Wycieczki pedagogiczne: Freinet (2)

Taką naturalną jedność zapewnia pedagogika Celestyna Freineta, bowiem ona zawiera bogaty ładunek wartości humanistycznych, akcentuje poczucie sensu każdego wysiłku dziecka, odsłania takie wartości edukacji jak: twórczość, ekspresję, odczuwanie, przeżywanie, rozumienie i odpowiedzialność. Premiuje samodzielność wychowanków, ich poczucie odpowiedzialności za siebie i solidarność z innymi, podnosi etos pracy twórczej, ciekawej i pasjonującej a nade wszystko sensownej dla każdego dziecka, przyjmuje zasadę poszanowania godności wychowanka i jego poczucie bezpieczeństwa, wyzwala spontaniczność ekspresji, umożliwia swobodny wybór tematyki i środków jej wyrazu, łącząc zainteresowania dzieci we wszystkich ich przejawach.

Do życia przygotowuje się przez życie - C. Freinet

Dzieło C. Freineta jest pedagogią twórczej aktywności, propozycją edukacji mającą na celu „maksymalny rozwój osobowości dziecka w łonie rozumnie pojętej wspólnoty, której służy i z której usług korzysta”, na miarę potencjału możliwości tkwiących w dziecku poprzez autentycznie aktywne jego uczestnictwo w procesie edukacji.

Uważam, że każdy nauczyciel powinien prowadzić dziecko drogami zmierzającymi do aktywnego poznawania świata, najpierw intuicyjnego, do coraz bardziej świadomego budowania siebie, bowiem poznawanie i opanowanie otaczającej rzeczywistości, dokonuje się nie tylko poprzez intelekt, ale i poprzez emocje i instynkty. Należy więc dziecku organizować środowisko edukacyjne w taki sposób, aby mogło w sprzyjających warunkach zdobywać po omacku doświadczenia, nurkować w głąb, w obszar niewiedzy po to, by zdobyć i ugruntować wiedzę i doświadczenie. Freinet proponuje nauczycielowi konkretne techniki pedagogiczne i wychowawcze, z których każda opiera się na aktywności twórczej dziecka.

Freinet kieruje do nauczycieli następujące słowa: „Pozwólcie dziecku doświadczać po omacku, wydłużać swe korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, szukać w książkach i materiałach źródłowych, zanurzać swą ciekawość w kapryśnych dziedzinach wiedzy, pozwólcie mu wyruszać w podróże odkrywcze – czasem trudne – ale pozwalające znaleźć taki pokarm jaki będzie dla niego pożywny”. (C. Freinet 1993, s. 96.)

Zastosowanie pedagogii Freineta pozwala tak projektować okazje edukacyjne, aby dominowały w nim następujące elementy:

1. Swobodna ekspresja, jest ona punktem wyjścia w nauczaniu różnych przedmiotów. Jest to zarazem najskuteczniejszy środek czynnego kształcenia języka dziecka po to, aby komunikować się z otoczeniem, wypowiadać swoje myśli i przeżycia. Gdy każde dziecko znajdzie w szkole warunki do rozwijania swobodnej ekspresji w różnych dziedzinach swego życia i twórczości, wówczas nastąpi rozwój autentycznej osobowości dziecka.

2. Twórczość w działaniu, która przejawia się w planowaniu pracy tygodniowej i indywidualnej. Twórcze, aktywne uczestnictwo dziecka w procesie edukacji uwzględnia jego temperament, naturalne tempo pracy i rytm rozwoju. Wymaga to odpowiednio zorganizowanej przestrzeni edukacyjnej dającej możliwość rozwijania zainteresowań czy podjęcia samodzielnej pracy.

Freinet przypomina nam „Są wśród dzieci szybkie i głośne pojazdy mechaniczne, są zuchwali cykliści, rącze konie, spokojne osły i dobroduszni włóczędzy. Czemu nie pozwolić im iść naprzód zgodnie z ich naturalnym rytmem, który przyspieszą samorzutnie z własnej woli, gdy nadejdzie odpowiednia chwila” (C. Freinet 1993, s. 70.)

Miejscem edukacji powinna być nie tylko szkoła, ale też teatr, muzeum, park, las, miasto, a wszystko po to, aby umożliwić dziecku bezpośrednie poznawanie, a więc stwarzanie warunków do obserwowania, doświadczania, eksperymentowania. Ponadto oparcie organizacji procesu edukacyjnego na autentycznym działaniu, swobodnym wyborze zadań, wywołującym motywację, gotowość na przyjęcie zadań i przeżycie wiedzy z różnych dyscyplin nauki oraz współdziałanie, samokontrola, samoocena połączone z diagnozowaniem swoich postaw i umiejętności przydatnych w życiu, co gwarantuje stały rozwój dziecka. Na to wszystko składają się przede wszystkim doświadczenia poszukujące, ćwiczenia sprawności szkolnych za pomocą fiszek autokorektywnych, referaty.

3. Demokratyczne wychowanie, respektujące prawa dziecka i ucznia w takim samym stopniu jak obowiązki wobec wspólnoty, w której uczestniczą. Przejawia się to poprzez:

• budowanie klimatu klasy, gdzie obowiązuje zwykle klasowy kontrakt opracowany przez cały zespół. Zawiera on reguły życia klasy, jest opracowany demokratycznie i poprzez jego respektowanie wychowuje do prawdziwej demokracji,
• swobodną ekspresję, gdzie respektowane jest prawo do „ inności’, „bycia sobą”, prawo do wolności wyrażania swoich myśli, przeżyć przy pełnym poczuciu bezpieczeństwa,
• stwarzanie szansy autentycznej działalności społecznej, opartej na współdziałaniu i współpracy zespołu klasowego i środowiska ( „narada klasowa”, „gazetka wychowawcza”).

Edukacja ku demokracji stwarza szanse wszystkim jej uczestnikom do tworzenia nowych kompetencji komunikacyjnych, emancypacyjnych.

4. Przeżywanie moralności oraz wychowanie obywatelskie. Moralność w szkole powinna rozwijać się w kierunku wzajemnej pomocy i współpracy:

• Zamiast narzucać dziecku, przychodzącemu do szkoły, zainteresowania i myśli ludzi dorosłych, wychodźmy od swobodnej ekspresji we wszystkich dziedzinach, bowiem ma to wpływ na psychikę i świadome zachowanie się dzieci.
• Wychowanie wczesnoszkolne jest naturalnym przedłużeniem życia rodzinnego, co pozwala dziecku lepiej zaadoptować się do nowych warunków. Funkcje życiowe przebiegają normalnie; świadome są odpowiedzialności, godności i człowieczeństwa.
• Nowe nauczanie wyrastające z życia: żywa przyroda, przyroda oparta na doświadczeniach; historia oparta na wywiadach i poszukiwaniach; żywa matematyka.
• Praca zindywidualizowana, która pobudza dzieci do brania na siebie odpowiedzialności.
• Wywiady, doświadczenia, referaty. Które wyrabiają w dziecku przekonanie, że żadna prawda, żadna wiedza nie przyjdzie do niego gotowa z podręczników lub ust nauczyciela, że musi przejść przez sito jego własnego rozumowania. W ten sposób budzi się wśród uczniów niepokój społeczny i moralny, wątpliwości naukowe i humanistyczne. Pozwala to stworzyć z naszych dzieci, ludzi, którzy potrafią po ludzku zareagować w różnych sytuacjach przyszłego życia.

Stwarzane i organizowane sytuacje wychowawcze mają inspirować dzieci do autentycznego działania, proponuję przykłady zadań, które nauczyciel może realizować w toku dziennej pracy w naturalnych sytuacjach, a ich tematyka może być następująca:

1. Szkoła, klasa jako miejsce życia i pracy:

• respektowanie praw dzieci ze zwróceniem uwagi na wartości, które go wzbogacają.

2. Doświadczanie obywatelskości uczestniczącej poprzez:

• tworzenie takich wychowawczych relacji, które umożliwią dziecku społeczne doświadczenia indywidualne i grupowe z jednoczesnym respektowaniem przyjętego porządku, koniecznego do funkcjonowania grupy,
• tworzenie dzieciom możliwości swobodnego wyrażania się na forum grupy i decydowania zgodnie z przyjętymi odpowiedzialnościami,
• wprowadzenie takiej organizacji życia w szkole, klasie, w której obowiązują wszystkie przyjęte reguły życia,
• prawo uczestnictwa w planowaniu grupowym i indywidualnym, w realizacji przyjętych zadań i odpowiedzialności, a także w samokontroli i ewaluacji.

3. Wspólne postrzeganie świata:

• moja okolica – wieś, pobliskie miasto i jej otoczenie - terenem działalności poznawczej i twórczej,
• każdy człowiek ma swoją ojczyznę - winien okazywać jej przywiązanie, poznać jej tradycje, historię, być odpowiedzialnym obywatelem,
• przybliżanie dzieciom takich treści, sytuacji, wydarzeń aby dzieci rozumiały dlaczego E u r o p a j e s t n a s z ą w s p ó l n o t ą ?
• Jaki jestem? Jaki jest mój świat? Jaki ja jestem w tym świecie?
• Poszukiwanie swego miejsca, własnej przestrzeni i miejsc niezwykłych,
• Poszerzenie widzenia świata

4. Współdziałanie ze środowiskiem rodzinnym:

• przyjęcie ofert pomocy ze strony rodziców,
• spotkania z rodzicami, podczas których będą informowani o postępach rozwoju własnych dzieci oraz kolejnych etapach i zadaniach ich edukacji,
• spotkania indywidualne (nauczyciel - dziecko - rodzice), w którym rodzice czynnie wraz z własnym dzieckiem uczestniczą w procesie oceniania i samo oceniania jego osiągnięć,
• umożliwianie rodzicom oglądania zajęć lekcyjnych, jak również możliwość współkreowania zajęć pozalekcyjnych,
• udział rodziców w imprezach w ramach wewnętrznego życia klasy. Wycieczki rodzinne do lasu, zabawy andrzejkowe, mikołajki, wycieczki do muzeów i na wystawy, wycieczki autokarowe, organizacja świąt najbliższym,

- w kręgu prawdy, dobroci i piękna.

5. Współdziałanie nauczyciela z dziećmi:

• tworzenie klimatu wzajemnego szacunku między uczniami i nauczycielami przez: wzajemne kulturalne zachowanie się, wdrażanie do przestrzegania kultury słowa,
• gromadzenie wiedzy, informacji o postępach i zachowaniu poszczególnych uczniów podczas różnorodnych działań,
• stosowanie form pracy pozwalających na swobodny wybór technik, zadań do wykonania, stosowanie różnorodnej twórczości, eksponowanie jej podczas imprez,
• planowanie pracy np. imprez, zadań na cały miesiąc,
• ocena i samoocena jakości wykonywanych zadań przez uczniów,
• pełnienie przez dzieci różnorodnych ról w klasie, rozliczanie się przed zespołem,
• wzajemna pomoc w realizacji zadań,
• stosowanie technik, gier, zabaw, treningów różnorodnych form ekspresji słownej, plastycznej, teatralnej pobudzających dzieci do otwartości, szczerości, mówienia o swoich sukcesach i porażkach, o różnicach i podobieństwach w przeżywaniu uczuć,
• bazowanie na różnych źródłach przeżyć, takich, jak: książka, pisemko dziecięce, teatr, wycieczka, impreza, słuchanie muzyki, korespondencja,
• „Krąg dyskusyjny” na zgłoszone tematy w „skrzynce pomysłów” (tematy wygłaszane przez nauczyciela czy przez rodziców, uczniów), gazetka wychowawcza,
• wspólne planowanie wycieczek, zadań do wykonania w związku z poznaniem miejscowości i okolicy,
• korespondencja, kronika klasowa, wystawy arcydzieł, aukcje, wystawy,
• przygotowanie i przeprowadzanie wywiadów przez uczniów, tworzenie albumów, teczek problemowych, prowadzenie prac badawczych (obserwacje, hodowle, pomiary).

Zatem współczesna szkoła potrzebuje nauczyciela – facylitatora, który będzie pomagał młodemu człowiekowi w stawaniu się bardziej świadomym siebie, umożliwi mu zarówno silne wewnętrzne odczuwanie, jak i nauczy widzenia świata takim, jakim rzeczywiście jest.

Również zadaniem nauczyciela jest zapewnić każdemu dziecku indywidualną „drogę” rozwoju. Nauczanie i wychowanie nie ma „tworzyć” dziecka, ale ma pomagać w rozwijaniu go. Jak mówi Freinet: „musimy ukształtować takie osobowości, które będą zdolne nie tylko do tworzenia i ożywiania robotów, ale również do kierowania nimi i do wykorzystywania ich usług w dziele wyzwalania sumienia i humanizmu, które na zawsze pozostaną wielkością i racją bytu Człowieka”. (C. Freinet 1993, s. 68.)

Notka o autorce: Marzena Kędra – dyrektor Publicznej Szkoły Podstawowej Cogito w Poznaniu, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej. Posiada III stopień specjalizacji zawodowej, tytuł Honorowy Profesora Oświaty. Przewodnicząca Krajowego Zespołu Koordynacyjnego Polskiego Stowarzyszenia Animatorów Pedagogiki C. Freineta – ubiegłej kadencji. Autorka i realizatorka wielu programów oraz projektów edukacyjnych, autorka ponad 30 publikacji z zakresu pedagogiki wczesnoszkolnej Uhonorowana tytułami „Nauczyciel Roku 2012”, „Ambasador innowacyjnych idei i praktyk pedagogicznych”, „Dyrektor Roku 2010”.

Bibliografia:

Freinet C., (1976) O szkołę ludową, Wrocław – Warszawa – Kraków, Wydawnictwo Ossolineum.
Freinet C., (1993) Gawędy Mateusza, Otwock – Warszawa, Wydawnictwo PSAPCF.
Kędra M., (2004) Jak latać bez skrzydeł - sprawdzone pomysły na udane zajęcia edukacyjne, Kraków, Wydawnictwo Impuls.
Semenowicz H., (1995) Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta, Otwock – Warszawa, Wydawnictwo PSAPCF.
Semenowicz H., (1979), Poetycka twórczość dziecka, Warszawa, Nasza Księgarnia.