Dziadkowie i wnuki w edukacji

Kształcenie międzypokoleniowe to postmodernistyczny termin określający proces dziedziczenia w sferze intelektualnej. Pierwotnie, przetrwanie kultury było możliwe dzięki ustnym przekazom: starsi udostępniali wiedzę swoim potomkom. Pierwszą rewolucję przyniosło wynalezienie druku. Głosy przodków zostały przelane na papier. Zmiana metodologii pozyskiwania informacji umniejszyła rolę doświadczenia, a tym samym – prestiż starszych członków społeczeństwa. Ale to nie koniec. Alvin Toffler, w książce „Trzecia fala” (1980), postawił tezę o wybuchu kolejnej rewolucji w przekazywaniu informacji: rosnąca popularność technologii informatycznych i idąca za nią zamiana ról. Teraz dzieci pomagają swoim rodzicom poruszać się w cyfrowym świecie – nastała era kultury postfiguratywnej.

Nie możemy jednak zapominać, że młodzież w dalszym ciągu potrzebuje obecności czujnego spojrzenia starszych: „Starsi nie mogą być starsi, jeśli nie ma społeczeństwa, które uczyni ich starszymi. Dziecko nie może czuć się bezpiecznie, jeśli obok niego nie ma starszych, ich cicha obecność daje mu nadzieję. Dorosły nie może być tym, kim jest, jeśli wokół nie ma starszych osób” (M.P. Some).

Projekt „Dziadkowie i wnuki”, finansowany w ramach European Commission eLearning Program, wspierany przez władze lokalne, organizacje publiczne i prywatne, jest skierowany do osób powyżej 55 roku życia. Ma na celu edukację multimedialną (obsługa poczty elektronicznej, przeglądarek internetowych), która daje możliwość aktywnego uczestnictwa w skomputeryzowanym społeczeństwie. Nauczycielami-wolontariuszami są uczniowie szkół ponadpodstawowych i studenci informatyki. Dzięki temu, projekt G&G wspomaga również dialog międzypokoleniowy.

Wymiar społeczno-polityczny
W dzisiejszych czasach, swobodne posługiwanie się nowoczesnymi technologiami jest podstawowym składnikiem pełnej aktywności obywatelskiej i sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. Internet udostępnia szeroki zakres praktycznych informacji: godziny otwarcia sklepów, spis dyżurujących szpitali, formularze do ściągnięcia i wypełnienia (unikamy wystawania w długich kolejkach w urzędach), lista dokumentów niezbędnych do załatwienia wielu spraw, stan konta bankowego... To wszystko ułatwia dostęp do różnorakich usług – możemy z nich korzystać bez wychodzenia z domu. Niestety, większość starszych osób nie uświadamia sobie korzyści płynących z używania nowych technologii, boi się komputerów.

Społeczna równość jest jednym z głównych celów integracji europejskiej, wymienionym w traktacie lizbońskim. Europejski program wyrównywania szans wspiera liczne lokalne inicjatywy. Mimo wysiłków UE, bardzo niewiele osób starszych korzysta z Internetu. Wpływają na to różne czynniki, np.: zły sposób nauczania, skoncentrowany na technicznej stronie problemu, pomijający indywidualne zainteresowania i umiejętności, a tym samym nieatrakcyjny; organizacje zajmujące się edukacją osób starszych nie doceniają przydatności Internetu w ich życiu; kursy bywają kosztowne; rozkład zajęć często niedostosowany do potrzeb.

Wymiar pedagogiczny
Osoby, które stykają się po raz pierwszy z komputerem bywają niemal sparaliżowane: Jak to działa? Dlaczego muszę tego używać? I ta przerażająca funkcja „usuń”... Nie mogę tego zrobić! Strach przed nieznanym nie jest domeną wieku, to nieodłączna cecha każdego człowieka. Pierwszy dzień w szkole, pierwsza randka, pierwsze zajęcia nauki jazdy samochodem, itd. Każdy proces emancypacji wymaga pewności siebie i wiary w to, że możemy osiągnąć pewien cel. Jedyną różnicą między nastolatkiem a pięćdziesięciolatkiem jest taka, że używanie komputera jest dla tego pierwszego codziennym rytuałem, a ten drugi robi to zazwyczaj po raz pierwszy.

To bardzo ważne, aby nauczyciel zrozumiał myśli i emocje targające nowicjuszem. Badania dowiodły, że najlepsze efekty w nauczaniu osób starszych osiąga się poprzez wprowadzenie nieformalnej atmosfery spotkania towarzyskiego. Należy unikać formalnej oceny i wydawania sztywnych poleceń, aby uczestnicy zajęć mogli się zrelaksować i odpędzić obawy związane z nową sytuacją.

To bardzo ważne, aby koncentrować się na praktycznym wykorzystaniu umiejętności informatycznych, tacy dojrzali uczniowie muszą odpowiedzieć na pytanie: Po co mi komputer? Dlaczego powinienem go używać? Należy zobaczyć w nowych technologiach przydatne narzędzie, a dopiero potem zdobywać teoretyczną wiedzę.

Jednym z najważniejszych czynników wzmacniającym międzypokoleniowe więzi jest pamięć historyczna. Powszechne dziedzictwo kulturowe to parasol, pod którym kryją się wszyscy bez względu na wiek, i to właśnie na nim należy bazować, aby starsi ludzie poczuli się pewniej.

Wszystkie istoty ludzkie mają naturalny pociąg do uczenia się; rola nauczyciela ogranicza się tylko do ułatwienia tego procesu. Młodzi wolontariusze w takich projektach jak G&G muszą zacząć od pokazania początkującym osobom starszym, że są one zdolne do obsługi komputera i, co więcej, sprawi im to dużo radości i na pewno będzie przydatne. Dlatego właśnie kadra kursów międzypokoleniowych musi być odpowiednio przygotowana, zarówno pod względem metodologii, jak i psychologicznym.

Rekomendacje

Rozwijając programy edukacji informatycznej i e-learning wśród osób starszych, należy zadbać o „koleżeński” sposób nauczania. Relacja jeden do jednego – młody nauczyciel i starszy uczeń ułatwia opanowanie obsługi komputera. Praktyczne ćwiczenia w obsługiwaniu myszki, pisania listów elektronicznych czy wyszukiwanie informacji w Internecie pomagają opanować je w krótkim czasie – sukces zwiększa apetyt.

Nauczane treści muszą być atrakcyjne i ważne dla ucznia. Należy promować używanie nowych technologii przez starsze osoby i dowiedzieć się, jakie mają wobec nich oczekiwania. Proces nauczania powinien podkreślać potencjał technologii informatycznych wykraczający poza ich „uczniowskie” oczekiwania – „nieoczekiwane rozwiązania realnych problemów i potrzeb” – dzięki temu wzrośnie ich motywacja do uczenia.

Treści nauczania powinny mieć bezpośrednie przełożenie na codzienne życie uczniów – indywidualne podejście jest bardzo istotne. Należy zapewnić uczniom nowe możliwości/narzędzia aby zawierać/podtrzymywać kontakty z innymi ludźmi: szkolone osoby powinny nauczyć się używać Internetu i poczty elektronicznej do podtrzymywania kontaktów z rodziną i znajomym, ale też zawierać nowe znajomości z rówieśnikami.

Należy opracować specjalne strategie i ćwiczenia, dzięki którym zdobędziemy większą pewność, że to, czego nauczyli się kursanci, będzie wykorzystywane po zakończeniu cyklu zajęć. Najbardziej efektywne inicjatywy i programy nauczania powinny być idealnie skrojone według potrzeb i zainteresowań osób starszych. Należy zatem zbadać tło  społeczne, wcześniejsze doświadczenia, szybkość uczenia się, itd.

Przekazywanie modelu międzypokoleniowego
Nie można również zapominać o kontekście kulturowym. Wszyscy ludzie, zaangażowani w proces nauczania, mają własne przyzwyczajenia, wartości i wierzenia. Przy opisie problematyki nauczania, nie możemy zignorować społecznego i administracyjnego systemu oraz różnic leksykalnych dzielących starsze pokolenie od młodszego. Dlatego też zanim zaszczepimy model edukacji międzypokoleniowej w danym kraju, należy zbadać lokalny kontekst.

Każdy kraj ma własny model edukacji, bariery edukacyjne to bariery kulturowe. Europa ma własny wymiar kulturowy. Sfera edukacji jest zaszczepiona w tożsamości narodowej, zachowującej tradycyjne wartości charakterystyczne dla danej nacji, takie jak: stosunek do autorytetów; stosunek między jednostką a społecznością; relacje międzypokoleniowe; rola ucznia (aktywna lub bierna); kontrolowanie emocji; zarządzanie i postrzeganie czasu.

Kolejne generacje odnoszą się w inny sposób do autorytetów, np. nauczycieli. Uczą się więcej od rówieśników, niż z materiałów dostarczanych przez wykładowców, sami zdobywają wiadomości.

Tak czy inaczej, proces uczenia się jest nierozerwalnie połączony ze swego rodzaju skrępowaniem, a nawet: przymusem. Samokształcenie wymaga bardzo dużej motywacji i autonomii. Musimy pamiętać, że motywacja to jeden z najważniejszych aspektów kształcenia: nawet świetnie opracowany program nie spełni uczniowskich oczekiwań, jeśli nie są oni zainteresowani tematem, jeśli czują silną presję uczęszczania na dane zajęcia, nie widzą realnego zastosowania i bezpośredniego zastosowania nauczanych treści.

Różnice kulturowe decydują o wyborze sposobu nauczania – tworzenie koleżeńskiej atmosfery, grup dyskusyjnych, czy tylko standardowy wykład? Odpowiedź zależy od stosunku do autorytetów i tradycji w danej społeczności. Zasadniczą kwestią jest rozpatrywanie metod nauczania w zależności od grupy docelowej. Pomysły przedstawione w niniejszym artykule to tylko sugestie, nie wytyczne! Model nauczania międzypokoleniowego należy przefiltrować także kulturowo, aby osiągnąć zadowalające efekty.

Opracowanie na podstawie elearningpapers - Chabert Ramon, Aina & Turrini, Monica (2008). Grandparents and Grandsons: poetics of an intergenerational learning experience. eLearning Papers, Nº 8. ISSN: 1887-1542