Rysunki przedstawione obok zostały narysowane przez tę samą osobę. Pierwszy został przygotowany bez żadnego przygotowania artystycznego. Potem, po przejściu trzygodzinnego warsztatu, powstał drugi rysunek. Jak się okazuje, każdy może dość dobrze rysować, jeśli chce i gdy pozna kilka prostych zasad. W podobny sposób, dzięki poznaniu kilku zasad myślenia, osiągniemy dobre wyniki w rozumowaniu.
W codziennym życiu potrzebujemy myślenia analitycznego oraz myślenia twórczego. Pierwsze polega na porównywaniu stwierdzeń, propozycji, dowodów z obiektywnymi kryteriami. Poddawaje sytuację, temat, decyzję bądź problem szczegółowemu badaniu. W ten sposób próbujemy rozpatrywać daną sytuację w sposób dogłębny, sięgać do źródła, “odkrywać drugie dno”. Drugim niezbędnym rodzajem jest myślenie twórcze. Oba łączą się ze sobą. Musimy myśleć twórczo, jeśli poszukujemy rozwiązań dla istniejącego problemu. Musimy analizować,
aby podjąć decyzje, która z twórczych możliwości jest lepsza dla osiągnięcia celu.
Skupmy się na myśleniu analitycznym. Colin Rose stworzył dwa akronimy: NAZWA oraz TAKT by ułatwić naukę analitycznego myślenia.
Podejmowanie decyzji – TAKT jest narzędziem, które służy ułatwieniu tego procesu:
Tezy wstępne
Argumenty za
Kontrargumenty
Teraz co
Założenia
T – Tezy wstępne: Jakie są moje założenia? Co dokładnie uważam za oczywiste? Jakie są fakty? Co z tego wynika?
A – Argumenty za: Czy jest to dobre uzasadnienie? Co dowodzi słuszności mojej opinii? Co mnie skłoniło by w to uwierzyć? Jaką mam pewność, iż jest to prawda?
K – Kontrargumenty: Czy mogę spojrzeć na to inaczej? Jakie przeciwne argumenty można przedstawić mojemu założeniu? Jak to może uzasadnić mój przeciwnik?
T – Teraz co? Warto mieć na uwadze, iż bardziej skrupulatna ocena argumentów może doprowadzić do podjęcia mądrzejszej decyzji.
Edward de Bono podaje przykład nastolatków w klasie, których zapytano: “Co myślą o tym, by im płacić za przychodzenie do szkoły?” 29/30 uczniów odpowiedziało: tak, to dobry pomysł. Następnie zaproponowano im, by zastosowali narzędzie myślenia PMI: Plus/Minus/Interesujące. Efektem tego było spowodowanie, iż uczniowie przyjrzeli się propozycji z dwóch perspektyw. W rezultacie 28/30 uczniów stwierdziło, że to jednak zła propozycja. Przedstawienie kilku konsekwencji, np. takich jak: dokonywanie cięć w budżetach szkolnych, wyciąganie pieniędzy od rówieśników, umożliwiło chłodny osąd badanym uczniom.
Rozwiązywanie problemów - NAZWA
N – Nazywanie, czyli zdefiniowanie problemu
A – Alternatywy
Z – Zawężanie
W – Wybór i rozważenie konsekwencji
A – Aktywność przynosząca efekt
Założenia
N – nazwanie problemu. „Problem dobrze zdefiniowany to problem w połowie rozwiązany.” Szczegółowe określenie na wstępie, co jest właściwą istotą naszego problemu ma istotne znaczenie. Mogą nam pomóc poniższe pytania: Co chcemy osiągnąć? Jaki jest nasz cel? Czy jest coś jeszcze co powinniśmy wiedzieć? Na czym polega problem?
A – alternatywy. Na ile możliwych sposobów możemy rozpatrywać dany problem. Sekret w tym, by poszukiwać nie jednej drogi, ale kilku dróg do osiągnięcia celu. W tym dokładnie momencie spotyka się myślenie analityczne z twórczym.
Z – zawężanie. Które z możliwych rozwiązań najlepiej odpowiadają moim początkowym kryteriom? Mając wiele alternatyw warto odrzucić te najgorsze, najmniej korzystne. Stąd też wstępna definicja jest istotna – umożliwia wyselekcjonowanie wariantów, które nie odpowiadają naszym kryteriom.
W – wybór i rozważenie konsekwencji. Jakie będą tego skutki? Jeśli mój wniosek jest prawdziwy, to co jeszcze powinno być prawdziwe? Czy z podjęciem tego właśnie kierunku działania nie będą wiązały się jakieś inne niezamierzone efekty? Po zawężeniu liczby alternatywnych rozwiązań, wybieramy najodpowiedniejszy dla nas wariant, tak by był on właściwy założonym kryteriom. Można każdą z możliwości sprawdzić za pomocą TAKTu. W ten sposób ustalamy co przemawia za nią, a co przeciw.
A - aktywność przynosząca efekt.
Celem myślenia jest podjęcie działania. W przeciwnym razie staje się ono teoretycznym ćwiczeniem. W książce “The Courage to Create” (Odwaga tworzenia) Rollo May podaje: „Zaangażowanie jest największe nie wtedy, gdy nie mamy wątpliwości, lecz wtedy, gdy robimy coś pomimo wątpliwości”. Ta obserwacja zwraca uwagę na fakt, iż analityczne myślenie na wysokim poziomie tyczy się nie tylko odpowiednich zasad – są one na pewno użyteczne, lecz również postaw. Można jest odpowiednio opisać, zadając pytanie: Czy zdołam…? -
1. wytrwać,
2. przyznać się do wątpliwości,
3. walczyć o rozsądek.
Trzeba odwagi, aby nie ulec presji opinii innych opartych na nielogicznych przesłankach, uprzedzeniach, a popierać poglądy uzasadnione rozsądkiem. Richard Paul twierdzi, iż jeśli jakość naszego życia w dużej mierze jest uzależniona od jakości naszego myślenia, to w takim razie jednym z głównych celów placówek oświatowych powinno być uczenie zdyscyplinowanego myślenia na gruncie przedmiotów będących w programie nauczania. Stąd wynika, iż system myślenia analitycznego powinien być rozumiany, a także praktykowany przez wszystkich nauczycieli. Oczywiście później w jasny i precyzyjny sposób wdrażany na lekcjach z uczniami.
Agata Cygan jest absolwentką pedagogiki Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Od początku kształcenia na uczelni wyższej zajmuje się tematyką nauczania dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jej zainteresowania dotyczą nauczania języków obcych w kształceniu zintegrowanym oraz wykorzystania nowoczesnych technologii w edukacji wczesnoszkolnej.
