Ktoś, kto interesuje się wykorzystaniem nowoczesnych technologii w edukacji, zapewne śledzi co roku jedno z najpoważniejszych na świecie opracowań poświęconych ICT w szkole. W opublikowanym jesienią Horizon Report 2016 Edycji Szkolnej (K-12) znajdziemy wiele informacji na temat najważniejszych trendów we współczesnej edukacji. Które z nich dotrą (a może już dotarły) do Polski?
Raport, nad którym pracuje zespół 59 ekspertów z 18 krajów i kilkudziesięciu uczelni z całego świata, pokazuje perspektywę pięcioletnią rozwoju technologii edukacyjnych. Co roku najpierw ukazuje się opracowanie dla uczelni wyższych, a następnie dla systemu oświaty.
Dwa długofalowe trendy, co do których zgodzili się wszyscy eksperci, to dokonująca się (czasem niewidoczna, czasem na naszych oczach) transformacja przestrzeni edukacyjnych w kierunku środowiska uczenia się coraz bogatszego w interakcje, wymuszające praktyczne aktywności uczniów. Drugi natomiast, to zmiana myślenia o sposobie funkcjonowania szkoły, tak aby mogła ona nadążać z kształceniem za zmieniającym się światem 21. wieku. Poniżej prezentujemy sześć najważniejszych trendów w trzech perspektywach czasowych.
Perspektywa bliska (1 rok lub mniej)
1. Programowanie jako jeden z języków
Z urządzeniami komputerowymi możemy komunikować się za pomocą pewnego języka i zasad, które komputery rozumieją (np. HTML, JavaScript, PHP itp.). Wielu edukatorów uważa, że programowanie rozwija myślenie komputacyjne, które może być rozumiane jako umiejętność łączenia głębokiej wiedzy o funkcjonowaniu komputerów z kreatywnością i rozwiązywaniem problemów, z którymi się spotykamy na co dzień. Ponieważ wokół nas jest coraz więcej urządzeń komputerowych, powinniśmy zatem uczyć się tego języka komputerów. Według Code.org około 2020 roku będzie wolnych około 1,4 miliona miejsc pracy dla programistów, ale tylko 400 tysięcy studentów, którzy będą w stanie spełnić oczekiwania pracodawców. Coraz więcej krajów (także Polska – przyp. red.) chce włączyć programowanie w ramy podstawy programowej w szkołach. Kodowanie, dzięki Scratch, Raspberry PI czy LegoNXT staje się także łatwiejsze i cieszy się coraz większą popularnością wśród uczniów. Szkoły, które korzystają z tych narzędzi dostrzegają korzyści, jakie nauka programowania przynosi dzieciom i młodzieży.
2. Uczniowie jako twórcy
To widać gołym okiem w szkołach na całym świecie. Lepiej uczymy się przez tworzenie niż przez konsumpcję gotowych treści edukacyjnych. Dysponujemy (choć nie zawsze w sposób uświadomiony przez nauczycieli i uczniów) przebogatymi zbiorami narzędzi edukacyjnych, które niemal w każdej szkole mogą wspierać twórczą postawę wśród uczniów. W każdym przedmiocie szkolnym bez wyjątku. Ich siła oddziaływania może być jeszcze większa, gdy w proces nauki umiejętnie włączane są narzędzia społecznościowe, służące pogłębionej edukacji i wymianie wiedzy. Uczniowie mogą być i są świetnymi twórcami, producentami i wydawcami, a zadaniem szkoły jest odpowiednio wykorzystać ten potencjał do celów edukacyjnych.
Perspektywa średnia (2-3 lata)
3. Uczenie się we współpracy
Uczenie się staje się procesem społecznym, gdy uczniowie pracują w parach lub w grupach. Takie podejście opiera się na czterech zasadach:
• uczeń jest w centrum tego procesu,
• kładziemy nacisk na interakcję,
• pracujemy w zespołach,
• znajdujemy rozwiązania dla rzeczywistych problemów świata (i mikroświata).
Wspólne nauczanie okazuje się skuteczne w zwiększeniu zaangażowania uczniów i poprawie ich osiągnięć. Widoczne jest to szczególnie w grupie osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Także nauczyciele odnoszą korzyści z edukacji zespołowej – rozwijają się zawodowo i poznają możliwości uczenia bardziej interdyscyplinarnego. Takie podejście sprzyja także włączaniu w edukację szkolną wymiaru globalnego – wszak istniejące narzędzia cyfrowe sprzyjają współpracy online z innymi krajami, integrują w lepszym stopniu cele programowe i promują rozumienie innych kultur.
4. Uczenie się pogłębione
Nie wystarczy „przerabiać” kolejne podręczniki i zeszyty ćwiczeń. Taka edukacja może okazać się bezwartościowa. Coraz większy nacisk w procesie uczenia się powinniśmy kłaść na formy krytycznego myślenia, rozwiązywanie problemów, współpracę i zwiększanie samodzielności (i samodyscypliny) w nauce. Aby podtrzymać motywację, uczniowie muszą rozumieć po co się uczą i w jaki sposób nowa wiedza i umiejętności będą miały wpływ na nich samych oraz świat wokół nich. Stąd pojawiają się pedagogiczne podejścia (np. uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów, uczenie się poprzez projekty), które wymuszają przejście od pasywnego do aktywnego uczenia się, pozwalają uczniom rozwijać pomysły, poszukiwać nowych rozwiązań i przejmować kontrolę nad własną aktywnością w tym procesie. Dodatkowo coraz więcej technologii umożliwia łączenie programu nauczania z tym, co dzieje się w prawdziwym świecie poza szkołą, co nadaje bardziej praktyczny charakter kształceniu.
Perspektywa dłuższa (4-5 lat)
5. Transformacja przestrzeni edukacyjnych
Ponieważ konwencjonalne modele dydaktyczne ciągle ewoluują, zaś nowe i pojawiające się technologie na trwale zadomawiają się w pracowniach szkolnych, środowisko uczenia w szkole wymaga wielowymiarowej aktualizacji. Kształcenie w większości szkół jest jeszcze „nauczycielo-centryczne”, ale to musi się zmienić, jeśli faktycznie szkoła ma nadal przygotowywać do funkcjonowania we współczesnym świecie i rynku pracy. Zmiany te są dodatkowo wspierane przez innowacyjne myślenie w architekturze edukacyjnej (zob. Przestrzeń fizyczna i architektoniczna) i planowanie przestrzeni szkolnej w duchu zrównoważonego projektowania. Tradycyjny układ pracowni szkolnej z rzędami ławek ustawionych frontem do nauczyciela nie wykorzystują potencjału tkwiącego w uczniach, jak również możliwości, jakie stwarzają nowe technologie w pogłębianiu wiedzy i rozwijaniu nowych umiejętności .
6. Zmiana myślenia o funkcjonowaniu szkoły
Prowadzone od pewnego czasu dyskusje wskazują na potrzebę zmiany paradygmatu edukacji szkolnej, a trend ten jest wspierany przez wpływ innowacyjnych podejść pedagogicznych. Takie metody jak: projektowa, kompetencyjna czy nauczanie oparte na wyzwaniach okazują się skuteczne i skłaniają do zmiany myślenia o procesie nauczania w szkołach powszechnych. W tych podejściach uczenie się staje się coraz bardziej płynne i skoncentrowane na uczniu, stąd też badacze edukacji szkolnej uważają, że organizacja całego publicznego nauczania szkolnego powinna być bardziej elastyczna i bardziej dopasowana do potrzeb i możliwości uczniów. Pewną zmianę wymuszają nie tylko sukcesy szkół niepublicznych i prywatnych, działających w innych modelach niż publiczna oświata, ale także różne niekonwencjonalne podejścia, takie jak choćby edukacja wolnościowa, wirtualna (e-learning), oparta na projektach.
Horizon Report 2016 edycja K-12 (licencja CC-BY) dostępny jest na stronie konsorcjum NMC. Zachęcamy do lektury zwłaszcza rady pedagogiczne w szkołach wszystkich etapów kształcenia.
(Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl, zajmuje się edukacją i komunikacją społeczną, realizując projekty społeczne i komercyjne o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Jest również członkiem grupy Superbelfrzy RP).
