Czy mamy wpływ na przyszłość? Podskórnie czujemy, że nadchodzą trudne czasy. Świat, który nas otacza jest niepewny, zmienny, nieprzewidywalny, coraz bardziej wymagający. Formalne wykształcenie, które niegdyś było przepustką do bezpiecznego, dobrego życia dziś nic nie gwarantuje. Młode pokolenie czuje „zachmurzenie” perspektyw i zastanawia się nad swoimi strategiami życiowymi, trzymając w odwodzie rozwiązanie emigracyjne - dziś również niezbyt atrakcyjne.
Wszyscy martwimy się tym, co będzie oznaczało przywracanie równowagi finansowej państwa, co się stanie z emeryturami w warunkach niżu demograficznego, jak konkurencja azjatycka wpłynie na nasze miejsca pracy?
W tej sytuacji warto zastanowić się nad tym, na co mamy jeszcze wpływ i co ma zawsze bardzo istotne znaczenie – nad naszymi kluczowymi kompetencjami, rozumianymi jako pewne wzorce myślenia i działania obejmujące wiedzę, umiejętności i postawy. Czy nasze wyposażenie w te swego rodzaju metakompetencje jest odpowiednie do wyzwań, przed którymi stoimy?
Jakie zasoby mentalno-kulturowe?
Trudno nie dostrzec, że w tej sferze, którą można by określić mentalno-kulturową, mamy wiele do zrobienia. Szczególnie uderzający jest niski poziom kompetencji w zakresie myślenia i działania zbiorowego, który przekłada się m.in. na małą efektywność naszej polityki i naszych instytucji.
Mamy ogromne rezerwy, których wykorzystanie może nie tylko podnieść naszą międzynarodową konkurencyjność, ale także poprawić jakość naszego życia, nasz szeroko rozumiany dobrostan.
Bez kompetencji społecznych: empatii, dobrej komunikacji, wzajemnego zrozumienia, poszanowania wzajemnej godności, wzajemnego uznania, lojalności, zaufania i współpracy możemy zapomnieć o wybiciu się na rozwój proinnowacyjny, oparty na kreatywności i łączeniu różnych wartości. Z kolei bez kompetencji obywatelskich trudno wyobrazić sobie podniesienie jakości naszej polityki i rządzenia.
Jednak nie tylko w sferze kompetencji „zewnętrznych” mamy poważne wyzwania. Jeszcze bardziej na przyjrzenie się zasługuje kondycja naszych kompetencji osobowych (intrapersonalnych).
Czy tworzymy społeczeństwo silnych, zrównoważonych, podmiotowych osobowości? Czy umiemy zarządzać sobą – swoją tożsamością, energią, swymi talentami? Czy jesteśmy samosterowni i samoodpowiedzialni? Czy też jesteśmy „zarządzani” zewnętrznie, nie umiejąc ustanowić swego podmiotowego „ja”? Czy mamy poczucie własnej wartości i godności pozwalające nam myśleć o ekspresji siebie i zawojowaniu świata? Czy też raczej myślimy o ciągłym dostosowaniu się i wykonywaniu „instrukcji” innych?
Obecny kształt naszych „metakompetencji” jest wynikiem długiego łańcucha doświadczeń historycznych – od genu słowiańskiego, przez szlacheckość, klientystyczną kulturę folwarku, traumę zaborów, okres PRL-u aż do transformacji. Wielką rolę odgrywa tu również fakt bezprecedensowej utraty elit i postchłopski charakter zdecydowanej większości naszego społeczeństwa.
Czym chcemy konkurować?
Pytanie, co z tego dziedzictwa kulturowo-mentalnego jest funkcjonalne wobec wyzwań przyszłości a co musimy zmienić, przeprogramować, by nie było to hamulcem dalszego rozwoju? Drugi ważny punkt odniesienia do strategii rozwoju kompetencyjnego to pytanie o to, czym chcemy w przyszłości konkurować na rynku międzynarodowym? Czy chcemy być solidnymi podwykonawcami, konkurującymi kosztami produkcji i pracowitością (teraz dłużej od nas pracują jedynie Koreańczycy) – powiedzmy w przenośni - europejskimi mistrzami w produkcji sprzętu AGD? Czy też chcemy wybić się na rozwój podmiotowy i konkurować kreatywnością i umiejętnościami integracji (również w skali międzynarodowej) różnych wartości dających duże marże zysków – np. producentami produktów symbolicznych typu gra „Wiedźmin”?
Zapraszamy do debaty o kluczowych kompetencjach na stronie pfo.net.pl. Dla ułatwienia dyskusji poniżej zestawiona została lista takich kompetencji. Które z nich są najważniejsze, jakie jest ich znaczenie i wzajemne powiązania, czego na niej nie ma a być powinno? – czekamy na Państwa opinie. Zapraszam do wypowiedzi i dyskusji.
Propozycja listy kluczowych kompetencji dla rozwoju Polaków i Polski w XXI w.:
- Podmiotowość. Poczucie własnej godności, wartości i podmiotowości. Dojrzałość osobowa w sferze emocjonalnej, poznawczej, moralnej i społecznej
- Empatia. Zdolność rozumienia innych (rozpoznawania ich intencji i położenia) oraz współczucia innym
- Szacunek. Szacunek i poszanowanie godności innych ludzi. Kultura wzajemnej akceptacji i uznania niezależnie od statusu materialnego i społecznego
- Zaufanie. Zdolność do darzenia zaufaniem innych
- Uczciwość. Świadomość i zachowania etyczne
- Rozwój talentów. Dostrzeganie i rozwijanie talentów oraz silnych stron u siebie i u innych (dzieci, uczniów, pracowników itd.)
- Doskonalenie. Zdolność do akceptacji swoich oraz cudzych błędów i porażek – umiejętność uczenia się na błędach i wychodzenia z porażek
- Konstruktywna krytyka. Zdolność do przyjmowania krytyki (nie traktowania jej godnościowo) i rzeczowego (niegodnościowego) krytykowania innych
- Dialog. Umiejętność prowadzenia dialogu bez przemocy, opartego na chęci wzajemnego wysłuchania siebie i znalezienia tego, co wspólne
- Współpraca. Umiejętność współpracy, działania w zespole, sieciowania
- Przywództwo. Zdolność wzorcotwórczego, empatycznego i integrującego przywództwa
- Samodzielność myślenia. Odwaga i umiejętność samodzielnego, nieschematycznego myślenia
- Umiejętność uczenia się, selekcjonowania wiedzy, rozumienia sensu, ciekawość świata
- Myślenie całościowe. Zdolność do myślenia holistycznego, integrowania różnych wartości, łączenia interdyscyplinarnego
- Przyszłość. Zdolność do stawiania ambitnych celów, myślenia o przyszłości, długofalowego planowania i działania
- Energia. Umiejętność zarządzania energią własną i innych
- Przedsiębiorczość. Przedsiębiorczość i mobilność
- Obywatelskość. Kompetencje obywatelskie – zainteresowanie sprawami publicznymi, świadomość, odwaga i aktywność obywatelska
- Kultura. Rozumienie własnej kultury
- Przyroda. Rozumienie przyrody i otaczającego świat
