Na listopadowym Kongresie Obywatelskim w Warszawie zaprezentowana została koncepcja „Paktu dla szkoły” autorstwa prof. dr hab. Agnieszki Kłakówny, dr Piotra Kołodzieja i dr Janusza Waligóry. Stanowi on w zamyśle autorów zarys (nowej) koncepcji kształcenia ogólnego i stanowi zaproszenie do dyskusji nad kształtem edukacji szkolnej w Polsce. Prezentujemy dziś fragment dotyczący założeń fundamentalnych, rekomendując osobom zainteresowanym lekturę całego dokumentu w formie elektronicznej.
Czym są Założenia fundamentalne?
Założenia fundamentalne to wyraz edukacyjnej filozofii państwa w zakresie ogólnego kształcenia w szkole powszechnej, obowiązkowej, masowej. Zostały niżej sformułowane jako projekt dokumentu oświatowego, w którym opisuje się podstawowe zasady kształcenia wspólne dla wszystkich przedmiotów szkolnych, niezależnie od tego, jak się te przedmioty w szkole nazywają, czy jak się je dopiero określi i nazwie w przyszłości.
Zgodnie z prezentowaną tu koncepcją edukacyjną, dokument taki w sposób ogólny ma opisywać podstawy kształcenia oraz regulować prawa i obowiązki uczestników procesów edukacyjnych, tak jak konstytucja państwa wyraża zasady ustrojowe danego kraju oraz prawa jego obywateli. Oznacza to, że Założenia fundamentalne muszą być traktowane jako dokument nadrzędny wobec wszystkich innych dokumentów oświatowych (takich, jak akty prawne MEN-u, programy, zasady przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów ogłaszane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną).
Jaką powinny pełnić funkcję?
Założenia fundamentalne mają być, zgodnie z elementarnym znaczeniem tego wyrażenia, fundamentem podstaw programowych i stanowić punkt odniesienia dla wszystkich aktów prawnych i działań instytucji oświatowych. Wyrażając filozofię edukacyjną państwa, muszą zobowiązywać do jej respektowania. Mają zatem spajać strategię edukacyjną państwa, wyznaczać wektory dydaktycznych działań specjalistom z rozmaitych dziedzin na różnych etapach kształcenia, w żadnym razie nie narzucając jednak rozwiązań szczegółowych. Dobro uczącego się muszą wznosić ponad interesy poszczególnych nauk, których osiągnięcia są wykorzystywane w szkole. Na wszystkich nauczycieli odpowiedzialnych za organizację kształcenia ogólnego muszą nakładać obowiązek wspólnej z uczniami refleksji nad istotą człowieczeństwa i człowieka jako podmiotu i przedmiotu poznania.
Jaka powinna być konstrukcja (porządek) dokumentu?
Przyjmujemy, że sugerowany dokument wymaga dwuczęściowej konstrukcji i w takim kształcie przedstawiamy jego projekt.
Część pierwsza to spisane w punktach wyznaczniki ogólnej, obowiązkowej, masowej edukacji powszechnej, kształtowanej na miarę naszych potrzeb i uwarunkowań naszej współczesności (charakter, zadania, uwarunkowania).
Część druga to komentarze do poszczególnych punktów zaprojektowanego dokumentu. W komentarzach zostały rozwinięte i objaśnione kolejne tezy przyjmowanych założeń, a także wskazane konsekwencje, które wynikają z ich respektowania. Jest tu mowa nie tylko o ograniczeniach, na jakie natrafia edukacja szkolna, ale i o perspektywach, jakie się przed nią rysują.
Do kogo dokument ma być adresowany?
Dokument ujmujący Założenia fundamentalne adresowany jest do wszystkich zainteresowanych w taki lub inny sposób edukacją szkolną – pracowników instytucji oświatowych (tudzież okołooświatowych), a także do samych uczących się oraz ich rodziców lub opiekunów. Oznacza to, że przeznaczony jest praktycznie do wszystkich i wszyscy (bezpośredni i pośredni) odbiorcy edukacyjnych świadczeń i usług mogą domagać się respektowania zawartych w Założeniach zasad.
Założenia fundamentalne
- Edukacja szkolna ma służyć rozwojowi uczących się.
- Edukacja szkolna powinna respektować podmiotowość uczącego się.
- Edukacja szkolna powinna przebiegać w warunkach podmiotowo zorientowanych relacji nauczyciel – uczący się – rodzice/opiekunowie oraz partnerskich relacji w obrębie wspólnoty uczniowskiej.
- Edukacja szkolna ma służyć rozbudzaniu, podtrzymywaniu i rozwijaniu naturalnych potrzeb poznawczych uczącego się.
- Edukacja szkolna ma na celu wspieranie uczącego się w coraz lepszym rozumieniu siebie, świata i miejsca człowieka w świecie.
- Edukacja szkolna powinna mieć wymiar antropocentryczny, to znaczy ujmować zagadnienia przedmiotowe z perspektywy spraw ludzkich.
- Edukacja szkolna powinna służyć rozwojowi kompetencji językowej uczącego się.
- Edukacja szkolna powinna respektować zasady: stopniowania trudności, procesualności i ciągłości uczenia się.
- Edukacja szkolna powinna służyć rozwijaniu samodzielności i kreatywności uczącego się, a także inspirować go do samokształcenia, otwartości na świat i krytycznego myślenia.
- Edukacja szkolna powinna mieć na względzie funkcjonalność, czyli zachowywać dostrzegalny i zrozumiały dla uczącego się związek z otaczającą rzeczywistością i praktyką życia codziennego oraz służyć ich rozumieniu.
- Edukacja szkolna powinna służyć rozwojowi etycznej wrażliwości uczącego się.
- Edukacja szkolna powinna sprzyjać kształtowaniu postaw i zachowań wspólnotowych.
Formuły przedstawionych wyżej fundamentalnych założeń filozofii kształcenia ogólnego – opracowane ze względu na szkołę powszechną, obowiązkową, masową, sygnowaną przez państwo – zostały rozwinięte i wyjaśnione w publikacji "Pakt dla szkoły".
„Pakt dla szkoły. Zarys koncepcji kształcenia ogólnego.” Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, zeszyt Wolność i Solidarność nr 40 „Jak wykorzystać potencjał edukacji pozaszkolnej w Polsce”, Zofia Agnieszka Kłakówna, Piotr Kołodziej, Janusz Waligóra, Gdańsk, 2011. Publikacja w wersji elektronicznej dostępna jest na stronie Polskiego Forum Obywatelskiego.