W codziennej pracy z uczniami pojawia się często wiele pytań. Jak wywołać efekt „wow!” w pracy z dziećmi? Jak „zaczarować” uczniów, aby podtrzymać ich naturalną ciekawość? Jak zmienić sposób nauczania, żeby uczniowie rozwijali umiejętności konieczne do życia w świecie wiedzy i technologii XXI wieku? W jaki sposób nauczyciele powinni planować cykl trzyletniej nauki dla pierwszego etapu kształcenia, który w sposób interdyscyplinarny łączy różne dziedziny wiedzy? Jak w ten długofalowy proces wpisać i przeprowadzać zajęcia, podczas których uczniowie będą poznawali zjawiska i prawa przyrody poprzez doświadczenia i eksperymenty zgodne z metodą badawczą? Jak interpretować cele podstawy programowej? Jak wyposażyć szkolną klasopracownię, aby obserwacje i pomiary stały się codzienną praktyką w klasie i podczas zajęć terenowych? Jaka część edukacji szkolnej musi odbywać się poza murami samej szkoły?
Poszukiwanie odpowiedzi na te i inne nurtujące pytania skłaniają do wielu refleksji. Przede wszystkim współczesna szkoła musi zaadaptować się do zmian otaczającego świata w sposób rozumny, celowy i twórczy. Pomocne w osiąganiu tego celu są obserwacje, doświadczenia i eksperymenty. John Dewey podkreślał, że doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy. Trudno jest zbadać, jaki wpływ na zainteresowania uczniów i ich postawy wywiera szkoła, a jaki środowisko pozaszkolne. Oczywiste jest natomiast, że szkoła powinna rozwijać w nich ciekawość wobec otaczającego świata, szczególnie gdy dość często nie mają ku temu okazji.
W obecnych czasach znaczna część dzieci przez większość dnia przebywa w środowisku prawie wyłącznie pozaprzyrodniczym – szkoła, dom, centrum handlowe, centrum rozrywki, cała gama zajęć pozalekcyjnych itp. Takie dzieci mają dość często do czynienia głównie z komputerem, telewizorem bądź tabletem przez długi okres czasu niekoniecznie w celach edukacyjnych. Problemem jest dla nich już samo skupienie uwagi na rzeczywistych zjawiskach czy obiektach przyrodniczych, a wiedza naukowa często różni się od potocznej. Wśród celów nauczania m.in. zajęć przyrodniczych znajdują się zagadnienia związane z pozyskiwaniem, przedstawianiem i wykorzystaniem szeroko pojętej informacji. Do realizacji tych celów doskonale nadają się wyniki doświadczeń, eksperymentów i obserwacji. Chodzi o nabycie umiejętności badawczych oraz o wykształcenie poszukującej i badawczej postawy uczniów. Dlatego, aby zmotywować uczniów do nauki należy zadawać im lub zachęcać ich do stawiania pytań problemowych, do obserwowania, badania i odkrywania praw otaczającego ich świata i samodzielnego szukania przez nich odpowiedzi na postawione pytania.
Obserwacja i eksperyment edukacyjny są najważniejszymi instrumentami poznawania w naukach przyrodniczych i wbrew pozorom rzadko goszczą w sali lekcyjnej. Bardzo często podaje im się „gotową wiedzę na tacy”, a przecież zajęcia wykorzystujące eksperymenty przyrodnicze zachęcają uczniów do rozwiązywania problemów, kształtują u nich umiejętność formułowania hipotez i ich weryfikowania, cierpliwość, wytrwałość i systematyczność. W toku postawionych przed nimi wyzwań uczniowie pokonują przeszkody, ich samodzielność osiąga wysoki poziom, tempo uczenia się jest zależne od uczniów lub grupy uczniów, uczą się przyjmowania różnych ról i prezentacji wyników swoich prac. Uczniowie zyskują dzięki pracy z grupą, ich aktywność sprzyja rozwojowi motywacji i zmniejsza potrzebę formalnego sprawdzenia osiągnięć, uczą się samokontroli i samooceny, a efekty nauczania są wysokie i trwałe. Dzieci łatwiej stosują zdobyte informacje w nowych sytuacjach, rozwijają swoje sprawności umysłowe i zdolności twórcze.
Jest sporo doświadczeń widowiskowych, które wzbudzają emocje i są zawsze chętnie oglądane czy wykonywane. Towarzyszy im radość, zdziwienie, zaskoczenie i chęć do dalszych działań. To dla dzieci magiczny czas, chcą te doświadczenia powtarzać wielokrotnie. Najlepszym sposobem na wskazanie uczniom jedności świata nauk przyrodniczych, praw i zjawisk nimi rządzących jest też realizacja projektów edukacyjnych z udziałem licznych obserwacji, doświadczeń i eksperymentów, można w nich ująć interdyscyplinarnie wiele zagadnień. Po wykształceniu u uczniów nawyków bezpiecznego eksperymentowania nauczyciel oddaje aktywność w ręce dzieci. Jasno sprecyzowane wnioski i liczne ciekawostki pozwalają nawet najmłodszym naukowcom posiąść „magiczne moce”, którymi mogą pochwalić się najbliższym, rówieśnikom, nauczycielom i na długo zapadną im w pamięci, a ich stopień trudności może być różny. Bycie młodymi naukowcami to doskonały sposób na wspólne spędzenie czasu, tym bardziej że większość składników można znaleźć w domowej kuchni. Warto w klasie organizować takie dni odkrywców czy też dni eksperymentów, na przykład jeden raz w miesiącu lub jeden raz w tygodniu. Dopóki uczniowie nie nauczą się reguł pracy z doświadczeniami i eksperymentami to na początku może organizować je nauczyciel, uczniowie z innych klas, a później sami uczniowie. Takie klasowe dni nie muszą być wyrwane z kontekstu realizacji podstawy programowej czy też programu nauczania, warto uwolnić się od pracy z podręcznikami, kartami pracy i siedzenia w ławkach czy też sali lekcyjnej, uczyni to edukację bardziej radosną i efektywniejszą. Doskonałym punktem wyjścia może być każda pora roku, tematyka zajęć, utwór literacki etc.
Dążmy do tego, by proces kształcenia nie polegał głównie na narzucaniu uczniom zewnętrznych schematów myślenia i działania, lecz by szkolna „wiedza” nawiązywała jak najczęściej bezpośrednio do doświadczenia ucznia, a to zaprocentuje w ich dorosłym życiu.
Zapraszam na moje wystąpienie podczas INSPIR@CJI WCZESNOSZKOLNYCH 2020:
Skecznotka z wystąpienia autorstwa Belfry Bazgrolą & Vitia Maluje:
***
Organizatorami zorganizowanej w dniach 7-8 marca br. konferencji INSPIR@CJE WCZESNOSZKOLNE 2020 były:
Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Wiedzy THINK!, Edunews.pl oraz Think Global sp. z o.o.
Partnerem merytorycznym była społeczność nauczycieli grupy Superbelfrzy RP i Superbelfrzy Mini.
Partnerami konferencji byli: Learnetic, Mentor, Nowa Szkoła, Fundacja Orange oraz Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń.
Partnerem medialnym konferencji był Głos Nauczycielski.
Notka o autorce: Barbara Ochmańska jest nauczycielką edukacji wczesnoszkolnej w Szkole Podstawowej nr 1 w Wyszkowie, wieloletnim doradcą metodycznym, nauczycielem konsultantem, autorką i współautorką licznych publikacji dla dzieci i nauczycieli. Należy do społeczności Superbelfrzy RP.
PRZECZYTAJ TAKŻE:
>> Śladami przeszłości, czyli jak rozwijać zainteresowania historią
>> Da się! O pracy bez ocen, podręczników i ćwiczeń
>> Jak zachęcać młodszych uczniów do uczenia się?