Psychopaci w szkole?

Istnieją różne typy psychopatów: ci, którzy „słabo kontrolują impulsy, mają niskie IQ i niewiele empatii (jak Henry Lee Lucas) oraz ci, którzy lepiej kontrolują impulsy, mają wyższe IQ, sadystyczne motywy i dużą empatię”[1] (jak Hannibal Lecter). Jedno z badań omówionych w tej książce porównuje osobowość biznesmenów z pacjentami pilnie strzeżonego szpitala Broadmoor, w którym przebywają najniebezpieczniejsi brytyjscy przestępcy. Belinda Board i Katarina Fritzon porównując cechy psychopatyczne w tych dwóch grupach ogłosiły zwycięstwo… biznesmenów. Biznes to nie jedyna dziedzina gdzie można znaleźć więcej cech psychopatycznych niż u przestępców. Psychopatów można znaleźć wszędzie tam, gdzie człowiek może dążyć do władzy, kontroli i zysku[2].

Kto w kontekście stanowisk w szkole staje się podejrzanym? Dyrektor, nauczyciel, uczeń? Dyrektor bo może wprowadzić taki system zarządzania szkołą, że pokaże wszystkim, że to on/ona ma władzę i kontrolę. Ale dlaczego nauczyciel? Jeśli przykład idzie od dyrektora lub w swoich bogatych doświadczeniach nauczyciel ma możliwość wpływania na ucznia, to w niektórych przypadkach może chcieć pokazać kto rządzi w klasie. A w konsekwencji nauczyciel zostawia ślad (i to dosłownie) w umyśle wychowanków. Być może tworzy w ten sposób okazję do rozwijania się u niego niepożądanych cech psychopatycznych. Jeśli wątpicie w to, to pewnie nie słuchaliście wiadomości przed świętami o brutalnym morderstwie dokonanym przez dziewczynę i chłopaka na jego rodzicach: „zbrodnia była zaplanowana”, „próbowali rozczłonkować zwłoki”, „ona jest bardzo inteligentna, jest poetką”, „on był pod jej wpływem”, itd.

Tak naprawdę z książki płynie wniosek, że generalnie dzisiejsze czasy sprzyjają wzrostowi liczby psychopatów. Wpływa na to cywilizacja, tempo życia, brak czasu, przepływ informacji i wiele innych czynników – każdy z nas to w jakiś sposób wyczuwa. Niejednokrotnie jest to również podkreślane przez osoby zajmujące się badaniem mózgu – w kontekście psychopatii szczególnie zainteresowanie budzi ciało migdałowate i hipokamp (możecie o tym dokładniej przeczytać we wspomnianej książce „Mądrość Psychopatów”).

Przystosowujemy się do czasów w jakich żyjemy. Jeśli w społeczeństwie wartością jest pieniądz, to do tego będzie dążyć większość: pojawia się większe poświęcenie dla pracy, wspinanie się po szczeblach kariery, tryb życia staje się nomadzki (Polacy przemieszczają się w kierunku Wielkiej Brytanii, Szwedzi do Norwegii, a Amerykanie… żyją w „kamperach” . Jeśli wartością staje się informacja, to ludzie będą cenili szybkość, spryt a nawet manipulację, będą bardziej powierzchowni dzięki czemu staną się mniej wrażliwi. Być może nie przedstawię naukowego dowodu ale ostatnio kolejny raz zobaczyłam na Facebooku makabryczne zdjęcie niemowlaka. Wpis nawoływał do udostępniania obrazka co ma przynieść za każde udostępnienie 1 eurocenta. Gdy pomyślałam sobie, że to zdjęcie krąży już od lat i w jakim wieku jest to dziecko (a może już nawet nie żyje) i to, że ktoś robi sobie czarny dowcip albo chce zarobić, to „zagotowało” się we mnie. Czyż nie stajemy się mniej wrażliwi oglądając takie zdjęcia, filmy pełne przemocy, grając w strzelanki, wyścigi lub oszustwa w super kolorowych i atrakcyjnych grach? A może jest jakaś mądrość, którą czerpiemy od psychopatów, lub może sami rozwijamy pewne cechy, aby przeżyć w tym świecie?

Ponoć 1-2 % populacji to psychopaci[3]. W jakich zawodach spodziewasz się ich najwięcej? Spróbuj uporządkować te zawody w kolejności od 1 do 10 (odpowiedzi znajdziesz w kolejnym akapicie):
1. wyższa kadra zarządzająca
2. prawnicy
3. pracownicy mediów (telewizja/radio)
4. handlowcy
5. chirurdzy
6. dziennikarze
7. policjanci
8. kapłani
9. kucharze
10. urzędnicy administracji państwowej[4].

I jak? Czy również jesteś w szoku, że kapłani, kucharze, chirurdzy czy handlowcy są wśród zawodów gdzie znajduje się największa ilość psychopatów +? Można to jednak wytłumaczyć zaawansowaną umiejętnością handlowców do manipulacji by sprzedać jak najwięcej czy też „oswojeniem” zawodowym chirurga z krwią i skalpelem – to dla niego przecież codzienność. Czy to jednak oznacza, że mamy omijać te zawody z daleka? A teraz proszę, usiądź. Siedzisz? Lista zawodów podana powyżej jest dokładnie w takiej kolejności jak cytuje Kevin Dutton w swojej książce! Z szoku otrząsnęłam się po usłyszeniu argumentu, że chirurg musi przecież wejść na salę z zimną krwią, aby precyzyjnie przeprowadzić operację i uratować komuś życie lub zdrowie. A gdyby załamał się po nieudanej operacji, to z pewnością przeżywając depresję nie byłby już tak sprawny w tym zawodzie. A może jest coś takiego jak dobry psychopata i zły psychopata? Poniżej dwa dłuższe cytaty, które powinny w jakimś stopniu uporządkować te rozważania.

W drodze ze spotkania z psychopatami odsiadującymi kary za najcięższe przewinienia, Kevin Dutton spisał „listę dyspozycji psychicznych, które umożliwiają Walkę, Pokonanie Przeciwności i Sukces. Nazywam [Dutton] ten zestaw siedmioma cnotami śmiertelnymi. Jest to siedem kluczowych cech psychopatii, które stosowane z rozwagą i w stosownej ilości mogą pomóc nam zdobyć dokładnie to, co chcemy; sprawić, byśmy odpowiadali na wyzwania nowoczesnego świata, zamiast na nie reagować. Te cechy mogą nas zmienić z ofiary w zwycięzcę, ale nie w potwora.
1. Bezwzględność
2. Urok
3. Skupienie
4. Odporność psychiczna
5. Nieustraszoność
6. Uważność
7. Działanie

Nie mam wątpliwości, że wartość tego zestawu całkowicie zależy od sposobu, w jaki się go używa. Pewne sytuacje, żeby wrócić do naszego ulubionego porównania ze stołem mikserskim, będą wymagały wyższego lub niższego ustawienia odpowiednich suwaków. Przesunięcie w górę suwaka bezwzględności, odporności psychicznej i działania może na przykład uczynić nas bardziej asertywnymi – i zdobyć nam szacunek wśród kolegów z pracy. Ale jeśli umieścimy je za wysoko, ryzykujemy przemianę w tyrana.[5]”

Są jeszcze inne cechy i czynniki, które mogą tworzyć osobowość psychopatyczną: narcyzm, determinacja, inteligencja, emocje, doświadczenie życiowe, dzieciństwo, otoczenie, instynkt samozachowawczy, wyobraźnia, dyscyplina, ciekawość świata i wiele innych. Bardzo ciekawym wydał mi się przykład maklerów giełdowych. To miejsce gdzie pewne cechy psychopatyczne mogą być bardzo przydatne. Ponoć „najlepsi” maklerzy po zakończeniu sesji po prostu wychodzą do domu bez żadnych emocji. Nie pozna się po nich czy właśnie stracili miliard dolarów, czy może go zyskali. Pozostali maklerzy chorują, płaczą lub wybuchają gniewem. Ci, którzy żyją „tu i teraz” wygrywają w tej stresogennej i brutalnej grze.

A jakie suwaki przesuwamy w szkołach? Czy wychowujemy policjantów, strażaków, bohaterów (jak Zimbardo w swojej akcji w Polsce[6]), sprzedawców, obrońców, czy może adwokatów diabła, oszustów, samobójców, oportunistów, cwaniaków i egoistów? Przecież dziewczyna poetka i jej chłopak, którzy niedawno zamordowali małżeństwo, oraz człowiek, który zamknął własną żonę i czwórkę dzieci w domu, spuścił żaluzje a potem podpalił ich oraz przykład młodzieży, która nie rozpoznała prowokacji w ramach projektu „Grażyna Żarko”[7] – ci wszyscy ludzie mogli być naszymi uczniami! Wychowujemy własnym przykładem: empatia, mądrość życiowa i otwartość to najbardziej pożądane cechy u dyrektora i nauczyciela – nasi uczniowie uczą się najpierw od nas a potem z naszych słów (a co bardziej dociekliwi z książek).

Ponadobowiązkowo

Patrząc na to co działo się przed świętami, nieprzyjemne komentarze i listy od najwyższych władz, akcje nauczycieli, wypowiedzi rodziców, było mi najzwyczajniej w świecie smutno. Nie tak wyobrażam sobie zarządzanie zmianami w edukacji, nie ten kierunek i nie ta wysokość niektórych suwaków.

Przypisy

[1] Kevin Dutton, „Mądrość Psychopatów”, Wydawnictwo Muza SA, Warszawa, 2014, wersja MOBI, location 3326
[2] Jeśli zaczynasz zastanawiać się Drogi Czytelniku czy przypadkiem nie jesteś psychopatą, a znasz angielski, możesz zdiagnozować się dosyć poważnym narzędziem dostępnym na stronie http://kevindutton.co.uk/index.html#challenge.
[3] Kevin Dutton, tamże, location 1240
[4] Kevin Dutton, tamże, location 2527
[5] Kevin Dutton, tamże, location 2897
[6] Strona projektu: http://hip.org.pl/. Bardzo ciekawy wywiad z prof. Zimbardo w kontekście edukacji: http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/edukacja/20140412/zimbardo-dzis-podzielic-sie-wladza-bohaterstwo
[7] Prowokacja dwóch młodych reżyserów przerwana z powodu narastającej agresji. Ostatni odcinek opowiadający o projekcie dostępny tutaj http://youtu.be/xLIqyVsUnuk

Notka o autorce: Beata Zwierzyńska - nauczycielka języka angielskiego i zajęć komputerowych w szkole podstawowej. Prowadzi szkolenia dla nauczycieli i dyrektorów szkół, a obecnie trenerka w Cyfrowej Szkole we współpracy z Centrum Edukacji Obywatelskiej. Publikuje na www.osswiata.pl - serwisie blogowym pod patronatem Edunews.pl.