Higiena to nauka i praktyka ucząca zachowania zdrowia. Szczególnie ważna w niej jest higiena psychiczna. Ona dotyczy każdego i każdemu jest potrzebna. Dlaczego jest tak ważna w osobistym i codziennym życiu oraz szkole? Jak przekonać młodych o jej doniosłym znaczeniu? Zdrowie przecież mocno decyduje o naszej chęci do uczenia się i pracy oraz jej efektach.
Higiena człowieka łączy się ściśle z naszą wiedzą o nas samym i umiejętnościami, które dotyczą zdrowia oraz najczęściej określa się jako biologiczne, higieniczne lub prozdrowotne. Oczywiste jest, że biologiczna edukacja zajmuje się przede wszystkim ludzkim ciałem, anatomią, ewolucją, fizjologią, genetyką itd., ale w dużym stopniu koreluje z medycyną, higieną i psychologią, a także z naszą psychiką jako wytworem fizjologii ludzkiego mózgu.
Higiena uczy i wychowuje
Higiena psychiczna jako kategoria naukowa została wprowadzona do nauki i wiedzy o człowieku już w połowie XIX wieku. Przez dziesiątki lat zajmowano się przede wszystkim problematyką higieny osobistej i ogólnej (środowiskowej), głównie ze względów zdrowotnych, epidemiologicznych i zakaźnych. Dziś jednak psychiczne problemy narastają, a niektórzy nawet twierdzą, że gwałtownie wybuchają. Być może zapomina się o potrzebie właściwego hartowania psychicznego organizmu. Co robi szkoła w tym zakresie?
Hasła i porady dotyczące naszej higieny, kojarzonej często niezbyt trafnie z czystością i porządkiem, są bardzo różnie, bo też mają często odmienne znaczenia. Istotne jest rozumienie dodatnich i ujemnych wpływów różnych czynników na stan i kondycję naszego organizmu oraz jego dobre samopoczucie i zdrowie biologiczne (fizyczne) i psychiczne. Potrzebna jest wyższa świadomość, nie tylko nauczycieli, ale przede wszystkim uczniów o tym, że koniecznie trzeba coś zmienić w swym postępowaniu, aby częściej odczuwać radość i z własnej kondycji i zdrowia. Bo przecież, jeśli chcemy zachować zdrowie, umacniać je i rozwijać, to trzeba pamiętać, że warto: Pracować wg zasad higieny psychicznej [1].
Homo sapiens (człowiek) przecież lubi rozumieć i wiedzieć więcej oraz racjonalnie postępować. Ale tu w dużej mierze chodzi właśnie o to, aby lepiej, głębiej zrozumieć wpływ dobrych i złych warunków życia, pracy, nauki, przebywania w danym miejscu, na psychiczne zdrowie. To rozumienie wpływów jest przecież tylko uchwyceniem sedna faktycznego ich znaczenia dla naszego organizmu.
Higiena w Raporcie NIK
Higiena w szkołach nie jest traktowana najlepiej. W deklaracjach bywa pięknie, ale w praktyce jest rozmaicie. Z najnowszego raportu Najwyższej Izby Kontroli wyłaniają się liczne braki w zakresie stosowania zasad higieny psychicznej. Wynika z niego, że polscy uczniowie mają zajęcia w ciasnych salach, przedmioty wymagające koncentracji planowane są na ostatnich lekcjach lub grupowane w kilkugodzinne bloki, zdecydowanie za krótkie przerwy międzylekcyjne. Czy taki obraz polskich szkół potwierdza osiągnięcia systemu edukacyjnego ostatnich lat?
Hegemonia odgórnego sterowania i brak autonomii szkół oraz oszczędzanie na edukacji prowadzą do zaniedbań. Z raportu NIK widać, że w dalszym ciągu (problem podnoszony od lat) dzieci noszą za ciężkie tornistry. „Zdarzały się też szkoły, w których pobierano opłaty za możliwość zostawienia podręczników. Wiele do życzenia pozostawiają sale gimnastyczne oraz stołówki. W jednej ze szkół w apteczce pierwszej pomocy znaleziono lekarstwa przeterminowane o 17 lat! Z raportu tego wynika też, że przerwy między lekcjami są często zbyt krótkie [2].
Hałas medialny wokół tego raportu i wiele innych, różnych apeli, akcji, alarmów o potrzebie dbania o zdrowie są oczywiście głęboko uzasadnione. Rzecz jednak w tym, że nie wystarczy wiedzieć czy rozumieć, aby odpowiednio postępować. Problemem dziś jest to, że znacząco pogarsza się stan naszego samopoczucia, zdrowia psychicznego i psychicznej kondycji młodego pokolenia oraz społeczeństwa w ogóle.
Hymny pochwalne o zdrowiu
Hymnów pochwalnych i ładnych sentencji o zdrowiu jest przecież wiele, a pytaniem pozostaje: Czy ich treść dociera do ludzi? Ten krótki e-artykuł ukazujący znaczenie higieny psychicznej tylko przypomina o jej ogromnej ważności w naszym życiu. A w ramach protestu przeciwko lekceważeniu zasad higieny i schematyzmowi w dydaktyce, została tu zastosowana żartobliwa maniera literowa. Wszystkie podtytuły rozpoczynają się na „H” i wszystkie akapity także. Bo higiena psychiczna dziś alarmuje.
Higiena psychiczna bada i ujawnia faktyczne problemy zdrowotne ludzi w różnym wieku, w tym oczywiście także młodych oraz zajmuje się profilaktyką. A problemy są w tym zakresie różne: szkolne, domowe, życiowe itp. Dla ich uczenia się i pracy nad sobą istotne są przede wszystkim:
- trudności z koncentracją uwagi i pamięcią,
- brak motywacji do uczenia się lub niski jej poziom,
- trudności z racjonalnym, logicznym myśleniem,
- niski poziom krytycznego i kreatywnego myślenia,
- niecierpliwość i szybkie zniechęcanie się do działania,
- częste występowanie nerwic, lęków, depresji itp.,
- koncentrowanie się na sprawach dnia dzisiejszego, bez patrzenia w przyszłość,
- brak odczuwania radości i przyjemności z uczenia się - itp. (no właśnie: czy młodym faktycznie brakuje radości i przyjemności?).
Hipotezą do sprawdzenia w praktyce jest przypuszczenie wynikające z pytania: Czy radość z uczenia się i odpowiednie jego efekty można uzyskać wbrew zasadom higieny psychicznej? Warto to rozważyć, bo przecież prawdą ważną, potrzebą, a może wręcz wielką, jest to, że: Bez przyjemności nie ma nauki – twierdzi zwolenniczka neurodydaktyki dr Marzena Żylińska [3].
Hartowanie ciała i ducha
Higieniści i lekarze, a także nauczyciele alarmują, że psychiczne problemy ludzi, w tym młodych oraz bardzo młodych, niestety się nasilają i coraz częściej przyjmują ostre objawy. W szkole to zwykle nauczyciele biologii i przyrody lepiej od innych rozumieją bardzo ważne znaczenie naszego zdrowia psychicznego oraz jego profilaktyki. Ale przecież jest to zadanie każdego nauczyciela i dyrektora szkoły czy przedszkola.
Hartowanie organizmu to oddziaływanie mocnych i zmiennych czynników: świeżego powietrza, słońca, wody, mrozu i upału itp. Jest tematem obszernym i opisanym w różnej literaturze. Warto do niego wrócić, bo jest ważny dla naszego zdrowia i uczniów w szkole. Warto też pogłębić jego rozumienie i sposoby stosowania, ale przede wszystkim trzeba pogłębić rozumienie stanu oraz kondycji obecnego młodego pokolenia..
Hart ducha nie bierze się z życia w cieplarnianych warunkach. Często zapomina się o potrzebie właściwego, racjonalnego (higienicznego) postępowania, a w tym oczywiście także o hartowaniu naszego organizmu. Jest ono tylko elementem zabiegów o dobre zdrowie i sprawną kondycję biologiczną (fizyczną) i psychiczną, ale z różnych względów bardzo ważnym. W szkole, zajętej przeróżnymi problemami i wyzwaniami, nie można zapomnieć o zasadach higieny psychicznej (cdn).
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
Bibliografia:
[1] J.P. Sawiński, Jak motywować...? Pracować wg zasad higieny psychicznej, 2012.
[2] Druzgocący raport NIK o szkołach: Ciasne sale, zbyt krótkie przerwy, zły stan techniczny – rmf24.pl/fakty - z 03.03.2017.
[3] M. ŻYLIŃSKA, Bez przyjemności nie ma nauki. „Psychologia w Szkole” 2012 nr 3, s. 44-55.
