W obecnym świecie film jest dziedziną sztuki, która towarzyszy dzieciom niemal od pierwszego roku życia. Dzieci i młodzież bardzo szybko wkraczają w świat kultury masowej, a film jest jego częścią. Młodzi ludzie żyją teraz online, a przez ich głowy każdego dnia przechodzą dziesiatki ruchomych obrazów. Potrafią bez problemu nagrać film i wrzucić go do sieci. Jednak, czy potrafią również z taką samą swobodą opowiadać o emocjach zawartych w dziele filmowym? Czy potrafią tak dobierać projekcje, by treści w nich zawarte były nie tylko atrakcyjne, ale również wartościowe?
Konsekwencją powierzchownej analizy treści i niewłaściwego jej doboru jest narażenie się młodzieży na mylne odczytanie motywów działań bohaterów filmowych, intencji twórcy czy kreacji współczesnej rzeczywistości. A przecież film, jak każde dzieło sztuki, ma pomóc w zrozumieniu świata, człowieka, a także własnych zachowań, wyborów i postaw.
Film jako pretekst do rozmowy
Dobrym pomysłem jest więc wykorzystanie filmu w szkole, który będzie pretekstem do rozmowy na tematy dotyczące wspóczesnego życia oraz problemów, z którymi boryka się świat. Możemy w tych rozmowach dotknąć spraw związacych ze światem ucznia, dzięki czemu pozyskamy wiedzę o tym, jakie są nasze dzieci, co myślą, czują, czym się interesują. Jako autorka klasy z innowacją filmową, którą była realizowana w Gimnazjum nr 4 w Pile chcę powiedzieć, że praca z uczniami przy wspólnych projektach, konkursach, analizowanie dzieł filmowych i wielogodzinne dyskusje to – przede wszystkim – czas na kształtowanie w uczniach kompetencji kluczowych. Poznanie siebie, swoich pasji, możliwości, dzielenie się pracą w taki sposób, by każdy robił to, co potrafi i czuł się pełnowartościowych członkiem projektu, zaowocowała zacieśnianiem więzi w klasie i wzmocnieniem w uczniach poczucia własnej wartości.
Edukacyjna rola filmu
Film, poza terapią i pracą na emocjach, spełnia też ważną rolę edukacyjną. Mówi się, że ludzie pamietają 10% tego, co usłyszą, 20% tego, co zobaczą, 40% tego, o czym rozmawiają i 90% tego, co zrobią. Oglądanie filmu połączone z warsztatem zwiększa prawdopodobieństwo, że uczniowie zapamiętają to, o czym była mowa. Ponadto udowodnione jest, o czym pisał H. Gardner, że lepiej zapamiętujemy treści, które są dla nas przyjemne i dobrze nam się kojarzą, np. pierwsza randka, pierwsza podróż. Nazywa to efektem flow, czyli uskrzydleniem. Uważa, że to najlepsza metoda uczenia dzieci, ponieważ uruchamia motywację wewnętrzną.
A może DKF?
Filmy najprościej jest omawiać w ramach koła filmowego lub – realizowanego w wielu szkołach – Dyskusyjnego Klubu Filmowego. Mamy wtedy możliwośc spotkać się z uczniami po lekcjach, w określonych warunkach i czasie, i realizować zaplanowane przez nas cele. Mogą nimi być: rozwijanie zainteresowań uczniów filmem, zapoznanie z historią kina oraz językiem filmowym, kształtowanie umiejętności odczytywania języka filmu, kształtowanie umiejętności analizy dzieła filmowego, kształtowanie umiejętności analizy wartości ważnych w życiu człowieka, zachowań bohaterów, dokonywanych przez nich wyborów, rozwijanie umiejętności samodzielnego myślenia, konstruowania opinii, rozwijanie umiejętności aktorskich, reżyserskich i scenograficznych, kształcenie umiejętności krytycznego myślenia.
Jeśli nie koło filmowe, to co?
Jeśli z jakichś przyczyn nie prowadzimy zajęć filmowych, to film z jego możliwościami możemy wprowadzić do sali lekcyjnej np. na lekcje wychowawcze. W każdej chwili możemy realizować tematykę związaną z szeroko pojętymi wartościami. Cykl, który lubię najbardziej, zatytułowałam: Film wobec świata, człowieka, jego problemów i emocji:
A) Świat wokół nas
B) Człowiek i jego emocje
C) Nasze dorastanie
D) Nasze wybory
Takie ujęcie zagadnień dało mi szeroki wachlarz możliwości wyboru filmów, które pokazują różne problemy, postawy i zachowania, z którymi spotykają się młodzi ludzie.
Dziełem, który chcę Wam polecić do wspólnej analizy i rozmowy, jest film Dennisa Ganzela pt. „Fala” (2008). Obraz ten inicjuje rozmowy na tematy związane z nietolerancją, samotnością, niezrozumieniem, zachowaniami profaszystowskimi oraz obsesyjnym pragnieniem przynależności do wspólnoty.
Otwórz się, porozmawiaj
Jeśli chodzi o ten film, bardzo ważne jest wprowadzenie młodych ludzi do tematu, a więc przedstawienie genezy, wynikającej z przeprowadzenia kilku eksperymentów na przestrzeni lat:
a) w roku 1962 Stanlej Milgram badał kwestię posłuszeństwa wobec autorytetów, czyli ślepego wykonywania zbrodniczych rozkazów. Jego grupa badawcza to 1000 osób, a kłamstwa badawcze polegało na tym, iż twierdził on, że bada nowe metody przyswajania wiedzy. Podzielił więc ludzi na dwie grupy: uczniów i nauczycieli. Nauczyciele mieli razić prądem uczniów, gdy ci niepoprawnie odpowiadali na zadane mu pytanie. Nawet, gdy uczniowie krzyczeli z bólu, nie mogli liczyc na taryfę ulgową. W przypadku 2/3 badanych użyto całej siły.
b) w roku 1967 nauczyciel z Kalifornii, Ron Jones, usłyszał pytania od swoich uczniów: „Dlaczego Niemcy udawali, że nie wiedzą o masowej zagładzie Żydów?”, „Dlaczego twierdzili, że nie wiedzą o obozach koncentracyjnych?”. Przeprowadził więc eksperyment, w którym zebrał grupę chętnych uczniów, nazwał ich Trzecią Falą oraz ustalił rygorystyczne zasady, a za ich nieprzestrzeganie, surowe kary tj. wykluczenie z grupy, izolacja. Uczniowie szybko dostosowali się do zasad, szpiegując swoich kolegów, donosząc na nich i stosując wobec nich przemoc słowną i fizyczną.
c) W roku 1971 Philip Zimbardo chciał sprawdzić, co się stanie, gdy w jednym miejscu i jednym czasie zbiegnie się zbyt wiele negatywnych bodźców psychologicznych i socjologicznych, oddziałujących na człowieka. Ponad 100 osób zostało losowo podzielonych na dwie grupy: więźniów i strażników. Więźniom zabrano prawa, strażnikom dano pełną swobodę. Okazało się, że strażnicy nadużywali swojej władzy, stosując wobec więźniów przemoc psychiczną i fizyczną.
d) Jane Elliot, amerykańska nauczycielka, przeprowadziła w swojej szkole eksperymet pod nazwą niebieskkoocy, w którym dzieci z niebieskimi oczami miały władzę nad brązowookimi. Wyniki były podobne do wspomnianych powyżej. Powiedziała takie oto słowa:
Uczymy się być rasistami, to znaczy, że możemy się też nauczyć, jak nimi nie być. Rasizm nie jest genetyczny. To wszystko kwestia władzy.
e) Warto dodac, że film jest również zainspirowany powieścią Martina Rhue – w wielu niemieckich szkołach zalecaną jako lektura obowiązkowa.
Pytania do dyskusji
Po obejrzeniu tego filmu ze swoimi uczniami, skupiliśmy się na rozmowie w oparciu o następujące pytania:
1. Co sądzę na temat filmu? Jakie uczucia we mnie wzbudził?
2. Kim byli dorośli w tym filmie i jakie mieli cechy (Rainer Wenger, Wieland)
3. Jaki były założenia eksperymentu?
4. Jakie były pierwsze zmiany w zachowaniu członków Fali?
5. Scharakteryzuj bohatera, którego zachowanie najbardziej Cię poruszyło.
6. Co dała uczniom przynależnośc do Fali?
7. Skąd się bierze zło w postaci takich zachowań?
W przypadku moich uczniów pytania te wystarczyły, by dojść do ważnych wniosków. Nietolerancja przekształca się w nienawiść, a ta może doprowadzić do zbrodni. Wszystko zaczyna się od jednego słowa… Dlatego nienawiści mówimy stanowcze NIE i przyłączamy się do kampanii #słowakrzywdzą.
Notka o autorce: Izabella Bartol – nauczycielka języka polskiego i socjoterapeuta w Szkole Podstawowej nr 5 w Pile. Doradca metodyczny w pilskim CDN. Autorka klasy z innowacją filmową „Magia kina”. Pasjonatka uczenia siebie i innych, miłośniczka dobrej książki, kina i biegania. Człowniki grupy Superbelfrzy. Autorka edukacyjnego bloga www.polskizklasa.pl.