Jak zorganizować zajęcia z edukacji medialnej?

Narzędzia
Typografia
  • Smaller Small Medium Big Bigger
  • Default Helvetica Segoe Georgia Times
media i edukacjaWychowanie do mediów jest w polskiej szkole zepchnięte na margines. Od 1997 r. istnieje jako ścieżka programowa. Coraz więcej osób dostrzega konieczność zastąpienia jej obowiązkowym przedmiotem. Póki co pozostają pedagogiczne działania partyzanckie. A jak jest w Twojej szkole? Jak organizować w niej edukację medialną, co powinno być w programie?
 
Na początek z pewnością konieczna będzie rozmowa z dyrekcją, wstępne ustalenia i przyjęcia ogólnej koncepcji zajęć z pedagogiki mediów. Można wymienić co najmniej trzy takie koncepcje. Pierwsza – zalecana – to osobny przedmiot, nauczany dodatkowo jako tzw. fakultet. Druga – koalicja różnych dziedzin wiedzy, elementy edukacji medialnej przemycane w ramach języka polskiego, lekcji historii, wiedzy o społeczeństwie itp., oparta na współpracy nauczycieli danych przedmiotów. Oraz trzecia – pozalekcyjne koło dziennikarskie dla chętnych zwykle połączone z redakcją szkolnego periodyku. Niezależnie od przyjętej koncepcji i wyniku rozmów z dyrekcją czeka nas nie mniej trudne zadanie. Trzeba napisać program, im bardziej autorski i oryginalny, tym lepiej. Oczywiście można posilić się umieszczonymi w Internecie czy też literaturze przedmiotu gotowymi rozwiązaniami. Dużo większą satysfakcję sprawi nam zapewne stworzenie własnej wersji programu.

Zanim zabierzemy się do jego konstrukcji trzeba zapoznać się z podstawami programowymi edukacji medialnej, dostępnymi na stronach internetowych Ministerstwa Edukacji i Nauki. Niestety, ich wyszukanie zajmuje nawet wprawionemu internacie sporo czasu, dlatego polecam inne źródła tych dokumentów, np. OEIiZK w Warszawie - gdzie znajdziemy cały komplet: dla szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum. Podstawy programowe mają jasną i czytelną strukturę: cele edukacyjne, zadania szkoły, treści i osiągnięcia. Analizując kolejne punkty tychże dokumentów możemy zauważyć wspólną koncepcję edukacyjną i progresję programową – uczniowie szkoły podstawowej zyskują wiedzę o mediach i umiejętności praktyczne, które w gimnazjum i szkole średniej są w dalszym stopniu rozwijane. Dlatego dobrze jeśli uczeń uczęszcza na zajęcia z edukacji medialnej przez cały okres swojego kształcenia. Sam program wychowania do mediów można streścić i zaprezentować w trzech punktach. Po pierwsze chodzi o pracę z informacją, a więc z jednej strony wiedzę o źródłach informacji: bibliotekach, mass mediach, Internecie, z drugie o praktykę – jak i gdzie szukać, czy to są prawdziwe informacje itp. Drugi nurt widoczny w podstawach programowych to wychowanie do bycia krytycznym, selektywnym i świadomym odbiorcą – można powiedzieć edukacja medialna właściwa. Pobocznie jest to również wychowanie do bycia medialnym twórcą – podejmowanie prób własnej działalności dziennikarskiej, literackiej, filmowej itp. Trzeci element również obecny w celach edukacyjnych to kształtowanie tożsamości kulturowej z widocznie zarysowaną opozycją: dziedzictwo i kultura narodowa – globalizacja i kultura masowa.
 
edukacja medialna 
 
W szkole podstawowej dostrzegamy znaczną przewagę edukacji czytelniczej nad medialną. Chodzi o wczesne wyrobienie nawyków obcowania z książką i biblioteką, rozbudzić w uczniach potrzeby poznawcze i przede wszystkim uwrażliwić na słowo. Podstawowa edukacja medialna polega również na przekazie fundamentalnej wiedzy o komunikowaniu się ludzi, m.in. o pojęciu komunikacji bezpośredniej i medialnej, werbalnej i niewerbalnej – tzw. mowy ciała, o podstawowej umiejętności w odbiorze przekazów medialnych, którą jest zdolność rozróżniania między tym, co fikcyjne, a tym, co realne; między tym, co jest w miarę obiektywnie przekazaną informacją, a tym, co jest do niej komentarzem.


 
W gimnazjum edukacja czytelnicza ma równie duże znaczenie co medialna. Z jednej strony mamy do czynienia z ciągłym rozbudzaniem potrzeb czytelniczych i własnymi próbami literackimi, z drugiej pojawia się coraz więcej tematów związanych z relacją media – społeczeństwo, poświęconych nie tylko artystycznym aspektom kultury środków przekazy, ale także finansowym. Gimnazjaliści poznają także podstawowe elementy tworzenia komunikatów medialnych.

W liceum z kolei mamy już znaczną przewagę nauki o mediach nad wychowaniem czytelniczym. Założono, iż te umiejętności i nawyki uczeń posiadł we wcześniejszych stadiach edukacji. Są nadal obecne w licealnym programie nauczania, ale więcej tematów dotyczy warsztatu dziennikarskiego i reżyserskiego, problemów związanych z globalizacją kultury czy też reklamową perswazją. W tym miejscu można zastanowić się nad sensownością podziału na edukację medialną i czytelniczą. Przecież czytanie jest również formą odbioru mediów, a książka czy gazeta to najstarsze znane nam środki przekazu. Opozycja trudna do uzasadnienia i zgoła niepotrzebna.

Kolejny krok to dokładne zapoznanie się z tzw. treściami zawartymi w podstawach programowych. Na ich podstawie sformułujemy konkretne tematy zajęć i przygotujemy konspekty. W „treściach” umieszczono kilkanaście punktów – obszarów tematycznych. Każdy taki punkt to inspiracja do dwóch lub trzech lekcji i ćwiczeń. Pisząc konspekt zajęć warto pamiętać, że edukacja medialna nie powinna być tylko przedmiotem teoretycznym. Nie wystarczy opowiedzieć jedynie historii masmediów czy prawić o tym jak wygląda praca Biblioteki Narodowej. To musi być praktyczny przedmiot. Teoretyczne tematy, które wydobędziemy z analizy programowych „treści” wypadałoby okrasić sporą porcją ćwiczeń praktycznych. I tak np. bierzemy podstawy dla liceum, punkt 9: wywieranie wpływu na ludzi. Metody i techniki perswazji i manipulacji stosowane w reklamie zewnętrznej, prasowej, radiowej i telewizyjnej. Można z tego zrobić interesującą pogadankę o manipulacji, połączoną z projekcją najlepszych i najzabawniejszych spotów telewizyjnych – coś w stylu polsatowskich Nie-zakazanych reklam”. Żywe dyskusje, tematyczne prezentacje i autoprezentacje uczniów – szczególnie przydatne przy nowej maturze i późniejszym szukaniu pracy, praktyczne ćwiczenia np. dykcji, psychologiczne zabawy rozwijające nasze zdolności komunikacyjne, pisanie krótkich informacji z życia szkoły, „gazeta mówiona”, a więc ustne streszczenia najważniejszych wydarzeń w kraju i na świecie podczas lekcji, przeglądy prasy, układanie programu własnej, wymarzonej stacji TV, której jeszcze nie ma, wizyty w redakcjach prasowych czy zwiedzanie radiowego studia, spotkania ze znanymi dziennikarzami – oto kilka propozycji. Takie właśnie powinny być zajęcia medialne – atrakcyjne i dynamiczne. Bo takie są również media. Żadnego zrzędzenia o teorii czy wkuwania dat. Wiele zależy tu od postawy nauczyciela. To musi być zdecydowanie otwarta i ciekawa świata osoba, komunikatywna i kreatywna, o przeciętnych przynajmniej umiejętnościach dziennikarskich. Z pewnością mamy takich pedagogów w szkole. Warto, żeby przymierzając się do edukacji medialnej wcześniej spróbowali współpracy z lokalną lub branżową prasą. Trudno jest mówić o mediach osobom, które nigdy nie doświadczyli ich w praktyce. Przeszkolenie dziennikarskie wskazane.

Co do pomocy naukowych warto zadbać o specjalną salę, w której jest przynajmniej wideo i telewizor. Idealnie jeśli mamy do dyspozycji laptop i multimedialny projektor. Ale nawet bez tych dobrodziejstw techniki możemy zorganizować ciekawe zajęcia. Bo liczą się tak naprawdę pomysły. Możemy bez konieczności żadnych niemal pomocy nakłonić młodzież do ciekawej zabawy w tworzenie nowych tytułów prasowych. Dzielimy uczniów na dwie grupy. Przydzielamy jednej osobie z każdej grupy funkcję redaktora naczelnego, który dobiera sobie sekretarza redakcji i dziennikarzy działów tematycznych. Potem prowadzi minikolegia dziennikarskie, wymyśla tytuł, pierwszą strony – którą można narysować albo ubogacić wyciętymi ze starych gazet zdjęciami – decyduje o zawartości, w końcu prezentuje na forum projekt czasopisma. Edukacja medialna niekoniecznie domaga się kosztownego wyposażenia. Wystarczą proste pomysły i zaangażowanie. Edukacja medialna ma tak jak media: uczyć, wychowywać i bawić.

Notka o autorze: Dr Piotr Drzewiecki, adiunkt w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Dziennikarz, specjalista ds. edukacji medialnej. Prowadzi internetowy serwis o wychowaniu do mediów Press Cafe.