Uważam, że sprawdzianom i ich ocenieniu nie poświęca się w szkole należytej uwagi. Niby ocenianie, owszem, jest ważne, ale raczej jako pokazanie uczniom, czego nie wiedzą, a co powinni. Przeprowadzanie i wykonywanie sprawdzianów ma jednak szersze znaczenie. Pojawią się głosy, że sprawdziany i ocenianie nie są wcale potrzebne. Ale tak nie jest! Sprawdzian to ważny element procesu uczenia się. Dzięki dobrze zaplanowanemu sprawdzianowi i jego ocenie uczeń ma okazje zobaczyć, że się uczy, a to jest niezbędne dla jego motywacji. Dodatkowo przygotowując się do niego, ale też wykonując sprawdzian, uczniowie efektywnie się uczą.
Skoro jest on ważnym narzędziem, to może warto, aby go lepiej wykorzystać w naszej pracy?
Zainspirowana wypowiedziami zagranicznych edukatorów proponuję następujące wskazówki, jak można to zrobić:
1. Pamiętaj o docenieniu mocnych stron ucznia
Ocenianie wielu osobom kojarzy się z krytyką. Jednak ocena zawierająca jedynie krytykę nie poprawia uczenia się ucznia. Uwagi krytyczne mogą być przyjęte przez ucznia tylko wtedy, gdy są zrównoważone uwagami pozytywnymi – co uczeń zrobił dobrze. Nauczyciele często myślą, że jeśli nie zaznaczą w pracy ucznia błędu, to uczeń myśli, że tę część wykonał dobrze. Tak nie jest! Uczeń musi otrzymać komunikat w postaci konkretnego docenienia.
Jeśli zabraknie docenienia, to taka ocena jest demotywująca i może przerodzić się w stałe przeświadczenie: „Wszystko robię źle”.
Badania pokazują, że motywująca ucznia informacja zwrotna powinna zawierać 80% pozytywów. Taka informacja daje uczniom pewność siebie i pokazuje, że w przyszłości mogą też osiągać sukcesy. Powinno to być wskazówką dla nauczycieli, aby planować na początku sprawdziany mniej ambitne, aż do momentu, kiedy uczniowie będą gotowi do rozwiązywania bardziej złożonych problemów i zadań. Osiągnięcie sukcesu jest warunkiem koniecznym dla wzmocnienia chęci uczenia się.
2. Upewnij się, że Twoi uczniowie wiedzą, jak się mają uczyć
Powinniśmy zdać sobie sprawę z tego, że nasi uczniowie dopiero uczą się, jak uczyć się samodzielnie. Trzeba na ten temat rozmawiać z uczniami, pytać ich co im pomaga, a co przeszkadza w uczeniu się. Umiejętność uczenia się jest ważniejsza niż przekazywane treści, jeśli uczniowie nie wiedzą, jak się mają uczyć, to nie zapamiętają treści.
Wskazówką dla nauczyciela jest – poświęcenie przed sprawdzianem czasu na naukę umiejętności uczenia się i powtórkę. Może to być na przykład modelowanie sposobu tworzenia mapy pojęć, stosowanie gier powtórkowych, wspólne szukanie zasobów oraz zachęcanie uczniów do dzielenia się pomysłami oraz ćwiczenie technik uczenia się w sprzyjającym i bezpiecznym środowisku. Przygotowywanie się do sprawdzianu powinno wykorzystywać różne techniki uczenia się.
3. Upewnij się, że uczniowie wiedzą, co mają powtórzyć
Następny fałszywy pogląd polega na tym, że sądzimy, że uczniowie wiedzą, czego mają się nauczyć. Jeśli uczniowie o to pytają, to często dostają odpowiedź – Wszystko, co było na lekcji, lub To co masz w książce itp. Taka informacja nie pomaga, a wręcz zniechęca do uczenia się. Nauczyciele, którzy stosują ocenianie kształtujące wiedzą, że każda lekcji i każdy sprawdzian powinien mieć tak zwane – kryteria sukcesu. Na ich podstawie można przygotować listę zagadnień, które mogą pojawić się na sprawdzianie. Im bardziej szczegółowa jest lista, tym lepiej.
Takie postępowanie pomoże uczniom poczuć, że warto się przygotować do sprawdzaniu z listą obowiązujących kryteriów. Sprawdzian nie może być zaskoczeniem dla ucznia.
4. Sam wykonaj wcześniej sprawdzian
Warto przed przeprowadzaniem sprawdzianu samemu go wykonać, zorientować się, ile czasu potrzebują uczniowie na sprawdzian (ja przeznaczam dla ucznia 5 razy dłuższy czas); co jest trudne, a co łatwe; i czy zakres jest zgodny z kryteriami sukcesu określonymi przed sprawdzianem.
Takie postepowanie zmniejsza stres i frustrację uczniów przy pisaniu sprawdzianu, gdyż jest on bardziej dostosowany do możliwości uczniów.
5. Spójrz w podstawę programową
Przy planowaniu klasówki, sprawdź jakie punkty podstawy programowej będą oceniane i zastanów się, czy były one dostatecznie omówione z uczniami. Niespodzianki na sprawdzianie nie są wskazane!
Warto też porozmawiać z uczniami (szczególnie klasami wyższymi), jaką wymaganą wiedzę i umiejętności będzie sprawdzał sprawdzian.
6. Sprawdź, czy uczniowie wiedzą, jak ma wyglądać dobrze wykonany sprawdzian
Mimo przedstawionych kryteriów sukcesu, uczniowie mogą nie wiedzieć, jak mają zadanie wykonać, aby było ocenione dobrze.
Pomocna może być technika pracy wzorcowej. Polega ona na tym, że nauczyciel przedstawia uczniom dobrze wykonany sprawdzian z danego tematu i razem z uczniami omawia, dlaczego on jest dobry.
Dzięki temu uczniowie będą czuli się pewniej podczas wykonywania sprawdzianu i lepiej będą przyjmowali ocenę wykonanej przez nich pracy.
Dzięki tej technice uczniowie poznają model dobrze wykonanej pracy i mogą się na nim wzorować.
7. Ustal terminy
Wskazane jest ustalanie razem z uczniami terminu klasówki, warto wziąć pod uwagę terminy sprawdzianów z innych przedmiotów i deklarowaną gotowość uczniów do przystąpienia do sprawdzianu. Może to zachęcić uczniów do wzięcia większej odpowiedzialności za organizację czasu w okresie poprzedzającym sprawdzian, a także uczy ich odpowiedzialności.
8. Dawaj wybór
Warto dać uczniom na sprawdzianie zadania do wyboru. Owszem wymaga to od nauczyciela dodatkowej pracy, ale uczniów uczy samodzielności i odpowiedzialności. Sprawdzian z wyborem, musi mieć więcej czasu, gdyż uczniowie muszą mieć czas na dokonanie wyboru. Z wyborów podejmowanych przez uczniów nauczyciel może czerpać informacje – co dla uczniów było łatwego, a co trudnego w temacie i co może trzeba byłoby jeszcze powtórzyć.
9. Wybór sposobu oceniania
Można zapytać uczniów – jak chcieliby być oceniani? Wbrew pozorom, nie ma takie wielu sposobów i jeśli każdy uczeń będzie miał okazję wybrać, to nie będzie to bardzo skomplikowane dla nauczyciela. Takie postepowanie pokazuje uczniom, że ich zdanie jest brane pod uwagę, że mogą kontrolować swój proces uczenia się i uczy ich odpowiedzialności.
10. Możliwość poprawy
Jeśli sprawdzian traktujemy jako ważny element procesu uczenia się, to uczeń powinien mieć możliwość poprawienia go. Jeśli traktujemy szkołę zgodnie z jej celem, to powinniśmy dążyć do tego, aby uczniowie nauczyli się wszystkiego co zostało zaplanowane, a nie powinniśmy jedynie przyłapywać ucznia na niewiedzy. Poprawiając sprawdzian uczeń uczy się oraz otrzymuje informację, że się nauczył, co jest podstawą motywacji do uczenia się.
11. Organizuj sprawdziany w parach
Można pomyśleć, że to herezja, bo przecież sprawdzian ma sprawdzać wiedzę ucznia, a nie wiedzę kolegi lub koleżanki. To wszystko zależy od stosunku do sprawdzianu, jeśli ma on wykazywać niewiedzę ucznia, to faktycznie propozycja brzmi, jak herezja. Jednak jeśli sprawdzian ma uczyć, to propozycja jest świetna. Dzięki sprawdzianowi pisanemu w parze uczniowie uczą się od siebie wzajemnie i uczą się też współpracy, która będzie im potrzebna w dorosłym życiu.
12. Ucz uczniów samooceny i oceny koleżeńskiej
Możemy wykonać sprawdzian próbny, który będzie oceniany przez samego autora pracy lub przez jego koleżankę lub kolegę. Do samooceny i oceny koleżeńskiej trzeba uczniów przygotować, Niezbędna jest znajomość (ze zrozumieniem) kryteriów sukcesu do sprawdzianu. Obie oceny polegają na recenzji pracy z uwzględnieniem:
- Co uczeń zrobił dobrze?
- Co i jak trzeba poprawić?
- Jak uczeń może się rozwijać?
Po ocenie sprawdzianu próbnego, można zaplanować sprawdzian „właściwy”. Dzięki otrzymanej informacji zwrotnej uczeń wykona go na pewno lepiej.
13. Pytaj ucznia
Nauczyciele skarżą się, że pisanie uczniom komentarzy w postaci informacji zwrotnej do ich pracy, jest czasochłonne i pracochłonne, a często nie przynosi spodziewanych efektów. Dlatego przed przystąpieniem do oceny kształtującej nauczyciel może:
- Zapytać ucznia, czy chce taką informację zwrotną otrzymać? – jeśli uczeń nie chce, to można zapytać, jakiego sposobu oceniania potrzebuje.
- Zapytać ucznia, czy może już sam wie, co zrobił dobrze, a co źle i jak powinien pracę poprawić? – jeśli uczeń wie, to informacja zwrotna nauczyciela nie jest potrzebna.
- Zapytać ucznia, do jakich kryteriów sukcesu, chce otrzymać informację zwrotną? – tylko do tych punktów się odnieść.
Dzięki odpowiedziom na te pytania, nauczyciel może włożyć mniej wysiłku w pisanie informacji zwrotnej (można oczywiście też podawać ją ustną) i jest większa szansa, że uczeń ją wykorzysta.
Po napisaniu tych 12 punktów, doszłam do wniosku, że to narzędzie – SPRAWDZIAN – jest wspaniałe, tylko trzeba je wyostrzyć i dbać o nie.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS), prowadzonym przez CEO i PAFW. Autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: www.oknauczanie.pl. Niniejszy artykuł ukazał się w partnerskiej platformie Edunews.pl www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Hannah Bradley z Edutopia.org.