Wycieczki pedagogiczne: Freinet (2)

Taką naturalną jedność zapewnia pedagogika Celestyna Freineta, bowiem ona zawiera bogaty ładunek wartości humanistycznych, akcentuje poczucie sensu każdego wysiłku dziecka, odsłania takie wartości edukacji jak: twórczość, ekspresję, odczuwanie, przeżywanie, rozumienie i odpowiedzialność. Premiuje samodzielność wychowanków, ich poczucie odpowiedzialności za siebie i solidarność z innymi, podnosi etos pracy twórczej, ciekawej i pasjonującej a nade wszystko sensownej dla każdego dziecka, przyjmuje zasadę poszanowania godności wychowanka i jego poczucie bezpieczeństwa, wyzwala spontaniczność ekspresji, umożliwia swobodny wybór tematyki i środków jej wyrazu, łącząc zainteresowania dzieci we wszystkich ich przejawach.

Do życia przygotowuje się przez życie - C. Freinet

Dzieło C. Freineta jest pedagogią twórczej aktywności, propozycją edukacji mającą na celu „maksymalny rozwój osobowości dziecka w łonie rozumnie pojętej wspólnoty, której służy i z której usług korzysta”, na miarę potencjału możliwości tkwiących w dziecku poprzez autentycznie aktywne jego uczestnictwo w procesie edukacji.

Uważam, że każdy nauczyciel powinien prowadzić dziecko drogami zmierzającymi do aktywnego poznawania świata, najpierw intuicyjnego, do coraz bardziej świadomego budowania siebie, bowiem poznawanie i opanowanie otaczającej rzeczywistości, dokonuje się nie tylko poprzez intelekt, ale i poprzez emocje i instynkty. Należy więc dziecku organizować środowisko edukacyjne w taki sposób, aby mogło w sprzyjających warunkach zdobywać po omacku doświadczenia, nurkować w głąb, w obszar niewiedzy po to, by zdobyć i ugruntować wiedzę i doświadczenie. Freinet proponuje nauczycielowi konkretne techniki pedagogiczne i wychowawcze, z których każda opiera się na aktywności twórczej dziecka.

Freinet kieruje do nauczycieli następujące słowa: „Pozwólcie dziecku doświadczać po omacku, wydłużać swe korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, szukać w książkach i materiałach źródłowych, zanurzać swą ciekawość w kapryśnych dziedzinach wiedzy, pozwólcie mu wyruszać w podróże odkrywcze – czasem trudne – ale pozwalające znaleźć taki pokarm jaki będzie dla niego pożywny”. (C. Freinet 1993, s. 96.)

Zastosowanie pedagogii Freineta pozwala tak projektować okazje edukacyjne, aby dominowały w nim następujące elementy:

1. Swobodna ekspresja, jest ona punktem wyjścia w nauczaniu różnych przedmiotów. Jest to zarazem najskuteczniejszy środek czynnego kształcenia języka dziecka po to, aby komunikować się z otoczeniem, wypowiadać swoje myśli i przeżycia. Gdy każde dziecko znajdzie w szkole warunki do rozwijania swobodnej ekspresji w różnych dziedzinach swego życia i twórczości, wówczas nastąpi rozwój autentycznej osobowości dziecka.

2. Twórczość w działaniu, która przejawia się w planowaniu pracy tygodniowej i indywidualnej. Twórcze, aktywne uczestnictwo dziecka w procesie edukacji uwzględnia jego temperament, naturalne tempo pracy i rytm rozwoju. Wymaga to odpowiednio zorganizowanej przestrzeni edukacyjnej dającej możliwość rozwijania zainteresowań czy podjęcia samodzielnej pracy.

Freinet przypomina nam „Są wśród dzieci szybkie i głośne pojazdy mechaniczne, są zuchwali cykliści, rącze konie, spokojne osły i dobroduszni włóczędzy. Czemu nie pozwolić im iść naprzód zgodnie z ich naturalnym rytmem, który przyspieszą samorzutnie z własnej woli, gdy nadejdzie odpowiednia chwila” (C. Freinet 1993, s. 70.)

Miejscem edukacji powinna być nie tylko szkoła, ale też teatr, muzeum, park, las, miasto, a wszystko po to, aby umożliwić dziecku bezpośrednie poznawanie, a więc stwarzanie warunków do obserwowania, doświadczania, eksperymentowania. Ponadto oparcie organizacji procesu edukacyjnego na autentycznym działaniu, swobodnym wyborze zadań, wywołującym motywację, gotowość na przyjęcie zadań i przeżycie wiedzy z różnych dyscyplin nauki oraz współdziałanie, samokontrola, samoocena połączone z diagnozowaniem swoich postaw i umiejętności przydatnych w życiu, co gwarantuje stały rozwój dziecka. Na to wszystko składają się przede wszystkim doświadczenia poszukujące, ćwiczenia sprawności szkolnych za pomocą fiszek autokorektywnych, referaty.

3. Demokratyczne wychowanie, respektujące prawa dziecka i ucznia w takim samym stopniu jak obowiązki wobec wspólnoty, w której uczestniczą. Przejawia się to poprzez:

budowanie klimatu klasy, gdzie obowiązuje zwykle klasowy kontrakt opracowany przez cały zespół. Zawiera on reguły życia klasy, jest opracowany demokratycznie i poprzez jego respektowanie wychowuje do prawdziwej demokracji,
swobodną ekspresję, gdzie respektowane jest prawo do „ inności’, „bycia sobą”, prawo do wolności wyrażania swoich myśli, przeżyć przy pełnym poczuciu bezpieczeństwa,
stwarzanie szansy autentycznej działalności społecznej, opartej na współdziałaniu i współpracy zespołu klasowego i środowiska ( „narada klasowa”, „gazetka wychowawcza”).

Edukacja ku demokracji stwarza szanse wszystkim jej uczestnikom do tworzenia nowych kompetencji komunikacyjnych, emancypacyjnych.

4. Przeżywanie moralności oraz wychowanie obywatelskie. Moralność w szkole powinna rozwijać się w kierunku wzajemnej pomocy i współpracy:

Zamiast narzucać dziecku, przychodzącemu do szkoły, zainteresowania i myśli ludzi dorosłych, wychodźmy od swobodnej ekspresji we wszystkich dziedzinach, bowiem ma to wpływ na psychikę i świadome zachowanie się dzieci.
Wychowanie wczesnoszkolne jest naturalnym przedłużeniem życia rodzinnego, co pozwala dziecku lepiej zaadoptować się do nowych warunków. Funkcje życiowe przebiegają normalnie; świadome są odpowiedzialności, godności i człowieczeństwa.
Nowe nauczanie wyrastające z życia: żywa przyroda, przyroda oparta na doświadczeniach; historia oparta na wywiadach i poszukiwaniach; żywa matematyka.
Praca zindywidualizowana, która pobudza dzieci do brania na siebie odpowiedzialności.
Wywiady, doświadczenia, referaty. Które wyrabiają w dziecku przekonanie, że żadna prawda, żadna wiedza nie przyjdzie do niego gotowa z podręczników lub ust nauczyciela, że musi przejść przez sito jego własnego rozumowania. W ten sposób budzi się wśród uczniów niepokój społeczny i moralny, wątpliwości naukowe i humanistyczne. Pozwala to stworzyć z naszych dzieci, ludzi, którzy potrafią po ludzku zareagować w różnych sytuacjach przyszłego życia.

Stwarzane i organizowane sytuacje wychowawcze mają inspirować dzieci do autentycznego działania, proponuję przykłady zadań, które nauczyciel może realizować w toku dziennej pracy w naturalnych sytuacjach, a ich tematyka może być następująca:

1. Szkoła, klasa jako miejsce życia i pracy:

respektowanie praw dzieci ze zwróceniem uwagi na wartości, które go wzbogacają.

2. Doświadczanie obywatelskości uczestniczącej poprzez:

tworzenie takich wychowawczych relacji, które umożliwią dziecku społeczne doświadczenia indywidualne i grupowe z jednoczesnym respektowaniem przyjętego porządku, koniecznego do funkcjonowania grupy,
tworzenie dzieciom możliwości swobodnego wyrażania się na forum grupy i decydowania zgodnie z przyjętymi odpowiedzialnościami,
wprowadzenie takiej organizacji życia w szkole, klasie, w której obowiązują wszystkie przyjęte reguły życia,
prawo uczestnictwa w planowaniu grupowym i indywidualnym, w realizacji przyjętych zadań i odpowiedzialności, a także w samokontroli i ewaluacji.

3. Wspólne postrzeganie świata:

moja okolica – wieś, pobliskie miasto i jej otoczenie - terenem działalności poznawczej i twórczej,
każdy człowiek ma swoją ojczyznę - winien okazywać jej przywiązanie, poznać jej tradycje, historię, być odpowiedzialnym obywatelem,
przybliżanie dzieciom takich treści, sytuacji, wydarzeń aby dzieci rozumiały dlaczego E u r o p a j e s t n a s z ą w s p ó l n o t ą ?
Jaki jestem? Jaki jest mój świat? Jaki ja jestem w tym świecie?
Poszukiwanie swego miejsca, własnej przestrzeni i miejsc niezwykłych,
Poszerzenie widzenia świata

4. Współdziałanie ze środowiskiem rodzinnym:

przyjęcie ofert pomocy ze strony rodziców,
spotkania z rodzicami, podczas których będą informowani o postępach rozwoju własnych dzieci oraz kolejnych etapach i zadaniach ich edukacji,
spotkania indywidualne (nauczyciel - dziecko - rodzice), w którym rodzice czynnie wraz z własnym dzieckiem uczestniczą w procesie oceniania i samo oceniania jego osiągnięć,
umożliwianie rodzicom oglądania zajęć lekcyjnych, jak również możliwość współkreowania zajęć pozalekcyjnych,
udział rodziców w imprezach w ramach wewnętrznego życia klasy. Wycieczki rodzinne do lasu, zabawy andrzejkowe, mikołajki, wycieczki do muzeów i na wystawy, wycieczki autokarowe, organizacja świąt najbliższym,

- w kręgu prawdy, dobroci i piękna.

5. Współdziałanie nauczyciela z dziećmi:

tworzenie klimatu wzajemnego szacunku między uczniami i nauczycielami przez: wzajemne kulturalne zachowanie się, wdrażanie do przestrzegania kultury słowa,
gromadzenie wiedzy, informacji o postępach i zachowaniu poszczególnych uczniów podczas różnorodnych działań,
stosowanie form pracy pozwalających na swobodny wybór technik, zadań do wykonania, stosowanie różnorodnej twórczości, eksponowanie jej podczas imprez,
planowanie pracy np. imprez, zadań na cały miesiąc,
ocena i samoocena jakości wykonywanych zadań przez uczniów,
pełnienie przez dzieci różnorodnych ról w klasie, rozliczanie się przed zespołem,
wzajemna pomoc w realizacji zadań,
stosowanie technik, gier, zabaw, treningów różnorodnych form ekspresji słownej, plastycznej, teatralnej pobudzających dzieci do otwartości, szczerości, mówienia o swoich sukcesach i porażkach, o różnicach i podobieństwach w przeżywaniu uczuć,
bazowanie na różnych źródłach przeżyć, takich, jak: książka, pisemko dziecięce, teatr, wycieczka, impreza, słuchanie muzyki, korespondencja,
„Krąg dyskusyjny” na zgłoszone tematy w „skrzynce pomysłów” (tematy wygłaszane przez nauczyciela czy przez rodziców, uczniów), gazetka wychowawcza,
wspólne planowanie wycieczek, zadań do wykonania w związku z poznaniem miejscowości i okolicy,
korespondencja, kronika klasowa, wystawy arcydzieł, aukcje, wystawy,
przygotowanie i przeprowadzanie wywiadów przez uczniów, tworzenie albumów, teczek problemowych, prowadzenie prac badawczych (obserwacje, hodowle, pomiary).

Zatem współczesna szkoła potrzebuje nauczyciela – facylitatora, który będzie pomagał młodemu człowiekowi w stawaniu się bardziej świadomym siebie, umożliwi mu zarówno silne wewnętrzne odczuwanie, jak i nauczy widzenia świata takim, jakim rzeczywiście jest.

Również zadaniem nauczyciela jest zapewnić każdemu dziecku indywidualną „drogę” rozwoju. Nauczanie i wychowanie nie ma „tworzyć” dziecka, ale ma pomagać w rozwijaniu go. Jak mówi Freinet: „musimy ukształtować takie osobowości, które będą zdolne nie tylko do tworzenia i ożywiania robotów, ale również do kierowania nimi i do wykorzystywania ich usług w dziele wyzwalania sumienia i humanizmu, które na zawsze pozostaną wielkością i racją bytu Człowieka”. (C. Freinet 1993, s. 68.)

Notka o autorce: Marzena Kędra – dyrektor Publicznej Szkoły Podstawowej Cogito w Poznaniu, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej. Posiada III stopień specjalizacji zawodowej, tytuł Honorowy Profesora Oświaty. Przewodnicząca Krajowego Zespołu Koordynacyjnego Polskiego Stowarzyszenia Animatorów Pedagogiki C. Freineta – ubiegłej kadencji. Autorka i realizatorka wielu programów oraz projektów edukacyjnych, autorka ponad 30 publikacji z zakresu pedagogiki wczesnoszkolnej Uhonorowana tytułami „Nauczyciel Roku 2012”, „Ambasador innowacyjnych idei i praktyk pedagogicznych”, „Dyrektor Roku 2010”.

Bibliografia:

Freinet C., (1976) O szkołę ludową, Wrocław – Warszawa – Kraków, Wydawnictwo Ossolineum.
Freinet C., (1993) Gawędy Mateusza, Otwock – Warszawa, Wydawnictwo PSAPCF.
Kędra M., (2004) Jak latać bez skrzydeł - sprawdzone pomysły na udane zajęcia edukacyjne, Kraków, Wydawnictwo Impuls.
Semenowicz H., (1995) Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta, Otwock – Warszawa, Wydawnictwo PSAPCF.
Semenowicz H., (1979), Poetycka twórczość dziecka, Warszawa, Nasza Księgarnia.