Znamy wielu uczniów, którzy sprawiają swoim zachowaniem trudności. W tym wpisie zajmę się, na pewno znanymi Wam, ale wartymi przypomnienia błędami, które czasem popełniamy w zajmowaniu się takimi „trudnymi” uczniami.
Wynikają one z dwóch przyczyn:
- nie staramy się odkryć przyczyn złego zachowania ucznia, a badania pokazują, że jeden na szesnastu uczniów cierpi na zaburzenie opozycyjno-buntownicze lub inne zaburzenie,
- szkolenia nauczycieli w tym zakresie opierają się na tworzeniu ścisłych zasad i kar za ich nieprzestrzeganie.
Przedstawię siedem błędów nauczycielskich, które przytacza wraz z badaniami na ten temat – autor Youko Terada z Edutopia.org.
1. Reagowania na zachowanie na poziomie powierzchownym, bez zbadania przyczyn
Naukowcy w badaniu z 2010 wykazują, że takie postępowanie może tylko pogorszyć zachowanie ucznia.
Zamiast reagować odruchowo, nauczyciele powinni szukać przyczyn złego zachowania. Za każdym razem powinniśmy dostosować naszą reakcję do przyczyn, bo inaczej trzeba reagować, gdy dziecko ma kłopoty w domu, a inaczej, gdy walczy o uwagę rówieśników.
2. Uznanie, że złe zachowanie ucznia jest oderwane od procesu nauczania
W badaniu z 2018 naukowcy porównali różne przyczyny złego zachowania uczniów, takie jak brak dyscypliny, brak motywacji lub chęć zaimponowania kolegom z klasy. Odkryli, że 20% przypadków złego zachowania można przypisać zaległościom w nauce: albo uczniowie nie rozumieją polecenia, albo zadanie jest zbyt trudne — wtedy złe zachowanie jest ujściem dla frustracji.
3. Konfrontowanie się z każdym, nawet drobnym wykroczeniem
Często nauczyciele sądzą, że ich obowiązkiem jest wyłapywać i naprawiać wszystkie złe zachowania w klasie. Jednak próba wyeliminowania drobnych zakłóceń może, w dłuższej perspektywie, tylko je zwiększyć.
Badanie z 2016 wykazało, że negatywna uwaga związana z brakiem koncentracji uczniów lub podejmowaniem krótkich rozmów, często sprawia, że uczniowie czują się mniej związani z klasą, co prowadzi do późniejszych problemów behawioralnych. Naukowcy zwracają uwagę, na spiralę w dół, która: „w rzeczywistości wzmacnia niewłaściwe zachowanie uczniów”. Efekt końcowy? Uczeń, który otrzymuje reprymendę za brak uwagi, jest bardziej skłonny do wycofania się i duszenia w sobie gniewu niż na skierowanie swojej uwagi na naukę.
Zamiast tego lepiej wzmacniać pozytywne zachowania, takie jak kończenie wykonania zadania na czas lub sprawne organizowanie pracy. Naukowcy polecają również reakcje niewerbalne, takie jak „ spojrzenie ” lub sygnały ręką, są one sposobami subtelnego zwracania uwagi uczniom.
4. Karanie publiczne
Badanie z 2019, pokazało, że publiczne karanie np. poprzez wysyłania do kąta może wywołać poczucie wstydu lub zakłopotania i podważać relacje z nauczycielem i zaufanie do niego.
„Dzieci w szkole walczą o utrzymanie poczucia własnej wartości w walce o popularność, stopnie i rankingi społeczne” – napisali naukowcy przeprowadzający badania: „Kiedy dorosły wzbudza przekonanie, że jest się niegodnym… wtedy podkopywany jest szacunek do samego siebie i pewność siebie, główne składniki rozważnej autonomii”.
Lepiej wyznaczyć miejsce w klasie, gdzie uczeń sam może zdecydować, że chce się wyciszyć i uspokoić.
5. Publiczne zawstydzanie
Destrukcyjną strategią jest publiczne identyfikowanie uczniów, którzy przeszkadzają lub zachowują się agresywnie. Badanie z 2019 przedstawia kilka negatywnych przykładów. W jednej ze szkół na korytarzach wiszą listy uczniów, którzy otrzymali uwagi. W innej szkole nauczyciele zapisują nazwiska uczniów na tablicy szkolnej, aby śledzić niewłaściwe zachowanie, lub używają kolorowych naklejek jako systemu punktacji — czerwone za złe zachowanie, niebieskie za dobre. Spóźnienia, nieobecności i wyniki uczniów są umieszczane w widocznym i dostępnym dla wszystkich miejscu.
Te zawstydzające praktyki „nie powstrzymują przyszłych wykroczeń, a nawet mogą pogorszyć sytuację” — twierdzą naukowcy. Zamiast upubliczniać dane, lepiej jest je ogłaszać prywatnie i zachęcać uczniów do zastanowienia się nad wykroczeniem.
6. Żądanie zmiany zachowania
Oczekiwanie, że uczeń któremu udzielono nagany lub negatywnej uwagi, zmieni swoje zachowanie, jest na straconej pozycji. Ta bitwa jest z reguły przegrana i jeszcze zachęca do walki o władzę.
Zamiast tego należy budować solidne relacji oparte na zaufaniu i empatii. „Zarządzanie klasą nie polega na kontrolowaniu uczniów ani wymaganiu doskonałego zachowania” – wyjaśniają naukowcy w badaniu z 2014. Zamiast tego warto wspierać uczniów w zarządzaniu samym sobą.
Warto kultywować proaktywne strategie, takie jak pozytywne powitanie przy drzwiach, celowe budowanie i praca nad utrzymaniem relacji, współtworzenie z uczniami norm w klasie oraz rozwijanie umiejętności społecznych i emocjonalnych.
7. Nieświadomość własnych uprzedzeń
Wiele badań pokazuje, że nauczyciele nieumyślnie postrzegają niektórych uczniów jako mniej zdolnych i bardziej agresywnych i mogą niezamierzenie stosować różne w stosunku do nich wymagania. Taka niesprawiedliwość może przyczynić się do „luki zaufania”. Autor w swoim artykule pisze więcej i uprzedzeniach rasowych w USA.
Nauczyciele powinni być bardziej świadomi swoich uprzedzeń, bo każdy je ma.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS), prowadzonym przez CEO i PAFW. Autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: www.oknauczanie.pl. Niniejszy post ukazał się w partnerskim serwisie Edunews.pl - www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Youkiego Terady w Edutopia.org.