Ze wszystkich sądów, jakie formujemy w życiu, żaden nie jest tak istotny jak sąd o sobie samym - to motto książki Nathaniela Brandena, w której przedstawia on sześć filarów wysokiego poczucia własnej wartości. Te filary to: świadome życie, samoakceptacja, odpowiedzialność za siebie, asertywność, życie celowe i prawość.
Wysokie poczucie własnej wartości, które stanowi podstawową ludzką potrzebę, to przekonanie, że:
- dorastamy do życia i jego wymagań;
- umiemy stawić czoła podstawowym życiowym wyzwaniom;
- mamy prawo do szczęścia i powodzenia;
- jesteśmy wartościowi;
- zasługujemy na zaspokojenie swoich potrzeb czy pragnień, osiągnięcie tego, co dla nas ważne.
Poczucie własnej wartości nazywamy inaczej samooceną. Poziom samooceny ma wielki wpływ na wszystkie obszary funkcjonowania człowieka, wpływa na to, jak zachowuje on się w miejscu pracy czy nauki, jak kształtuje relacje z bliźnimi, jak wysoko może dojść czy ile potrafi osiągnąć. Zdrowa samoocena wpływa też na:
- realizm życiowy (szacunek dla faktów, rozróżnienie tego co realne i nierealne, ponieważ niezdolność do tego rozróżnienia prowadzi do niemocy);
- racjonalizm patrzenia na rzeczywistość (poszukiwanie znaczeń i rozumienie relacji, wysoka samoocena jest z reguły zorientowana na rzeczywistość);
- intuicję (przetwarzanie i integracja tak dużej ilości zmiennych, że nie jest tego w stanie zrobić świadomy umysł podczas podejmowania decyzji. Umysł, który nauczył się ufać samemu sobie, bardziej będzie polegał na tym procesie, niż ten, który sobie nie ufa);
- kreatywność (mniejsze podporządkowanie obowiązującym systemom przekonań i cenienie własnych wytworów, praca nad nimi jako nad czymś ważnym);
- niezależność (samodzielność myślenia i branie odpowiedzialności za własne życie);
- zdolność radzenia sobie ze zmianą (ewentualność zmian nie przeraża, człowiek nie walczy z rzeczywistością, ale płynie wraz z jej nurtem);
- umiejętnością przyznawania się do błędów (wola akceptacji błędów i korygowania ich – fakty uważane za ważniejsze niż przekonania, a prawda ceniona bardziej niż posiadanie racji);
- życzliwość i gotowość do współpracy (są naturalną konsekwencją spójności, bezpieczeństwa w obrębie własnych granic, prawa do mówienia „nie”).
Poczucie własnej wartości tworzy zestaw ukrytych oczekiwań na temat tego, co jest dla człowieka odpowiednie i realne. Oczekiwania te generują zachowania, które zmieniają je w rzeczywistość, a ta potwierdza i umacnia pierwotne przekonania, co tworzy mechanizm spełniających się przepowiedni i w tym sensie przeznaczenie człowieka, przez to, co człowiek świadomie i nieświadomie myśli o sobie. Wysoka samoocena niesie ze sobą wiarę we własną skuteczność i szacunek dla siebie samego, jako przekonanie o własnej wartości. Tak jak przekonanie o własnej skuteczności wzbudza oczekiwanie sukcesu jako czegoś oczywistego, tak szacunek do siebie oznacza, że człowiek w naturalny sposób oczekuje przyjaźni, miłości i szczęścia jako efektu tego, kim jest i co robi.
Filary poczucia własnej wartości
I. Świadome życie
Większość ludzi przechodzi przez życie jak we śnie, a oświecenie utożsamiane jest z przebudzeniem tak jak ewolucja i postęp z ekspansją świadomości – najwyżej zorganizowanego przejawu życia. Formę świadomości charakterystyczną tylko dla człowieka, wyróżniającą się tworzeniem pojęć i myśleniem abstrakcyjnym, określa się mianem umysłu. Dla natury człowieka bardzo ważna jest również wola, może on wybierać, czy chce wykorzystać własną zdolność czy też osłabić jej działanie. Jest to możliwość kierowania sobą, czego podstawowym narzędziem jest rozum. Świadome życie nie zależy od stopnia inteligencji, ale od odwagi konfrontowania się z rzeczywistością przykrą bądź nie oraz postępowania adekwatnie do tego co się widzi i wie.
II. Samoakceptacja
Bez akceptacji siebie poczucie własnej wartości jest niemożliwe. Samoocena jest czymś, czego doznajemy, samoakceptacja jest czymś, co robimy. Pojęcie samoakceptacji ma trzy poziomy znaczenia. W znaczeniu najbardziej podstawowym odnosi się ona do poszanowania i troski o siebie, które wynikają z faktu bycia żywą i świadomą istotą. Jest aktem afirmacji siebie – wrodzonym egoizmem, odmową bycia swoim wrogiem. Poziom drugi pociąga za sobą wolę uzmysławiania sobie posiadanych myśli, odczuwanych uczuć, żywionych pragnień, dokonywanych czynów, bycia sobą. Jest odmową uznania jakiegokolwiek aspektu siebie za obce. Gotowość spoglądania prawdzie w oczy. Poziom trzeci wiąże się ze współczuciem, z byciem przyjacielem dla siebie samego. Wnikaniem w kontekst, w jakim dany czyn został popełniony, dlaczego coś, co jest złe wydawało się pożądane, stosowne, a może nawet konieczne.
III. Odpowiedzialność za siebie
Kontrola nad własną egzystencją wymaga chęci, by brać odpowiedzialność za swoje czyny i być wytrwałym w dążeniu do wyznaczonych przez siebie celów. Pociąga ona potrzebę uświadamiania sobie odpowiedzialności za następujące sprawy:
- realizację własnych pragnień
- wybory i działania
- zachowania wobec ludzi
- jak spędzam czas
- za własne szczęście
- akceptację i wybór wartości zgodnie, z którymi żyję
- podnoszenie poziomu własnej samooceny.
Należy uświadomić sobie, że nie pojawi się nikt, kto mnie wybawi, naprawi moje życie, rozwiąże moje problemy. Jeśli sam czegoś nie zrobię, nic się nie polepszy.
IV. Asertywność
Asertywność oznacza szanowanie własnych pragnień, potrzeb, wartości i poszukiwanie właściwych form wyrażania ich w życiu codziennym. Oznacza gotowość stawania w swojej obronie, otwartego bycia tym, kim jestem, traktowania siebie z szacunkiem we wszystkich relacjach z ludźmi. Aktem asertywności jest podjęcie decyzji by patrzeć, myśleć, uświadamiać sobie, oświetlać swój świat zewnętrzny i wewnętrzny strumieniem świadomości. Jest to zadawanie pytań, samodzielne myślenie i zgodne z nim postępowanie, uczenie się, jak współpracować z innymi, nie rezygnując z własnych standardów i przekonań. Jednym ze sposobów podnoszenia samooceny jest bycie asertywnym wtedy, kiedy nie jest to łatwe. Zawsze są chwile, gdy asertywność wymaga od nas okazania odwagi.
V. Życie celowe
Żyć celowo to wykorzystywać własne zdolności do osiągnięcia wybranych przez siebie celów. Liczy się decyzja o rozwijaniu takich umiejętności jakie się posiada. Gdy poznamy cele stawiane przez danego człowieka, dowiadujemy się wiele o jego wizji samego siebie, co uważa za możliwe i stosowne dla siebie. Taki cel powinien być skonkretyzowany, wtedy będziemy żyć na wysokim poziomie świadomości. Cele nieujęte w żaden plan działania nie będą realizowane, istnieją jedynie jako pragnienia, a oddawanie się marzeniom nie pozwala doświadczyć skuteczności. Jednakże to nie sukcesy dowodzą naszej wartości, lecz proces ich osiągania, dlatego efektywna praca może być działalnością budującą poczucie własnej wartości. Celowe i efektywne życie wymaga pielęgnowania w sobie dyscypliny, czyli umiejętności zorganizowania swoich zachowań w czasie w celu realizacji określonego działania. Samodyscyplina wymaga umiejętności odraczania natychmiastowej gratyfikacji na rzecz odległego celu, przewidywania przyszłych konsekwencji na dłuższą metę.
VI. Prawość
O prawości mówimy wtedy, kiedy postępowanie jest zgodne z wyznawanymi przez nas wartościami, a praktyka idzie w parze z zasadami. Jeżeli nie mamy wewnętrznych norm, jesteśmy na zbyt niskim szczeblu rozwoju nawet na to, by zostać posądzonym o hipokryzję. Prawość bowiem staje się wyzwaniem dla ludzi, którzy posiadają system norm i wartości, wtedy słowa i zachowania idą w parze, człowiek dotrzymuje słowa, wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Tragedia wielu ludzi polega na tym, że nie doceniają kosztów i konsekwencji jakie dla samooceny niesie hipokryzja i nieuczciwość. Myślą, że najgorsze, co może ich spotkać to poczucie dyskomfortu, lecz w rzeczywistości skażona zostaje sama dusza.
Poczucie własnej wartości jest wspierane i umacniane w takim stopniu, w jakim wprowadzamy w życie sześć strategii. To, co ludzie myślą, w co wierzą, co sobie mówią, wpływa na to, co czują i co robią. Z kolei to, co czują i co robią, doświadczają jako znaczące dla tego, kim są. Działanie jest tu sprawą zasadniczą, bez niego nie można zrealizować i podtrzymać żadnej wartości w życiu, ponieważ przekonanie zawieszone w próżni i oderwane od działania nie znaczy nic. Zawsze jednak potrzebna jest wola, wytrwałość i odwaga. Energia potrzebna do realizacji tego zamierzenia może pochodzić tylko z miłości do własnego życia. Ta miłość jest początkiem skuteczności, motywującą siłą, która ożywia sześć filarów jako przenikający ich jeszcze jeden filar poczucia własnej wartości.
Bibliografia:
- Nathaniel Branden, 6 filarów poczucia własnej wartości, Wydawnictwo JK wydanie V, Łódź 2019
Notka o autorce: Adriana Kawecka jest nauczycielką, bibliotekarzem, opiekunem koła bibliotecznego w Międzynarodowym Liceum Paderewski w Lublinie. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.
