Zaprezentuję osiem zasad planowania i przeprowadzania zdalnie zadania edukacyjnego. Zasady te są aktualne w każdych – nie tylko zdalnych – warunkach.
Są to:
- Zadanie związane z celem
- Zadanie związane z życiem
- Kryteria sukcesu do zadania
- Strefa najbliższego rozwoju ucznia
- Informacja zwrotna dla ucznia
- Samoocena
- Rezygnacja ze stopni
- Odpowiedzialność za proces uczenia się
1. Zadanie związane z celem
Zasada jest oczywista, ale czasami wymyka się spod kontroli. Wymaga od nauczyciela planowania i przemyślenia treści zadań. Podążanie za podręcznikiem często nie daje możliwości nauczania zgodnie z tą zasadą. Nauczyciele mają swoje ulubione zadania, lecz one czasami nie prowadzą do celu, który chcą dzięki lekcji osiągnąć. Przeszkodą może być też złe zaplanowanie czasu i w konsekwencji niemożność wykonania przez uczniów zdania.
Przykład 1. Nauczycielka geografii chce zapoznać uczniów z odkryciami geograficznymi. Planuje zadanie dla uczniów do zrobienia w grupach. Każda grupa na podstawie mapy ma prześledzić wyznaczone odkrycie geograficzne. Uczniowie otrzymują teksty i mapy, zapoznają się z materiałami i przygotowują 5-minutową prezentację. Przedstawiciel grupy wychodzi na środek klasy i przedstawia przebieg odkrycia. W zdalnej wersji uczeń przedstawia sprawozdanie online. Niestety uczniowie nie słuchają wypowiedzi innych grup. W najlepszym wypadku wyniosą tylko wiadomości z odkrycia geograficznego, nad którym sami pracowali.
Cel nie zostanie osiągnięty. Między innym dlatego, że w programie na odkrycia geograficzne przeznaczono tylko jedną lekcję.
2. Zadanie związane z życiem
Najlepiej, gdy zadanie wiąże się z życiem i prowadzi do rozwiązywania realnych problemów.
Weźmy przykład 1: Nauczyciel poleca uczniom rozwiązanie równania: 2x = 5x – 10. Uczniowie pytają, ale po co mamy to robić? Nie widzą związku równania z życiem.
Najlepiej, gdy uczniowie widzą sens swojej pracy i przydatność jej w ich obecnym i przyszłym życiu.
Bardzo dobrze, gdy zadanie pobudza uczniów do stawiania sobie i innym pytań. W przykładzie 1. jeden z uczniów zapytał, dlaczego w takiej, a nie innej kolejności następowały odkrycia, ale nauczyciel nie miał czasu na zastanawianie się nad odpowiedzią i odparł, że to nie jest przedmiotem lekcji. A często lepiej jest pójść głębiej niż szerzej, „stracić” trochę czasu lekcji, ale za to zainteresować nią uczniów. Gdyby lekcja potoczyła się w kierunku odpowiedzi na pytanie ucznia, to może uczniowie zauważyliby też inne odkrycia, a nie tylko to, którym się zajmowali w pracy swojej grupy?
Jeśli pozwolimy, aby w uczniowie mogli zadawać pytania i wyrażać swoje opinie, to nauka będzie przebiegała efektywniej.
Kontynuując omówienie przykładu 1, nauczyciel mógłby zachwycić się pytaniem i włączyć go w pracę domową. Zapytać uczniów – jak sądzą, dlaczego jedno odkrycie geograficzne nastąpiło wcześniej, a drugie później. To pozwoliłoby uczniom wykorzystać prace innych grup. Ważne jest, że taką pracą domową nauczyciel pozwala na wyrażenie własnych opinii i nie liczy na to, że uczniowie udzielą jednej właściwej odpowiedzi.
Jednym z bardzo dobrych – choć nie tak łatwych – pomysłów na angażujące zadanie jest sformułowanie go w postaci pytania kluczowego. Takiego pytania, na które uczniowie chcieliby uzyskać odpowiedź. W przypadku przykładu 1, mogłoby to być: Dlaczego odkrycie geograficzne A nastąpiło dopiero po okryciu B i C. Aby móc poznać odpowiedź, opracujemy w grupach wiadomości o odkryciach A, B i C. Proszę Was o odpowiedź na pytania: Kiedy odkrycie nastąpiło? Kto stał na jego czele? W jaki sposób do niego doszło?
3. Kryteria sukcesu do zadania
Uczniowie potrzebują jasnych wskazówek dotyczących pracy, jaką mają wykonać i do sprawdzenia, czy pracę wykonali dobrze.
Przy określeniu kryteriów warto, aby nauczyciel zadał sobie kilka pytań:
- W jakim celu zadaję uczniom to zadanie?
- Co dokładnie mają zrobić?
- Czy każdy uczeń zrozumie polecenie?
- Jakiego efektu oczekuję?
- Jak będę oceniać pracę uczniów? Co uznam za wystarczające?
Najlepiej, jeśli kryteria sukcesu zostaną podane uczniom w postaci listy kontrolnej.
Przykład 2:
Problem: Czy na posiadanie drona powinno być wymagane zezwolenie?
Zadanie: Zbadajcie, w jakim celu używane są drony. Wybierzcie jedną z grup społecznych (np. myśliwi, rada miasta, wojsko) i wypracujcie opinię tej grupy na temat pytania zwartego w problemie. Zawrzyjcie w niej uzasadnienie opinii i wyniki badań.
Kryteria sukcesu. Opinia powinna:
- Przedstawiać logiczne uzasadnienie opinii uwzględniające stanowisko wybranej grupy społecznej. Podanie co najmniej 3 argumentów.
- Przytaczać co najmniej dwa badania (wraz z podaniem źródeł) na dany temat.
- Nie przekraczać jednej strony maszynopisu, ale nie mniej niż pół strony.
Dzięki kryteriom uczeń może sam ocenić, czy zadanie wykonał dobrze.
4. Strefa najbliższego rozwoju ucznia
Uczniowie uczą się w różnym tempie i mają zróżnicowany poziom naukowy. Zadanie powinno wpadać w ich strefę rozwoju. Czyli nie być za proste, gdyż wtedy uczeń nie będzie w nie zaangażowany i nie być za trudne, gdyż wtedy nie zdoła go wykonać. Jak to zrobić, gdy mamy zróżnicowany poziom w klasie?
Pierwszy pomysł to WYBÓR – konstruowanie zadań do wyboru dla ucznia. Drugi to POMOC – oferowanie pomocy na każdym etapie wykonywania zadania. A trzeci to WSKAZÓWKI – opracowanie wskazówek pokazujących możliwości pokonywania trudności na różnych etapach rozwiązywania.
Z tym tematem wiąże się pozwolenie uczniom na wybór własnej drogi rozwiązania zadania. Czasami ta droga może nie być skuteczna, ale to właśnie na błędach się uczymy. Większą wartością jest samodzielne poszukiwanie rozwiązania niż powtarzanie instrukcji nauczyciela.
Wybór, pomoc i samodzielność zwiększają motywację ucznia i pomagają wykształcić poczucie niezależności oraz nawyk samodzielnego uczenia się.
Przykład 3:
Zadanie dotyczące równania: 2x + 1 = 5x – 10
Zadania do wyboru:
- Wybierz 5 liczb i sprawdź, czy któraś z nich nie spełnia równania.
- Znajdź sytuację rzeczywistą, którą opisuje równanie. Ułóż treść zadania, która prowadzi do tego równania.
- Opisz czynności, które wykonujesz przy poszukiwaniu rozwiązania tego równania.
- Daj wskazówki młodszemu uczniowi, jak ma rozwiązać to równanie.
5. Informacja zwrotna dla ucznia
Przekazanie uczniowi informacji zwrotnej podczas wykonywania przez niego pracy okazało się jedną z najbardziej skutecznych praktyk edukacyjnych.
Jeśli nauczyciel przekazuje uczniowi w trakcie jego pracy komentarz, to uczeń może:
zaprzestać podążania błędną drogą
uzyskać pomoc i wskazówki od nauczyciela
upewnić się, czy dobrze pracuje
zwiększyć swoją szansę na sukces
Informacja zwrotna może być przekazywana na koniec wykonania pracy, a też w trakcie jej wykonywania.
W przypadku zdalnego nauczania trudno jest nauczycielowi towarzyszyć w wykonywaniu pracy przez ucznia. Ale na każdym etapie rozwiązywania zadania, nauczyciel może uczniom zadawać pytania. Można też zorganizować pomoc i ocenę koleżeńską od innego ucznia lub od członków rodziny. W przypadku oceny ze strony rodziców czy rodzeństwa zalecane jest, aby oceniający wzorowali się na informacji zwrotnej, którą wcześniej uczeń otrzymywał od nauczyciela.
6. Samoocena
Samoocena jest wspaniałą umiejętnością – zarówno w trakcie uczenia się, jak i później w dorosłym życiu przy wykonywaniu pracy.
Samo pytanie zadane uczniowi: czy dobrze wykonałeś zadanie lub czy wszystko rozumiesz? – to za mało. Uczeń może nie wiedzieć, czego nie rozumie i czy jego praca jest naprawdę dobra. McTighe i Wiggins (2004) oferują następujący zestaw pytań – podpowiedzi dla samooceny:
- Czy naprawdę rozumiesz, o co tu chodzi?
- Jakie masz pytania/wątpliwości?
- Co w twojej pracy najbardziej ci się udało?
- Jak możesz poprawić swoją pracę?
- Co zrobiłbyś/zrobiłabyś inaczej następnym razem?
- Jakie są twoje mocne strony?
- Jak to, czego się nauczyłeś/nauczyłaś, łączy się z inną wiedza, którą już posiadasz?
- Jak to, czego się nauczyłeś/nauczyłaś, zmieniło twoje myślenie na dany temat?
- Jak to, czego się nauczyłeś/nauczyłaś, odnosi się do życia teraz i w przyszłości?
7. Rezygnacja ze stopni
Uczenie się w domu daje możliwość oderwania się od tradycyjnego wystawiania stopni szkolnych. Uczniowie potrzebują informacji o wykonanej przez nich pracy. Jeśli nie można udzielić im informacji zwrotnej, to lepiej przejść na ocenę w innej skali, np.: ZD = zakończone z wyróżnieniem; U = ukończone; JN = jeszcze nieukończone. Dzięki takiemu ocenianiu, uczeń wie, że jego praca wymaga poprawy, ale nie porównuje się z innymi uczniami i nie walczy o stopień.
Takie podejście pokazuje uczniowi, że uczenie się jest procesem ciągłym i że potrzeba czasu, a czasem wielu prób, aby praca spełniała standardy jakości.
8. Odpowiedzialność za proces uczenia się
W czasie nauczania zdalnego bardzo trudne jest monitorowanie pracy ucznia. To jest duża zmiana. W szkole uczniowie są stale sprawdzani, nauka w domu tego nie daje. Można liczyć na pomoc niektórych rodziców, ale czym uczeń starszy, tym może być z tym trudniej. Ważne jest ZAUFANIE i przekonanie, że uczniowie mogą być odpowiedzialni za własne uczenie się. Rodzice powinni wspierać naukę swoich dzieci, ale ukończona praca musi odzwierciedlać własne myślenie ucznia i jego wysiłek.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Jay McTighe i Giselle O. Martin-Kniep z ascd.org.
