Zawsze chciałam tworzyć „szkołę marzeń”, do której nauczyciele przychodzą ze względu na dzieci, bo lubią z nimi być, uczniowie zaś - żeby rozwijać zdolności do samodzielnego myślenia oraz zaspokajać naturalny głód poznawania świata w miejscu, które lubią i z ludźmi, których szanują. Chciałabym dziś podzielić się pewną wizją i koncepcją szkoły, którą od pewnego czasu udaje mi się rozwijać. Ku inspiracji innych dyrektorów i nauczycieli…
Wspólnie z Fundacją Familijny Poznań i z doskonałymi młodymi nauczycielkami, które czuły podobnie jak ja, rozpoczęliśmy tworzenie szkoły zupełnie innej od tych, do których biegają dzieci, a jednocześnie szkołę zupełnie normalną. Szkołę, którą dzieci pokochają. Szkołę, w której nauczyciele mają szansę realizować swoje najlepsze pomysły.
Fundamenty…
Szkoła Cogito to miejsce niezwykłe, dlatego przesłaniem do jej powstania było stworzenie przestrzeni wyróżniającej się wysoką, jakością kształcenia. „Chcemy, by nasza szkoła pozwalała uczniom rozwinąć kompetencje i cechy charakteru, by jednocześnie dostrzegała indywidualność każdego dziecka, by rozbudzała pozytywne nastawienie do świata i pozwalała dzieciom odkryć pasje i rozwinąć zainteresowania”. Te słowa zapisane zostały w koncepcji funkcjonowania szkoły prowadzonej przez Fundację Familijny Poznań.
Kolejnym krokiem w naszym działaniu było opracowanie programu „Kreatorzy Świata”, którego celem nadrzędnym jest rozbudzenie w uczniach radości wynikającej z uczenia się. Opracowanie programu poprzedziła refleksja nad tym, czym ma być szkoła, czemu ma służyć, jak będziemy wspierać i inspirować dzieci w odkrywaniu świata. Inspiracją byłyrównież wzory i pomysły bogatej myśli pedagogicznej Celestyna Freineta, Janusza Korczaka, moje wcześniejsze doświadczenia i niezadowolenie z tradycyjnej organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego, który sprzyja nauczaniu frontalnemu i percepcyjno-odtwórczym formom pracy.
Filozofia…
Program Kreatorzy Świata jest filozofią - dialogiem pomiędzy dorosłymi (nauczycielami i rodzicami) a dziećmi, a co za tym idzie - inicjowanie nowych pomysłów i zdobywanie doświadczeń jest naszym znakiem szczególnym. W naszych działaniach akcentujemy szeroko pojętą swobodę i aktywność dzieci w zakresie planowania zadań edukacyjnych, ich doboru, organizowania zajęć nie tylko w klasie i dla całej klasy, ale i własnych działań w szkole i poza nią (samokształcenie, działania badawcze, działania metodą prób i błędów), krytycznego analizowania działań własnych – ich przebiegu i efektów końcowych, wyrażania własnych opinii, nierzadko różniących się od opinii nauczyciela . Jest to filozofia o charakterze prakseologicznym i autokreacyjnym, dającym uczniom możliwość uczenia się zarówno w sposób zamierzony (zaplanowany), jak i twórczy. Wychodzimy poza utarte schematy wiedzy programowej, szkolnej, w stronę własnych zainteresowań i potrzeb intelektualnych.
Kompetentne dziecko
Jednym z zadań nauczyciela jest zapewnienie dziecku otoczenia umożliwiającego mu zbieranie doświadczeń, dzięki którym jak najwięcej istniejących w mózgu połączeń zostanie zachowanych. W praktyce oznacza to taką organizację pracy, w którym odkrywanie, badanie i poznawanie otaczającej rzeczywistości przynosi dziecku radość, bowiem wtedy dzieci rozwijają się najlepiej. Nauczyciel musi podtrzymywać i wzmacniać dziecięcą ciekawość i chęć rozumienia świata, aby tak się stało, proponujemy:
- rezygnację z proponowanych przez wydawnictwa tzw. pakietów edukacyjnych,
- odejście od zajęć dydaktycznych prowadzonych przez nauczyciela frontalnie na rzecz aktywności dzieci w małych grupach, przy minimalnym bezpośrednim udziale osób dorosłych. Nauczyciele przede wszystkim dbają o to, by dzieci przebywały w odpowiednio stymulującym środowisku, zadają im dobre pytania (takie, które sprowokują lub podtrzymają ich aktywność),
- stwarzanie dzieciom warunków do wyrażania siebie i tego, co poznają na wiele sposobów. Stanie się to możliwe między innymi dzięki zorganizowaniu małych atelier, czyli warsztatu/pracowni - dzieci mają dostęp do najróżniejszych materiałów i narzędzi, pozwalających im na eksplorowanie i kreatywne wyrażanie tworzonych przez siebie teorii.
Eksplorowanie świata
We współczesnym świecie, do zbioru niezbędnych umiejętności, w które ucznia powinna wyposażyć szkoła, należy zaliczyć:
- twórcze rozwiązywanie problemów,
- krytyczne myślenie,
- umiejętności przywódcze,
- umiejętność patrzenia z ogólnej perspektywy,
- pewność siebie, pozwalająca brać pełny udział w decydowaniu o przyszłości społeczeństwa,
- umiejętność planowania własnego życia w czasach ogromnych zmian.
Aby te umiejętności dzieci osiągnęły zachęcamy je do aktywnego doświadczania, w tym celu dzieci potrzebują materiałów, narzędzi, inscenizacji, muzyki, sztuki i symboli. Dzięki temu otaczająca rzeczywistość zostaje przez dzieci doświadczona, odkryta, wypróbowana na możliwie najwięcej sposobów, a dziecko rozwija przy tym własne środki poznania i wyrazu.
Kanony. Zakres programowy kanonów poza kluczowym celem, jakim jest rozwijanie zdolności i zainteresowań niesie również: poszerzanie wiedzy, kształcenie umiejętności i w dużej mierze oddziaływanie wychowawcze. W ciągu sześciu lat nauki w szkole uczeń ma możliwość wziąć udział w różnych zajęciach. Aby mógł rozpoznać swoje zainteresowania, a „nauczyciel” odkryć zdolności i talenty, uczestniczy w danym rodzaju zajęć w każdym roku szkolnym w cyklu, 1 godzinę tygodniowo. Przez 4 dni w tygodniu, od poniedziałku do czwartku odbywają się inne zajęcia dodatkowe. Po czterech miesiącach uczeń może kontynuować udział w zajęciach, wybrać nowe lub wstąpić do wybranego klubu.
Klub Babeczek. Na tych zajęciach dzieci rozwijają wyobraźnię, fantazję, kreatywność. Pomagamy im w odkrywaniu ich predyspozycji, pielęgnowaniu uzdolnień w sposób twórczy i nieszablonowy, zgodnie z wyzwaniami XXI wieku. W trakcie zajęć dzieci poznają różne techniki i wytwarzają „rzeczy ładne” – przedmioty użytkowe zdobiące człowieka i jego otoczenie. Zajęcia prowadzi nauczyciel, ale myślimy również o zapraszaniu gości spoza szkoły.
Godzina Kodowania w Cogito. Raz w tygodniu jeden z rodziców prowadzi godzinę kodowania, jest to wprowadzenie do informatyki, mające na celu wyjaśnienie kodu i pokazanie, że każdy może nauczyć się podstaw. Zajęcia pomagają rozwijać umiejętność rozwiązywania problemów, logiczne myślenie i kreatywności.
Skrzydlaki – działalność charytatywna, działania na rzecz innych. Projekt Skrzydlaki ma podkreślać ważne dla nas fundamentalne wartości i ideały: miłość do ludzi, niezgodę na krzywdę innych, odwagę cywilną, pokorę i skromność w czynieniu tego, co uczynić należy, umiejętność sprzeciwiania się złu, tolerancję i kierowanie się w życiu jasnymi wartościami. Powstał też fundusz Skrzydlaki są to środki przekazanie, jako kapitał początkowy na rzecz działalności projektu. Wolontariusze Skrzydlaki przez cały rok zbierają pieniądze dla potrzebujących, których zdecydowali się wspierać. Decyzja o tym, komu będzie udzielona pomoc, jest, co roku podejmowana wspólnie przez wszystkich wolontariuszy.
Spółdzielnia uczniowska. Spółdzielnia jest „lekcją przedsiębiorczości” – powstała, aby rozwijać i pielęgnować w uczniu kreatywność, innowacyjność, umiejętność planowania, organizowania oraz analizowania podjętych działań. Najlepszym sposobem osiągania celów przedsiębiorczości jest działanie oraz stosowanie metod aktywizujących, które pozwolą uczniowi czynnie uczestniczyć w zajęciach i zdobywać wiedzę, która zaprocentuje w przyszłym życiu zawodowym. Najlepszym polem do podejmowania pierwszych inicjatyw i przedsięwzięć jest najbliższe dziecku środowisko – szkoła, dom, miejsce zamieszkania. Dominują zajęcia praktyczne, wycieczki tematyczne, wywiady z przedsiębiorcami, obserwacje, doświadczenia, gry edukacyjne, sytuacje problemowe.
Nauka poprzez „prowokujące techniki”
Działania inicjowane są poprzez obserwację, doświadczenia, rozmowy, przeżycia. Impuls dla nowego zadania może wyjść od dziecka oraz dorosłego. Określony temat przeradza się w „kompleks zainteresowań”. Wymaga to starannej obserwacji i słuchania dzieci, aby poznać ich pytania i wątpliwości, które chciałyby dogłębniej zbadać. Dziecięca aktywność potrzebuje wówczas przestrzeni i czasu. Rola nauczyciela ogranicza się do towarzyszenia w rozmowie, do obserwacji, dokumentacji i podsuwania dalszych impulsów. Natomiast błędy, które mogą popełniać dzieci traktowane są, jako immanentny, naturalny i oczywisty element procesu uczenia się, zakłada, że nie można uczyć się nie popełniając błędów. Uczeń wie, że ma prawo je popełniać, więc nie boi się wybierać trudnych, obarczonych większym ryzykiem rozwiązań, popełnianie błędów nie wiąże się z ryzykiem utraty poczucia bezpieczeństwa.
Ocenianie
Dzieci prowadzą własny dziennik uczenia się tzw. „Dziennik Badacza”. Towarzyszy mu on przez kolejne tygodnie i miesiące nauki. W dzienniku znajdują się kryteria sukcesu, arkusze do planowania pracy oraz do samooceny pracy. Dzieci mają okazję przeglądać swój dziennik i rozmawiać o swoich postępach. Również w ciągu roku wspólnie z rodzicami przeglądają jego zawartości.
Samorządna organizacja życia w szkole
Dzieci są współorganizatorami codziennego życia w przedszkolu i w szkole. Przedszkole i szkoła są ich miejscem, które mogą urządzać i kształtować. Narady klasowe, debaty pozwalają omówić ważne bieżące sprawy i dokonać wspólnych uzgodnień. W szkole nic nie jest organizowane bez wiedzy dzieci i przedstawiane im, jako gotowe. Ciekawą formą są również „konferencje dziecięce” dające dzieciom możliwość twórczego rozwijania swoich zainteresowań i wnoszenia własnego wkładu do programu szkoły.
Podmiotowość
Nauczyciele w Cogito eksponują takie sytuacje dydaktyczne, w których dziecko jest autentycznym podmiotem, w pełni odpowiedzialnym za przebieg zaprogramowanych przez siebie działań oraz za ich rezultaty. Powinnością nauczyciela jest upodmiotowienie uczniów w procesie kształcenia, które polega przede wszystkim na samodzielnym rozwiązywaniu problemów, przy osobistym zaangażowaniu: tak, więc uczeń jest w pełni świadomy i aktywnie uczestniczy w doskonaleniu własnych umiejętności. Nauczyciel nie przyzwyczaja ucznia do odbioru gotowych treści i nie ogranicza jego postawy badawczej. Dzięki takiej postawie dziecko ma możliwość dostrzegania otoczenia, jako zbioru pytań, na które trzeba odpowiedzieć.
Rola nauczyciela i zespołu
Podstawę działań pedagogicznych stanowi uznanie samodzielności jednostki. Komunikacja pomiędzy dziećmi i nauczycielami zapewnia, iż dorośli dostrzegają i uwzględniają to, co dzieci dokonują w swoim własnym rozwoju. Nauczyciel poza organizowaniem materialnych i emocjonalnych warunków dla aktywności poznawczej dzieci, wraz z nimi poszukuje odpowiedzi na stawiane przez nie pytania oraz ustawicznie próbuje zgłębić ich procesy uczenia się.
Ważna jest również bliska współpraca między nauczycielami. W każdej klasie pracuje nauczyciel i asystent nauczyciela, którzy przez większość dnia przebywają w razem, wspólnie planując, obserwując, dyskutując, wspierając się. Nie są to jedyne osoby odpowiedzialne za zapewnianie dzieciom jak najlepszych warunków do rozwoju. Są oni wspierani przez instruktorów (osoby z wykształceniem lub praktyką w zakresie prowadzenia zajęć rozwijających zainteresowania) odpowiedzialnych za „kanony”.
Wszystkie osoby pracujące w szkole Cogito uczestniczą w spotkaniach szkoleniowych i systematycznie dokształcają się, gdyż wszyscy muszą rozumieć, jakie znaczenie ma to, co dzieje się w przedszkolu. Co więcej, każda z tych osób ma inne doświadczenia, inną perspektywę, a ciągła wymiana i wspólna refleksja umożliwia wszystkim rozwój. Tym samym zapewniony jest również ciągły rozwój wiedzy i kompetencji nauczycieli.
Ramy dla budowania przestrzeni „prowokującej do myślenia”
W szkole Cogito, wiele uwagi poświęcono przemyślanej aranżacji jasnych i przestronnych wnętrz. Zgromadzony materiał dydaktyczny zachęca do różnorodnej aktywności, uruchamiając podczas odkrywania rożne zmysły. Co najbardziej istotne – „prowokuje do myślenia” i do wyruszenia na wyprawę po własne odkrycia.
Powstają miejsca o różnym przeznaczeniu:
- Sala do zajęć plastycznych (wyposażona w farby, różnego rodzaju materiały i narzędzia do zabaw plastycznych oraz pojemniki na ubranie ochronne).
- Laboratorium z lustrami weneckimi do przeprowadzania badań i doświadczeń.
- Sala teatralna, w której działa „Teatr Cogiton”.
- Wspólna jadalnia samoobsługowa z kuchnią, z której korzystają kolejno wszystkie klasy.
- Dobrze zagospodarowana szatnia szkolna.
- Świetlica z doskonałym wyposażeniem.
- Ogródek szkolny, jako miejsce do prowadzenia upraw i obserwacji.
- Plac zabaw.
Zaangażowanie rodziców
Filarem współpracy jest dialog podmiotów procesu edukacji: uczniów, rodziców, nauczycieli. Wymaga on postawy odpowiedzialności od wszystkich osób biorących w nim udział, szczególnie od nauczyciela, gdyż to on inicjować powinien dialog. Bardzo dużo zależy od stworzenia klimatu zaufania w kontaktach z rodzicami dziecka.
Powstało miejsce prowadzenia dialogu tzw. pokój rodzicielski, bowiem „(…) idealnym wprost rozwiązaniem, kruszącym w pył schemat, jest zaaranżowanie w przestrzeni szkoły Pokoju Rodzicielskiego. Miejsca spotkania otwartego, „uczącego się”, gwarantującego równy start i jednakowe reguły dla wszystkich .
Jest tam: biblioteczka dla rodziców, stół i krzesła, tablica informacyjna, materiały do prowadzenia dyskusji (kartki papieru, flamastry), segregatory z dokumentami, komputer z drukarką, filiżanki, kawa i herbata (bardzo liczy się tu atmosfera spotkań). Jest to miejsce, gdzie można porozmawiać o różnych sprawach w spokoju, bez pośpiechu, na równych prawach. Ważne jest, że nie jest to przestrzeń zamknięta, tylko miejsce, do którego każdy rodzic może swobodnie wejść i zaprosić tam nauczyciela, ponieważ to rodzic czuje się gospodarzem. Wszystko po to, by podejmować wyzwania dla dobra i po stronie ucznia, dla którego w szkole się spotkali .
Nie zatrzymujemy się w rozwoju…
Szkoła Cogito odznacza się bogatym, twórczym życiem wewnętrznym. W największym jednak stopniu na klimat – i to jest najistotniejsze – wpływa sposób, w jaki nauczyciele traktują uczniów, jak też sposób odnoszenia się uczniów do siebie nawzajem. Wszystkie te czynniki razem wzięte tworzą to, co nazywane jest właśnie klimatem, duchem – wreszcie kulturą szkoły i budują podmiotowość ucznia.
Jako dyrektor szkoły zawsze pamiętam o tym, że niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju jest dostatecznie bogate środowisko życia „dość absorbujące dla pobudzenia osobistych przeżyć najbardziej kształcących” (R. Gloton, C. Clero, 1981, s.49), dlatego zawsze dbam o to, by stale rozszerzał się wachlarz doświadczeń i przeżyć nauczycieli, uczniów i ich rodziców; by mieli o czym mówić, pisać; by mieli, czego próbować i doświadczać.
Notka o autorce: Marzena Kędra – dyrektor Publicznej Szkoły Podstawowej Cogito w Poznaniu, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej. Posiada III stopień specjalizacji zawodowej, tytuł Honorowy Profesora Oświaty. Przewodnicząca Krajowego Zespołu Koordynacyjnego Polskiego Stowarzyszenia Animatorów Pedagogiki C. Freineta – ubiegłej kadencji. Autorka i realizatorka wielu programów oraz projektów edukacyjnych, autorka ponad 30 publikacji z zakresu pedagogiki wczesnoszkolnej Uhonorowana tytułami „Nauczyciel Roku 2012”, „Ambasador innowacyjnych idei i praktyk pedagogicznych”, „Dyrektor Roku 2010”.
Wszystkie zdjęcia: Publiczna Szkoła Podstawowa Cogito w Poznaniu
