Wymiary zaangażowanego nauczania

Całość uzupełniona jest opisami szkół, które oparły swój sposób funkcjonowania na przedstawionym podejściu. Dodatkowo zawiera zestaw ćwiczeń i fragmentów zajęć, które możemy wykorzystać w pracy z naszymi uczniami. To, że różne aspekty książki ze sobą się przenikają, jeszcze bardziej podkreśla jej całościowe spojrzenie na ucznia i nauczyciela.

Co to za wymiary?

Nasza szkolna rzeczywistość otoczyła się murami i bywa oddalona od tego, co dzieje się w otaczającym świecie. Jednak psychologiczna wiedza na temat komunikacji i procesu uczenia się dalej w niej obowiązuje. Proces trwałego uczenia się nowych umiejętności wymaga bezpiecznych i przyjaznych warunków. Autorzy książki korzystając z tego przekonania – wyprowadzają pięć wymiarów zaangażowanego nauczania. Należą do nich: otwartość, obecność, samoświadomość, kompetencje emocjonalne oraz wyznaczanie granic.

Ten model nauczania ma nieść ze sobą inspirację i zaangażowanie. Każdy z obszarów zawiera zasady i praktyki, którymi możemy się kierować, aby uczniowie mogli rozwijać swoje zdolności akademickie, emocjonalne i społeczne. Kierunek tego procesu prowadzi przez emocje do uwagi i stąd do pamięci i uczenia się.

Postaram się krótko opisać, co kryje się za poszczególnymi obszarami.

Otwartość związana jest z wyrażaniem ciepła, troski, uprzejmością, więzią pomiędzy nauczycielem i uczniem oraz intencjonalnym zaangażowaniem budującym zaufanie.

Obserwacja siebie opiera się na refleksji nad własnymi przekonaniami, emocjami i zachowaniami w taki sposób, aby czynić je bardziej świadomymi.

Obecność to zaangażowanie w to co właśnie odbywa się na lekcji. To uważność na teraźniejszy moment, koncentracja na tym, co zdarza się w klasie i zgoda na reagowanie na to, co się w procesie lekcji wydarza.

Wyznaczanie granic to jasne dla siebie i innych ramy komunikacji i funkcjonowania w rzeczywistości szkoły.

Rozwój kompetencji emocjonalnych związany jest z zarządzaniem własnymi emocjami.

Z zaplecza warsztatowego

Nie chcę dalej zgłębiać tego teoretycznego wątku, moim zdaniem – główną zaletą książki jest jej praktyczny wymiar. Poszczególne obszary omówione są w stosunku do samego nauczyciela, jego relacji z klasą i z innymi nauczycielami.

Teraz przytoczę kilka przykładów i wskazówek do pracy nad sobą oraz kilka cytatów, które były dla mnie szczególnie inspirujące.

Porozmawiaj ze swoimi uczniami na temat roli technologii. Jak Internet wpłynął na wyrażanie i dzielenie się sobą?
Na koniec dnia zapytaj uczniów o jedną rzecz z której są zadowoleni.
Dziękuj swoim uczniom. Rób to codziennie. Mów o tym co ważnego się wydarzyło w relacji z klasą, uczniami, nauczycielami.
Powitaj swoich uczniów w klasie czekając na nich. Zaobserwuj jak to wpłynie na to, co wydarzy się na lekcji.
Zwracaj uwagę na to, co cię inspiruje i dodaje energii kiedy pracujesz z klasą. Co jest dla ciebie wyzwaniem, co pogłębia zrozumienie siebie i Twojego nauczycielskiego działania.
Obserwuj co pracuje, a o co nie działa w Twojej pracy. Wyznacz sobie regularny czas w którym pochylisz nad tym. Zapisuj sobie cele, do których dążysz. Jeśli to możliwe spotykaj się z innymi, dziel się tym co dzieje się w Twojej praktyce i dyskutuj o tym.
W drodze do domu poświęć kilka minut na celebrowanie tego co było dobre podczas twojego dnia pracy i uznanie tego za część Twoje własnej siły.
Jeśli spotykasz trudności podchodź do siebie z wyrozumiałością i spokojem. Wyobraź sobie, że rozmawiasz ze swoim najlepszym przyjacielem – co mógłbyś mu powiedzieć?
Prowadząc różne rodzaje aktywności z uczniami możesz zapytać ich jak się czują przed i po. Możesz do tego wykorzystać skalę np. 1 – 10.
Wprowadzaj złote momenty w swojej klasie w czasie których uczniowie siedzą w ciszy na podłodze z oczami zamkniętymi lub otwartymi. Możesz zaprosić ich do słuchania otaczających dźwięków.
Zaprojektuj proces, w którym uczniowie stworzą mapy lub diagramy dotyczących ich własnych umiejętności.
Pozwól uczniom rozpoznać swoje ograniczenia. Zaprojektujcie działania, które pomogą im je przekroczyć.
Wykorzystuj oddech. Weź trzy głębokie oddechy i rozluźnij poszczególne części ciała.
Utrzymuj uwagę na jakiejś jednej czynności (chodzeniu, jedzeniu).
Spaceruj koncentrując się na wybranych zmysłach. Odpoczywaj od wielozadaniowości.
Kiedy następnym ktoś cię poprosi abyś coś zrobił, zatrzymaj się i daj sobie czas na rozważenie co „tak” lub „nie” może nieść dla Twojej osoby.
Pomyśl o swoich własnych doświadczeniach związanych z dyscypliną, nazwij pozytywne i negatywne zasady i modele. Pomyśl- jak to może wpłynąć na Twoje własne podejście do dyscypliny.
Zaproś uczniów do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji.
Zaproś uczniów do burzy mózgów, w której wypiszą czego potrzebujecie od siebie nawzajem do efektywnej nauki. Bądź otwarty i uczciwy, dziel się co jest dla ciebie ważne. Porozmawiajcie o tym.
Obserwuj jakie uczucia są dla Ciebie komfortowe i nieprzyjemne, zastanów się z jakiego powodu.
Pytaj siebie jaka wiadomość kryje się za daną emocją? Staraj się zmienić kontekst w stosunku do trudnej sytuacji. Jakie możliwości się w niej kryją?
Kiedy masz trudność z identyfikacją swoich emocji skontaktuj się ze swoim ciałem. Zapytaj siebie, w którym miejscu emocja jest odczuwana, to może pomóc Ci ją nazwać i rozwinąć świadomość emocjonalną.
Pamiętaj o humorze ;) Humor może być jednym z najbardziej użytecznych antidotum na stres.
Stwórz słownik emocji z uczniami. Porozmawiaj, które są bardziej lub mniej komfortowe i z jakiego powodu. W jaki sposób można je wyrażać? Pytaj uczniów o skale ich uczuć.
Dla młodszych uczniów stwórz koło emocji. Zaczynaj dzień od „raportu o stanie ducha”, w czasie którego uczniowie oznaczają poziom swoich emocji i dzielą się tym.
Stwórz z uczniami mapę, patchwork ich inteligencji emocjonalnej.
Wypracuj z uczniami sposoby radzenia sobie z impulsami i metody zarządzania emocjami.
Dawaj uczniom okazję do ekspresji i dzielenia się własnymi odczuciami związanymi z tematem lekcji.
Raz na jakiś czas poproś uczniów, aby napisali trzy aspekty klasy, które według nich funkcjonują dobrze i trzy, które są trudne i wymagają zmiany.
Wykorzystuj błędy jako wartość w procesie uczenia.

Napisałem tu tylko niewielką część różnego rodzaju inspiracji, pomysłów, które oferuje ta książka. Tłumaczenie jest moje – więc przepraszam za wszelkie językowe niedociągnięcia.

Trochę mądrości

„Wzięcie odpowiedzialności za zespół klasowy i jego rozwój jest możliwe tylko wtedy, kiedy podejmiemy i będziemy kultywować taką decyzję w stosunku do siebie”.

„Poziom zrozumienia siebie i własnych stanów emocjonalnych jest kluczowy dla pracy nauczyciela”.

„Kiedy uczymy dzieci tabliczki mnożenia to najpierw wygenerujmy powody, dla których warto się tego uczyć, kiedy doskonalimy czytanie – stwórzmy listę powodów, dla których warto je doskonalić.”

„Odpowiedzialność za to, co dzieje się w szkole na fundamentalnym i najważniejszym poziomie, którym jest relacja uczniów i nauczycieli w procesie uczenia się, jest po stronie nauczycieli”.

„Samoobserwacja daje nam okazję do odsłonięcia co kryje się pod naszymi reakcjami. W ten sposób możemy poszerzyć świadomą decyzyjność dotyczących naszych zachowań”

„Inwestowanie czasu w budowanie sieci relacji przenosi znaczące efekty w zakresie zaufania, rozumienia, motywacji w procesie uczenia.”

„Emocje są bardzo ważne w procesie uczenia ponieważ kierują uwagą, która ukierunkowuje uczenie i pamięć.”

Jeśli to co czytałeś/aś Cię zainteresowało – możesz odwiedzić stronę Engaged Teaching, na której znajdziesz więcej informacji o książce.

Notka o autorze: Krzysztof Jaworski jest pedagogiem specjalnym w Szkole Podstawowej nr 41 w Szczecinie oraz członkiem grupy Superbelfrzy RP. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Superbelfrów i został zmodyfikowany przez Marcina Polaka. Licencja CC-BY-SA.