Sprawczość, empatia i współpraca – tego potrzebujemy, by móc aspirować do roli kraju, który ma realny wpływ na rozwój świata. To wyzwanie dla całego systemu edukacji: szkoły powinny się zmienić, by same reprezentowały cechy, które chcemy rozwijać u uczniów.
Nic nie uczy sprawczości lepiej niż działanie. Dlatego istotnym elementem edukacji powinny być projekty edukacyjne, w tym inicjatywy na rzecz społeczności lokalnej i globalnej. Wymagają one od ucznia wytrwałości, ale pozwalają poczuć autorstwo i satysfakcję z osiągnięcia celu. Taka edukacja skupia się na tym, co jest ważne dla ucznia, a nie tylko zostało zawarte w podstawie programowej lub ma znaleźć się na egzaminie. Nauczyciel przeistacza się zaś w coacha, który pomaga uczniom osiągnąć sukces. W gimnazjach taką możliwość stwarza obowiązkowy projekt edukacyjny.
Kształtowaniu empatii sprzyjają projekty motywowane życzliwością i zrozumieniem dla rówieśników, sąsiadów, mieszkańców Polski, innych krajów i kontynentów. Postawa otwartości na świat wymaga wierności wartościom ogólnoludzkim, w tym tak cenionej przez nas solidarności. Przyjazne, wspierające relacje nauczycieli z uczniami pomagają młodym ludziom w podejmowaniu wyzwań i pokonywaniu trudności.
Nauczyciele, niezależnie od oceny podsumowującej, mogą dawać uczniom cenną informację zwrotną, wskazując, co zostało wykonane dobrze, a co i jak należy poprawić. Krokiem w tym kierunku jest coraz częstsze stosowanie przez nauczycieli oceniania kształtującego.
Jeśli zależy nam na tym, by kolejne pokolenia ceniły współpracę, musimy odejść od szkoły, która premiuje rywalizację. Współcześnie kreatywność polega bowiem także na zdolności do wzajemnego inspirowania się oraz tworzenia na bazie pomysłów innych osób. Warto w tym celu przy ocenie projektów uczniowskich częściej stosować publiczną prezentację efektów pracy zespołowej.
Chcąc zmieniać system, pamiętajmy, że największą siłę maja oddolne mechanizmy. Wprowadzane naprędce zmiany instytucjonalne niosą zagrożenie, że pozostaną one jedynie na papierze – destabilizujące i iluzoryczne, niemające przełożenia na kształcenie wartościowych kompetencji i postaw uczniów. Tylko nauczyciele wykorzystujący swoje doświadczenie oraz wiedzę o tym, jak młodzi ludzie się uczą, mogą poprawić szkolne nauczanie. Taką „oddolną” zmianę wprowadza między innymi kilkaset szkół zaangażowanych w program Szkoła Ucząca Się, prowadzony przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i Polsko-Amerykańską Fundację Wolności.
Najbliższy ogólnopolski, IX Kongres Obywatelski już 25 października 2014 w Warszawie, pod hasłem "Polska jutra. Jak rozwinąć nasze skrzydła?" - więcej informacji.
Notka o autorze: Jacek Strzemieczny jest pedagogiem i działaczem społecznym, prezesem Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej. Niniejsza wypowiedź ukazała się w dodatku Kongresu Obywatelskiego do „Rzeczpospolitej” z dnia 15 września 2014. Przedruk za zgodą autorów.