Jak wypadają nauczyciele i dyrektorzy gimnazjum w świetle Międzynarodowego Badania Nauczania i Uczenia się (TALIS 2013)? Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, z klasą, wykorzystanie nowoczesnych technologii – to główne potrzeby szkoleniowe polskich nauczycieli. 94 procent uważa, że należy uczyć dzieci samodzielnego myślenia, jednak wyróżnia ich lepsza dyscyplina na lekcjach. Tylko w Polsce nauczycieli ocenia wyłącznie dyrektor.
Instytut Badań Edukacyjnych opublikował wyniki Międzynarodowego badania nauczania i uczenia się TALIS 2013. To druga edycja badania organizowanego przez OECD. Badanie umożliwia porównanie opiniinauczycieli i informacji na temat ich pracy oraz ich wpływu na proces uczenia się uczniów.
W Polsce więcej kobiet dyrektorów
Statystyczny nauczyciel gimnazjalny w krajach biorących udział w badaniu TALIS ma 43 lata. W Polsce jest o rok młodszy, ma 17 lat doświadczenia zawodowego i uczy w niewielkiej szkole publicznej. Na całym świecie w zawodzie nauczyciela dominują kobiety. Jednak im wyższy etap edukacyjny, tym mniej kobiet na stanowiskach dyrektorskich. W Polsce odsetek kobiet dyrektorów w szkołach podstawowych wynosi 72%, w gimnazjach 67%, a w szkołach ponadgimnazjalnych 53%. Dyrektorami są najczęściej osoby w wieku 56-65 lat – ich odsetek zwiększył się w porównaniu z rokiem 2008 z 29 do 49%.
Polscy nauczyciele i dyrektorzy mają lepsze wykształcenie formalne niż w wielu innych krajach, 99% to absolwenci studiów wyższych. Zdobywanie przygotowania do zawodu na uniwersytecie wydaje się powszechne w badanych krajach. Wyjątkiem jest Flandria (Belgia), gdzie 85% nauczycieli przygotowuje się do pracy w wyższej szkole zawodowej.
Nie tak starzy, ale młodych jest mało
Duży problem dla systemów edukacyjnych niektórych krajów stanowi starzenie się nauczycieli, szczególnie we Włoszech (średnia wieku wynosi 49 lat, a 50% nauczycieli ma więcej niż 50 lat)i w Estonii (48 lat). Porównując dane z 2008 roku, widać, że problem ten pogłębia się szczególnie szybko we Włoszech, Portugaliii Bułgarii. Choć w Polsce starzenie się nauczycieli nie stanowi obecnie problemu, zwraca jednak uwagę niewielki odsetek osób młodych.
Rys. 1. Odsetek nauczycieli według wieku w krajach TALIS (dane OECD, TALIS 2013)
Oceniani rzadziej i tylko przez dyrektora
W przeciwieństwie do innych krajów uczestniczących w badaniu w Polsce oceniani są wszyscy nauczyciele. Jednak oceny dokonywane są dość rzadko i tylko przez dyrektora.
W innych krajach w procesie oceniania biorą udział różne osoby, na przykład inni nauczyciele, członkowie zespołu zarządzającego szkołą (w tym rodzice), wyznaczeni mentorzy czy też zewnętrzne osoby i instytucje np. władze lokalne. W Polsce 93 proc. nauczycieli deklaruje, że formalnej oceny, jakprzekazywania nieformalnych informacji zwrotnych dokonuje dyrektor szkoły (wobec średniej TALIS: 54%).
W Polsceformalna ocena pracy nauczycieli dokonywana jest stosunkowo rzadko– raz na dwa lata lub rzadziej ocenę pracy otrzymała ponad połowa polskich nauczycieli. Dla porównania: praca 70% nauczycieli w Malezji i 62% nauczycieli z Rumunii jest oceniana przez ich dyrektorów aż dwa lub więcej razy w roku, a w większości państw Europy – raz na rok (we Francji – 82%, w Niemczech – 60%, Norwegii – 64%, Szwecji – 59%, Anglii – 53%, Finlandii – 50%).
W Polsce oceniane są: wyniki uczniów (91%), zarządzanie klasą (87%)i kompetencje związane z nauczaniem konkretnego przedmiotu (86%).Zdaniem nauczycieli ocena ich pracy w praktyce nie pociąga za sobą formalnych konsekwencji (np. w postaci nagród, podwyżki płac, zwolnienia z pracy).
Wiedzą, jakich szkoleń im brakuje
Jedną z największych potrzeb polskich nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego są umiejętności i wiedza przydatna w pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami. W Polsce ponad dwa razy więcej nauczycieli niż w krajach TALIS (odpowiednio: 58% i 26%) pracuje z takimi uczniami. Może to świadczyć o wyższej świadomości tego zjawiska, ale też o szerokim zakresie definicji specjalnych potrzeb w Polsce.
Potrzeby doskonalenia, jakie zgłaszają nauczyciele, dotyczą przede wszystkim pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, klasą oraz wykorzystania nowych technologii w miejscu pracy.
Rys. 2. Potrzeby w zakresie rozwoju zawodowego - odsetek polskich nauczycieli deklarujących wysoki poziom potrzeb.
Rys. 3. Potrzeby szkoleń polskich gimnazjalnych nauczycieli w porównaniu do pozostałych nauczycieli gimnazjalnych w badaniu TALIS.
W Polsce wzrósł odsetek nauczycieli uczestniczących w różnych formach doskonalenia zawodowego (z 90 do 94%), głównie wybierają przy tym szkolenia z wiedzy przedmiotowej, kompetencji pedagogicznych, pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, oceniania i programu nauczania. Jednak nauczyciele korzyści z udziału w tych zajęciach oceniają raczej krytycznie, ich wpływ na sposób nauczania określiło jako „umiarkowany”, w zależności od obszaru, od 44% do 58% osób.
Lepsi w dyscyplinie niż wspieraniu uczniów
Zdecydowana większość nauczycieli uważa, że w procesie nauczania ważniejsze jest samo wyciąganie wnioskówi rozumowanie niż nabycie konkretnej wiedzy. Aż 94% polskich nauczycieli uważa, że w procesie nauczania należy pozwalać uczniom na samodzielne rozwiązywanie zadań, a rolą nauczyciela jest ułatwianie im własnych dociekań.
Rzadziej jednak niż nauczyciele z innych krajów stosują oni techniki angażujące uczniów, takie jak praca w małych grupach (42%) czy dłuższe projekty (16%).
Polscy nauczyciele pytani o to, jak skutecznie rozwiązują pewne problemy, na ile potrafią zainteresować uczniów i ich wesprzeć, czy urozmaicają formy lekcji – wypadają gorzej od swoich kolegów z innych krajów.
Rys. 4. W jakim stopniu w swojej pracy dydaktycznej udaje się Pani/Panu...
Na tle nauczycieli z innych krajów polscy gorzej oceniają swoją skuteczność w motywowaniu uczniów i uczeniu krytycznego myślenia.
Rys. 5. W jakim stopniu w swojej pracy dydaktycznej udaje się Pani/Panu...
Rys. 6. W jakim stopniu w swojej pracy dydaktycznej udaje się Pani/Panu...
Rys. 7. W jakim stopniu w swojej pracy dydaktycznej udaje się Pani/Panu...
Jednocześnie polscy nauczyciele w mniejszym stopniu niż nauczyciele z innych krajów zainteresowani są dobrym samopoczuciem uczniów i mniej interesują się tym, co uczniowie mają do powiedzenia. Zarazem lepiej oceniają swoją skuteczność w zakresie utrzymywania dyscypliny w klasie (88%) i poświęcają na to najmniej czasu lekcyjnego spośród nauczycieli badanych w innych krajach (8%, średnia TALIS: 13%).
Rys. 8. W jakim stopniu w swojej pracy dydaktycznej udaje się Pani/Panu...
Polscy nauczyciele lubią swoją pracę
Polscy nauczyciele gimnazjalni ogólnie są zadowoleni ze swojej pracy, przy czym wyniki wskazują, że więcej satysfakcji czerpią z pracy w szkole, w której uczą, niż z zawodu jako takiego.
Aż 90% zgadza się lub zdecydowanie zgadza ze stwierdzeniem, że lubi pracę w swojej szkole, 85% poleciłoby ją jako dobre miejsce pracy, a jedynie 17% zgadza się lub zdecydowanie zgadza ze stwierdzeniem, że chciałoby zmienić szkołę, gdyby było to możliwe. Nauczyciele są też zadowoleni z jakości swojej pracy – odpowiedź taką wskazało 93% badanych nauczycieli gimnazjum. Różnice w stosunku do międzynarodowej średniej widać jedynie w pytaniu o potencjalną zmianę szkoły, w której pracują – międzynarodowa średnia wyniosła tutaj 21%.
Mimo zadowolenia z wykonywanej pracy ponad 2/3 nauczycieli jako największe problemy wskazuje przeciążenie pracą, niepewność zatrudnienia, niski prestiż zawodu, a czterech na pięciu – niesatysfakcjonujące zarobki
Kogo i jak badano?
Badanie objęło ponad 170 tysięcy nauczycieli z 34 krajów i regionów z całego świata. W Polsce w badaniu wzięli udział nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych pracujący w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych dla dzieci i młodzieży. Łącznie ponad 10000 nauczycieli i ponad 500 dyrektorów szkół, w tym 3858 nauczycieli i 195 dyrektorów gimnazjów. Losowy dobór szkół umożliwił wnioskowanie o sytuacji wszystkich szkół w krajach i regionach uczestniczących w badaniu.
Badanie TALIS 2013 w Polsce, tak jak i poprzednie, byłokoordynowane przez Instytut Badań Edukacyjnych. Decyzje dotyczące udziału w badaniu podejmowane były przez rządy krajów uczestniczącyh – w przypadku Polski przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, ono też częściowo finansowało badanie.Na poziomie międzynarodowym projekt był wdrażany i koordynowany przez Centrum Badań i Przetwarzania Danych (Data Processing and Research Center, DPC) przy IEA (International Association for the Evaluation of Educational Achievement), a całkowita odpowiedzialność za badanie TALIS spoczywała na Sekretariacie OECD i Radzie Zarządzającej Programem TALIS.
Pełna wersja Międzynarodowego Badania Nauczania i Uczenia się (TALIS 2013) dostępna jest na stronie internetowej Entuzjastów Edukacji: www.eduentuzjasci.pl.
Bardzo przydatne narzędzie do porównywania wyników badania w różnych krajach dostępne jest na stronach www.compareyourcountry.org.
(Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych)
