Analizując od lat zmiany nie tylko zachowań generacji dzisiejszych uczniów, ale przede wszystkim zjawiska i prognozy ekspertów, podjąłem się próby zdefiniowania kilku pojęć związanych z edukacją. Na naszych oczach wiele z nich nabiera nowego znaczenia. Funkcjonujemy na styku przejścia od edukacji pouczania w kierunku edukacji umożliwiania.
W zderzeniu ze zjawiskami i wyzwaniami odnoszącymi się do powszechnej edukacji wiele z poniższych definicji staje się już dziś faktem. Propozycja moja to rodzaj zabawy i eksperymentu myślowego. Nie wyczerpuje - nie mam takiego zamiaru - pomysłów i idei związanych z pojęciami edukacji przyszłości. Stanowi rodzaj prowokacji i zachęca do refleksji o kondycji dzisiejszej szkoły, a także re-definicji kolejnych pojęć.
Szkoła w dotychczasowej - znanej dziś formie jako budynek i miejsce przekazywania informacji - przestaje mieć decydujące znaczenie. Staje się jednym z elementów modelu hipertekstowej szkoły/organizacji, na którą składa się również przestrzeń publiczna (parki technologiczne, centra nauki, interaktywne muzea, itd.) i przestrzeń wirtualna (zasoby edukacyjne w sieci, kanały tematyczne, eksperckie blogu i portale e-learningowe). Pojawiają się obiekty wielofunkcyjne skupiające w sobie centra sportowe, biblioteki, poradnie psychologiczne, sale widowiskowe.
Uczeń/student (słuchacz) nie ogranicza się do osoby pobierającej naukę na poszczególnych etapach kształcenie ograniczając się najczęściej do edukacji formalnej. Pojęcie to zostaje rozszerzone do osoby uczącej się przez całe życie w edukacji nieformalnej i poza formalnej. Uczniem staje się również osoba, które realizuje naukę w formule edukacji domowej, ale też uczestnicząca w samokształceniu, pracująca nad własnym rozwojem na różnego rodzaju kursach, szkoleniach i warsztatach. Pojęcie to szczególnego znaczenie nabiera w kontekście powrotu do relacji uczeń - mistrz.
Nauczyciel przestaje być osobą ograniczającą swoje metody pracy do transmisyjnego modelu przekazywania wiedzy. Jest ekspertem w zakresie wiedzy przedmiotowej, ale też w uczeniu się, motywowaniu, osiągnięć związanych z pracą mózgu. Wchodzi w skład zespołu osobistych trenerów wspierających uczniów w ich pracy nad własnym rozwojem, odkrywaniem talentów, wykorzystaniem ich osobistej siły. Pełni różne funkcje od mentora, coacha, doradcy zawodowego poprzez trenera i arbitra aż do osoby udzielającej wparcia, profesjonalnej informacji zwrotnej, pomagając w samoocenie i określeniu postępów w nauce. Często staje się dla swojego ucznia prawdziwym mistrzem.
Podręcznik w formie drukowanej przestaje mieć znaczenie. Pozostają jedynie unikatowe publikacje stanowiące ekskluzywne wydawnictwa z możliwością odtwarzania formatów 3D w technologii rozszerzonej rzeczywistości. Podręcznik jest interaktywny z dostępem do cyfrowych zasobów, pozwala na wykorzystanie ich na urządzeniach mobilnych. Podręcznik w nowej formie jest spersonalizowany, umożliwiający kastomizację i dostarczanie informacji na żądanie. Dzięki technologii rozszerzonej rzeczywistości treści są zintegrowane z grami edukacyjnymi i bazami danych. Umożliwiają wirtualne wycieczki po muzeach i ciekawych miejscach.
Klasa jako stały zespół uczniów z tego samego rocznika nie ma już znaczenia. Uczniowie pracują w zespołach różnowiekowych i bez konieczności pracy w stałych grupach oraz rolach zajmując się tymi samymi, ściśle określonymi treściami, w celu osiągania identycznych umiejętności. Klasa to zespół pracujący nad wspólnym projektem, w pełnieniu różnych ról i wykorzystaniem indywidualnych zainteresowań i w łatwej do aranżacji przestrzeni pracy. Wiele klas jest wirtualnych z setkami uczniów pracujących w grupach z dostępem do najlepszych nauczycieli na świecie.
Sala lekcyjna z uwagi na wielofunkcjonalność obiektów edukacyjnych posiada nowe funkcje. W niej odbywa się edukacja projektowa oparta na modelach blended learningu. Nowa przestań edukacyjna jest otwartą dającą się łatwo aranżować na potrzeby pracy zespołowej i indywidualnej, zwiększając propozycje różnych funkcji w edukacji hipertekstowej i hybrydowej. To nie tylko laboratoria, ale miejsca wypoczynku, specjalnie zaprojektowane przez architektów wnętrz.
Edukacja formalna, nieformalna i poza formalna są pojęciami, które nie mają znaczenia dla oceny kwalifikacji przez pracodawców. Kompetencje zdobyte w różnych formach i zbierane w postaci portfolio o elektronicznych map i profili kompetencyjnych oraz szczegółowych umiejętności są uwzględniane przez pracodawców bez względu na sposób i formę uzyskania.
Świadectwo w formie klasycznej przestaje istnieć. Postępy rejestrowane się w spersonalizowanych bazach. Umiejętności i wiedza są certyfikowane i gromadzenie w formie indywidualnego portfolio. Każda umiejętność jest identyfikowana poprzez analizę pracy w sieci, interakcje, przeglądane i czytane strony internetowe i dzięki eye tracking badane są aktywności związane z czytaniem i oglądaniem materiałów multimedialnych w sieci.
Zachęcam do lektur książek Jaquesa Attali "Krótka historia przyszłości" (2008) i "Słownik XXI wieku" (2002).
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości)
