W Polsce toczy się spór o „Traktat lizboński”, ale to jest wielka polityka. W środowisku oświatowym zaś dyskutuje się o „Strategii lizbońskiej”, która ożywiła debatę nt. zakresu i znaczenia pojęcia kompetencji w edukacji oraz kluczowych kompetencji i koniecznych treści uczenia się w szkole XXI w. Czego powinna uczyć dziś szkoła i do czego przygotować?
Przygotować do uczenia się przez całe życie
W pierwszych latach XXI wieku toczyła się dyskusja nad potrzebą modernizacji i udoskonalenia wprowadzonej w życie w 1999 r. reformy szkoły. Większość krajów Zachodu zmaga się ze szkolną reformą. W połowie 2005 r. podsumowano efekty prac w grupie roboczej powołanej przez Komisję Europejską. Powstał opis pakietu kompetencji, wymaganych od europejskiego nauczyciela naszych czasów.
O kompetencjach jako umiejętnościach ważnych i potrzebnych mówi się coraz więcej. Na przykład Mirosław Sielatycki pisał w „Dyrektorze Szkoły” (2005/3), że: W świetle tego zestawu kompetencji podstawowym zadaniem nauczyciela jest wykształcenie u młodych ludzi postawy i nawyków do uczenia się przez całe życie, ustawicznego zdobywania nowej wiedzy i umiejętności, do samodzielnego korzystania z zasobów informacyjnych oraz zdolności współpracy z innymi i rozwiązywania problemów. I to jest sedno kompetencji lizbońskich.
Akcentowane kompetencje
Warto zwrócić uwagę, że właśnie ww. fragment jego przypomnienia wskazuje na zestaw pięć kluczowych kompetencji o zasadniczym znaczeniu dla edukacji, uczenia się, pracy dziś i życia w epoce cyfrowej. Są to:
1. kształcenie u młodych ludzi postawy i nawyków do uczenia się przez całe życie,
2. przygotowanie do ustawicznego zdobywania nowej wiedzy i umiejętności,
3. samodzielne korzystanie z zasobów informacyjnych,
4. zdolności współpracy z innymi,
5. przygotowanie do rozwiązywania problemów.
Obszary kluczowych kompetencji lizbońskich
Warto jednak przypomnieć wszystkie kompetencje lizbońskie i wykorzystać w pracach programowych oraz dydaktycznych. Są one wymienione w 3 obszarach. Oto one (ryc. 1).
Kompetencje lizbońskie nauczyciela w Unii Europejskiej
A. Kompetencje związane z organizacją uczenia się uczniów (nauczanie)
Kluczowe kompetencje związane z organizacją uczenia się uczniów (nauczanie) obejmują następujące ważne umiejętności:
1. pracy w wielokulturowej i zróżnicowanej społecznie klasie,
2. stworzenia dogodnych warunków do uczenia się, tzn. nauczyciel:
- ma być organizatorem procesu uczenia się,
- ma uczynić ze swoich uczniów badaczy,
- tworzy programy nauczania, stale się szkoli i doskonali, usprawnia swoją pracę, działa w różnego rodzaju stowarzyszeniach i organizacjach,
- jest animatorem życia społeczno-kulturalnego w regionie,
3. włączenia technologii informacyjno-komunikacyjnej do codziennego funkcjonowania uczniów,
4. pracy w różnych zespołach (team work),
5. umiejętność współpracy przy tworzeniu programów nauczania, organizacji kształcenia
i oceniania,
6. umiejętność współpracy z osobami ze środowiska lokalnego i rodzicami,
7. dostrzegania i rozwiązywania problemów,
8. stałego poszerzania swojej wiedzy i doskonalenia swoich umiejętności.
W pierwszych latach XXI wieku toczyła się dyskusja nad potrzebą modernizacji i udoskonalenia wprowadzonej w życie w 1999 r. reformy szkoły. Większość krajów Zachodu zmaga się ze szkolną reformą. W połowie 2005 r. podsumowano efekty prac w grupie roboczej powołanej przez Komisję Europejską. Powstał opis pakietu kompetencji, wymaganych od europejskiego nauczyciela naszych czasów.
O kompetencjach jako umiejętnościach ważnych i potrzebnych mówi się coraz więcej. Na przykład Mirosław Sielatycki pisał w „Dyrektorze Szkoły” (2005/3), że: W świetle tego zestawu kompetencji podstawowym zadaniem nauczyciela jest wykształcenie u młodych ludzi postawy i nawyków do uczenia się przez całe życie, ustawicznego zdobywania nowej wiedzy i umiejętności, do samodzielnego korzystania z zasobów informacyjnych oraz zdolności współpracy z innymi i rozwiązywania problemów. I to jest sedno kompetencji lizbońskich.
Akcentowane kompetencje
Warto zwrócić uwagę, że właśnie ww. fragment jego przypomnienia wskazuje na zestaw pięć kluczowych kompetencji o zasadniczym znaczeniu dla edukacji, uczenia się, pracy dziś i życia w epoce cyfrowej. Są to:
1. kształcenie u młodych ludzi postawy i nawyków do uczenia się przez całe życie,
2. przygotowanie do ustawicznego zdobywania nowej wiedzy i umiejętności,
3. samodzielne korzystanie z zasobów informacyjnych,
4. zdolności współpracy z innymi,
5. przygotowanie do rozwiązywania problemów.
Obszary kluczowych kompetencji lizbońskich
Warto jednak przypomnieć wszystkie kompetencje lizbońskie i wykorzystać w pracach programowych oraz dydaktycznych. Są one wymienione w 3 obszarach. Oto one (ryc. 1).
Kompetencje lizbońskie nauczyciela w Unii Europejskiej
A. Kompetencje związane z organizacją uczenia się uczniów (nauczanie)
Kluczowe kompetencje związane z organizacją uczenia się uczniów (nauczanie) obejmują następujące ważne umiejętności:
1. pracy w wielokulturowej i zróżnicowanej społecznie klasie,
2. stworzenia dogodnych warunków do uczenia się, tzn. nauczyciel:
- ma być organizatorem procesu uczenia się,
- ma uczynić ze swoich uczniów badaczy,
- tworzy programy nauczania, stale się szkoli i doskonali, usprawnia swoją pracę, działa w różnego rodzaju stowarzyszeniach i organizacjach,
- jest animatorem życia społeczno-kulturalnego w regionie,
3. włączenia technologii informacyjno-komunikacyjnej do codziennego funkcjonowania uczniów,
4. pracy w różnych zespołach (team work),
5. umiejętność współpracy przy tworzeniu programów nauczania, organizacji kształcenia
i oceniania,
6. umiejętność współpracy z osobami ze środowiska lokalnego i rodzicami,
7. dostrzegania i rozwiązywania problemów,
8. stałego poszerzania swojej wiedzy i doskonalenia swoich umiejętności.
B. Kompetencje związane z kształtowaniem postaw uczniowskich
Kompetencje związane z kształtowaniem uczniowskich postaw mają wyraźnie charakter wychowawczy. Akcentują edukację obywatelską i społeczną. Obejmują umiejętności:
1. wykształcenia u uczniów postawy obywatelskiej i społecznej,
2. promowania takiego rozwoju kompetencji uczniów, które pozwolą im jako pełnoprawnym obywatelom danego państwa, z sukcesem funkcjonować w społeczeństwie wiedzy, co obejmuje:
- motywację do nauki, nie tylko formalnej objętej obowiązkiem szkolnym,
- nauczenie uczenia się,
- krytyczne przetwarzanie informacji,
- posługiwanie się komputerem i korzystaniem z wszelkich urządzeń cyfrowych
- twórczość i innowacyjność oraz rozwiązywanie problemów,
- przedsiębiorczość,
- współpracę z innymi i łatwość komunikacji z innymi,
- umiejętność poruszania się w kulturze wizualnej.
C. Umiejętność wtopienia ww. kompetencji ponadprzedmiotowych w czasie nauczania / uczenia się określonego przedmiotu
Propozycja samodzielnej pracy: Proszę wskazać, które spośród ww. kompetencji związanych z przebiegiem i warunkami uczenia się - nauczania (pkt A) oraz jak można je wykorzystać i zaakcentować w edukacji swojego przedmiotu, np. biologii czy geografii?
1. …………………………………………………………………………………………………
2. …………………………………………………………………………………………………
3. …………………………………………………………………………………………………
Dominacja umiejętności ponadprzedmiotowych
Z powyższego wyraźnie widać, że w europejskiej, nowoczesnej edukacji wyraźnie akcentuje się rolę umiejętności ponadprzedmiotowych nauczyciela i ucznia. Jest to zdecydowana dominacja wymagań „uniwersalnych” nad przedmiotowymi. Czy to znaczy, że dotychczasowe nauczanie poszczególnych szkolnych przedmiotów nauczania, ciągle jeszcze rozmiłowane w zdobywaniu konkretnej wiedzy przedmiotowej, szkolnej, odchodzi do lamusa? Czy to zmieni przygotowanie nauczycieli przedmiotowców? Idea zawarta w lizbońskich kompetencjach jest przecież zasadniczo różna od tej, która jeszcze dziś ma się dobrze w obecnej praktyce. Jest ona wyzwaniem dla MEN, który firmuje nową podstawę programową, instytucji i organizacji oświatowych oraz także osób zajmujących się kształceniem, doradztwem i doskonaleniem zawodowym nauczycieli.
Stąd rodząca się potrzeba zmiany filozofii i strategii doskonalenia nauczycieli. Przykład scenariusza szkolenia nauczycieli można znaleźć w miesięczniku „Wszystko dla Szkoły” w artykule pt. „Warto poczuć zapach nowoczesności? Scenariusz dyskusji z nauczycielami o istocie i znaczeniu nowoczesności edukacji”. (2009/7). Może warto poznać i wykorzystać w szkoleniu nauczycieli?
Pytania do autorefleksji - Dlaczego, jeśli polska edukacja w szkole XXI wieku ma ambicje dobrze przygotować młodych do życia i pracy w XXI wieku, to powinna akcentować nabywanie i rozwijanie ww. interesujących kluczowych kompetencji lizbońskich oraz umacniać umiejętności dotyczące samego uczenia się uczniów?
Proszę wskazać spośród ww. kompetencji związanych z przebiegiem i warunkami uczenia się - nauczania, np. trzy własne kompetencje, w których jako nauczyciel jestem już dziś dobry (bardzo dobry).
1. …………………………………………………………………………………………………
2. …………………………………………………………………………………………………
3. …………………………………………………………………………………………………
Kompetencje związane z kształtowaniem uczniowskich postaw mają wyraźnie charakter wychowawczy. Akcentują edukację obywatelską i społeczną. Obejmują umiejętności:
1. wykształcenia u uczniów postawy obywatelskiej i społecznej,
2. promowania takiego rozwoju kompetencji uczniów, które pozwolą im jako pełnoprawnym obywatelom danego państwa, z sukcesem funkcjonować w społeczeństwie wiedzy, co obejmuje:
- motywację do nauki, nie tylko formalnej objętej obowiązkiem szkolnym,
- nauczenie uczenia się,
- krytyczne przetwarzanie informacji,
- posługiwanie się komputerem i korzystaniem z wszelkich urządzeń cyfrowych
- twórczość i innowacyjność oraz rozwiązywanie problemów,
- przedsiębiorczość,
- współpracę z innymi i łatwość komunikacji z innymi,
- umiejętność poruszania się w kulturze wizualnej.
C. Umiejętność wtopienia ww. kompetencji ponadprzedmiotowych w czasie nauczania / uczenia się określonego przedmiotu
Propozycja samodzielnej pracy: Proszę wskazać, które spośród ww. kompetencji związanych z przebiegiem i warunkami uczenia się - nauczania (pkt A) oraz jak można je wykorzystać i zaakcentować w edukacji swojego przedmiotu, np. biologii czy geografii?
1. …………………………………………………………………………………………………
2. …………………………………………………………………………………………………
3. …………………………………………………………………………………………………
Dominacja umiejętności ponadprzedmiotowych
Z powyższego wyraźnie widać, że w europejskiej, nowoczesnej edukacji wyraźnie akcentuje się rolę umiejętności ponadprzedmiotowych nauczyciela i ucznia. Jest to zdecydowana dominacja wymagań „uniwersalnych” nad przedmiotowymi. Czy to znaczy, że dotychczasowe nauczanie poszczególnych szkolnych przedmiotów nauczania, ciągle jeszcze rozmiłowane w zdobywaniu konkretnej wiedzy przedmiotowej, szkolnej, odchodzi do lamusa? Czy to zmieni przygotowanie nauczycieli przedmiotowców? Idea zawarta w lizbońskich kompetencjach jest przecież zasadniczo różna od tej, która jeszcze dziś ma się dobrze w obecnej praktyce. Jest ona wyzwaniem dla MEN, który firmuje nową podstawę programową, instytucji i organizacji oświatowych oraz także osób zajmujących się kształceniem, doradztwem i doskonaleniem zawodowym nauczycieli.
Stąd rodząca się potrzeba zmiany filozofii i strategii doskonalenia nauczycieli. Przykład scenariusza szkolenia nauczycieli można znaleźć w miesięczniku „Wszystko dla Szkoły” w artykule pt. „Warto poczuć zapach nowoczesności? Scenariusz dyskusji z nauczycielami o istocie i znaczeniu nowoczesności edukacji”. (2009/7). Może warto poznać i wykorzystać w szkoleniu nauczycieli?
Pytania do autorefleksji - Dlaczego, jeśli polska edukacja w szkole XXI wieku ma ambicje dobrze przygotować młodych do życia i pracy w XXI wieku, to powinna akcentować nabywanie i rozwijanie ww. interesujących kluczowych kompetencji lizbońskich oraz umacniać umiejętności dotyczące samego uczenia się uczniów?
Proszę wskazać spośród ww. kompetencji związanych z przebiegiem i warunkami uczenia się - nauczania, np. trzy własne kompetencje, w których jako nauczyciel jestem już dziś dobry (bardzo dobry).
1. …………………………………………………………………………………………………
2. …………………………………………………………………………………………………
3. …………………………………………………………………………………………………
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)