle samo. Budzi to w młodych ludziach poczucie niesprawiedliwości. Czasami pochwały bywają odczytane jako manipulacja (najpierw mnie chwalą, a potem coś ode mnie chcą). Przesadne pochwały prowadzą do dewaluacji słów. Uczeń może pomyśleć, że nauczyciel uważa go za wyjątkowo słabego skoro tak usilnie zachęca i chwali. Poza tym należy pamiętać, że nagrody wpływają na intensywność pracy, a nie na jej wynik. Oraz, że nagrody motywują tylko wtedy, gdy uczniowie wierzą, że mają szansę na ich osiągnięcie. Trzeba więc przygotowywać nagrody dla całej klasy, a nie tylko najlepszych uczniów.
Jak chwalić?
Pochwała ma zawierać konkretny pozytywny opis, nie zaś ocenę.
Przede wszystkim z wyczuciem. Bywa, że uczeń ceni pochwałę na osobności, a krępuje go docenienie na oczach kolegów. Dlatego na forum klasy należy chwalić za merytoryczną część wykonania zadania. Stosować proste, bezpośrednie, oznajmujące zdania. Pochwała ma zawierać konkretny pozytywny opis, nie zaś ocenę. Nie należy wypominać wcześniejszych błędów. Pochwała ma być szczera i prawdziwa, wyrażać uznanie dla pracy ucznia lub podziw dla jej wyniku, powinna kierować uwagę na włożony wysiłek i osiągnięcia. Co bardzo ważne, chwalić trzeba natychmiast oraz łączyć uznanie wyrażone ustnie z niewerbalnym komunikatem aprobaty (ton głosu, uśmiech itp..). Pamiętajmy, że zdecydowana większość ludzi lubi być doceniana pod warunkiem, że pochwały są spontaniczną, szczerą reakcją na osiągnięcia, a nie elementem wykalkulowanej gry. Ponadto pochwały mogą sprawiać wrażenie, że wartość człowiek zależy tylko od wymiernych osiągnięć. Dlatego należy pomagać dzieciom w rozwijaniu tzw. kompetencji miękkich.
Jakiego rodzaju osiągnięcia należałoby nagradzać?
Przede wszystkim należy docenić trudną pracę oraz taką, która wymaga uruchomienia wszystkich możliwości umysłowych, niezależnie od tego, czy ktoś popełniał błędy czy też nie. Chwalić trzeba rozwiązania nieszablonowe i odbiegające od propozycji innych osób. Przy czym nagrody powinny służyć jako informacja zwrotna i zachęta, aby uczniowie uznali za ważne dla siebie postępy w przyswajaniu wiadomości i umiejętności, a nie myśleli tylko o nagrodach. Nie mogą się one stać celem nauczania, mają być potwierdzeniem osiągnięć. Aby zmotywować uczniów do pracy na zajęciach należy zwiększać ich poczucie pewności siebie, nieustająco podnosić poprzeczkę oraz zachęcać do pracy bez nagród.
Jak zachęcać bez nagród?
Oto kilka przykładów.
- Używać komunikatu “doceniam to”, np. Dziękuję, Doceniam to, Podoba mi się sposób, w jaki to zrobiłeś (powiedziałeś), Podoba mi się bardzo, że zdecydowałeś się zaryzykować.
- Dziękuję, że spróbowałeś, Miło mi, Dziękuję, że mi to pokazałeś, Miałaś świetny pomysł, Napisałaś wyjątkowo dobrą pracę.
- Stosować komunikat “jestem z tobą”, np. Mnie też zdarzyło się popełnić taki błąd, Chciałabym być na Twoim miejscu, To Twój dobry dzień, Po Twoim uśmiechu widzę, że jesteś zadowolony ze swojej pracy, Też byłbym dumny gdybym osiągnął taki wynik, Wiem jak trudno było ci wykonać to zadanie, Rozumiem Twój smutek, Sądzę, że wiem, co czujesz.
- Używać komunikatu będącego zwykłym potwierdzenie poprawności, np. Dobrze, Zgadza się, Prawidłowo, Tak, dziękuję, Tego właśnie oczekiwałam.
- Dawać uczniowi swoją uwagę (poświęcić swój czas) bez udzielania pochwały, utrzymywać kontakt wzrokowy, powitać po okresie nieobecności, okazywać troskę, wydawać polecenia w sposób sygnalizujący nasze zainteresowanie dzieckiem (np. Chciałbym, abyś teraz …, Spróbujesz?)
- Chwalić całą klasę, np. Co za wspaniała grupa, mimo trudnego materiału radzicie sobie świetnie, To wielka przyjemność pracować z wami, Kiedy patrzę na waszą pracę, to puchnę z dumy. Podziwiam waszą pracę.
- Zapewnić możliwość wyboru sposobu rozwiązania problemu, pozwalać na własne tempo pracy oraz zapewniając niski poziom lęku.
Jak podnosić poprzeczkę?
- Stworzyć w klasie atmosferę wzajemnej mobilizacji do podejmowania wyzwań. Nagradzać całą klasę za pomoc przy realizacji wyzwań podejmowanych przez poszczególnych uczniów. Przy czym każdy kto podejmie wyzwanie musi zostać nagrodzony, nie tylko ten kto odniesie sukces.
- Dawać uczniom możliwości wyboru, np. pracy domowej, sposobu prezentowania materiału.
Bibliografia:
- J. Marzanno, "Sztuka skutecznego nauczania", Warszawa, CEO, 2012.
- M. Silberman, "Uczymy się uczyć", GWP Gdańsk, 2005r.
- D. Buehl, "Strategie aktywnego nauczania, czyli jak efektywnie nauczać i skutecznie uczyć się", Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków, 2004r.
Notka o autorce: Iwona Wołoszyn jest nauczycielką matematyki i chemii w Międzynarodowych Szkołach Paderewski w Lublinie. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.