Wiele osób z własnej historii potrafi wskazać nauczyciela, który w znaczący sposób wpłynął na los młodego ucznia. Nowe badania pokazują, że pozytywna relacja z nauczycielem od najmłodszych lat może pomóc dzieciom w większym zaangażowaniu się w edukację szkolną, choć niekoniecznie zmiana taka jest trwała.
Naukowcy z Uniwersytetu Cambridge prowadzili badania, w których wzięło udział ponad 3600 uczniów z australijskich szkół, w wieku od 8 do 15 lat. Poziom zaangażowania uczniów w szkołę – oznaczający ich zainteresowanie szkołą i chęć do nauki – co oczywiste, wahały się w tym okresie, szczególnie w okresie kluczowego przejścia z etapu edukacji podstawowej do średniej.
Choć obrazy wpływu nauczyciela na jednostkę w kulturze popularnej czasami sugerują, że jeden pedagog może przyspieszyć karierę szkolną ucznia, wyniki badania naukowców z Cambridge wskazują, że wzorce zaangażowania uczniów są bardziej zróżnicowane i prawdopodobnie w większym stopniu zależą od trwałego i zbiorowego wysiłku danej społeczności szkolnej na rzecz budowania pozytywnych relacji zarówno między nauczycielami i uczniami, jak i pomiędzy uczniami.
Badanie wykazało, że wszelkie długoterminowe skutki silnych relacji uczniów z nauczycielem szkoły podstawowej były w najlepszym przypadku niewielkie. Z drugiej strony wyniki wskazują, że każdy nauczyciel może potencjalnie pozytywnie wpłynąć na zaangażowanie uczniów i ich dobre samopoczucie w szkole, niezależnie od tego, jak będzie wyglądało ich zaangażowanie w naukę w przeszłości.
„Nawet jeśli nauczyciel pracuje niezwykle ciężko, aby pomóc dziecku w szkole podstawowej, nie musi to koniecznie oznaczać, że 5 czy 10 lat później znajdziesz ucznia, który jest ułożony, szczęśliwy i rzeczywiście zaangażowany w naukę” – powiedział Ioannis Katsantonis, kierownik zespołu badaczy. „Niektóre aspekty zaangażowania uczniów pozostają stabilne, ale występuje też duża zmienność. Jest to szczególnie prawdziwe podczas przejścia z etapu kształcenia podstawowego do średniego.”
Stosunkowo niewiele badań dotyczy zmian w zaangażowaniu uczniów w naukę we wczesnym okresie dojrzewania. Niektóre z nich sugerują, że w pierwszych latach szkoły średniej poziom zaangażowania uczniów często spada. Celem badania Uniwersytetu Cambridge było lepsze zrozumienie, w jaki sposób zmieniają się te wzorce zaangażowania. Zbadano także, w jakim stopniu są one powiązane zarówno z wcześniejszymi interakcjami uczniów z nauczycielami w szkole podstawowej, jak i z ich poczuciem „przynależności” w szkole średniej: w jakim stopniu czują się akceptowani, włączani i szanowani przez nauczycieli oraz rówieśników z klasy.
Dane do badania pochodziły z próby 3643 uczestników badania Dorastanie w Australii, długoterminowego projektu monitorującego rozwój tysięcy osób urodzonych w Australii w okresie od marca 1999 r. do lutego 2000 r. W ankietach uczniów znajdowały się m.in. dane na temat poziomu zaangażowania uczestników w szkołę, zebrane zarówno w wieku 10/11 lat, jak i pod koniec szkoły podstawowej (12/13 lat) lub na początku szkoły średniej. Ankiety zawierały także miary przynależności szkolnej w wieku 12/13 lat oraz uzupełniające informacje z ankiet nauczycieli, mierzących siłę ich relacji z tymi samymi uczniami na wcześniejszym etapie, gdy mieli osiem lub dziewięć lat.
Co naturalne, uczniowie dość często zmieniali w trakcie okresu szkolnego poziom swojego zaangażowania w naukę. Na przykład około 43% uczniów, którzy w wieku 10/11 lat byli w większości wycofani, do 12/13 roku życia w większym stopniu angażowało się w naukę.
Nie znaleziono dowodów na to, że jakikolwiek znaczący pozytywny wpływ na zaangażowanie uczniów, wynikający z istniejącej silnej więzi z nauczycielem w wieku 8/9 lat, utrzymywał się wraz z przechodzeniem do kolejnych klas.
Z danych wynikało, że poczucie ogólnej przynależności do społeczności szkolnej w wieku 12/13 lat było silnie powiązane z większym zaangażowaniem w naukę w tym samym wieku. Innymi słowy, gdy uczniowie czują, że są szanowani i cenieni nie tylko przez swoich nauczycieli, ale także przez rówieśników, są bardziej skłonni do okazywania większego pozytywnego nastawienia i zaangażowania do obowiązków szkolnych.
Badanie naukowców z Cambridge dostarcza również dowodów na to, że uczniowie, którzy na początku nauki w szkole średniej czują się bardziej zaangażowani w naukę, odnoszą długoterminowe korzyści rozwojowe. Ci, którzy w wieku 12/13 lat zaliczali się do kategorii średnio lub bardzo zaangażowanych uczniów, na ogół osiągali lepsze wyniki w standardowych testach z liczenia, pisania i ortografii dwa lata później.
„Ten związek między zaangażowaniem a wynikami w nauce wskazuje na potrzebę dbania o to, aby „klimat szkoły” – czyli ogół warunków odnoszących się do szacunku, wartości i dobrych relacji definiujących doświadczenia uczniów w społeczności szkolnej – był stale pozytywny i włączający w danej szkole.” – zauważa Katsantonis.
Nauczyciele są dla uczniów bardzo ważni na każdym etapie szkolnym. Ale dla ich dobrego rozwoju ważniejsze jest ciągłe i konsekwentne zwracanie uwagi przez dyrektorów i nauczycieli na tworzenie przyjaznego i zachęcającego do angażowania się środowiska szkolnego.
Źródło: Australian Educational Researcher, 2024, DOI 10.1007/s13384-024-00698-0 (za EurekAlert.org).
Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl (2008-) i organizatorem cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE (2013-). Zajmuje się zawodowo edukacją od 2002, angażując się w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Należy do społeczności Superbelfrzy RP.
