Czy można zaplanować, iż będzie się twórczym? Picasso poświęcił wiele lat praktyki doskonalenia sztuki zwykłego szkicowania. Na początku musiał opanować podstawy umiejętności technicznych by móc przejść do innowacji. Beethoven swoje kompozycje przepisywał dziesiątki razy. Coś co zapowiadało się na arcydzieło – rozpoczynało się jako zwykły szkic. Thomas Edison powiedział „Geniusz to dziewięćdziesiąt dziewięć procent potu i jeden procent natchnienia”. Istotna bardzo jest tu również motywacja.
Jak zatem stać się osobą twórczą? Kontynuując wypowiedź na temat myślenia (myślenia analitycznego w poprzednim artykule) spróbuję zaprezentować, w jaki sposób możemy rozwijać w sobie i pracować nad myśleniem twórczym.
Punktem wyjścia do rozwoju twórczego myślenia jest praca. Jednakże poznanie samych faktów nie wystarczy. Powstanie komputerów oraz Internetu dają nam ogromne źródła informacji. Najważniejsza jest jednak umiejętność operowania nimi oraz układania w nowe kombinacje i sposoby.
Picasso powiedział: „Każdy akt twórczy zaczyna się od aktu destrukcji”. Powinniśmy zerwać z konwencjonalnymi sposobami postrzegania rzeczy. Tworzenie wymaga odwagi. Gdy uciekamy od konwencjonalnych sposobów, musimy jednak brać pod uwagę ryzyko. Na drzewach rosną owoce, ale by je zerwać potrzebna nam nieraz jest odwaga. Czasami trudno zerwać z konwencjonalnymi sposobami myślenia, gdyż kieruje nami „automatyczny pilot”. Nasze codzienne funkcjonowanie byłoby wymagające, gdybyśmy każdego ranka musieli się zastanawiać, jak się ubrać, umyć, uczesać itp. Mózg zatem naznacza pewne rodzaje czynności jako rutynowe, a następnie podobne zdarzenia zalicza do tej samej kategorii. Taki właśnie nawyk szufladkowania oznacza, że każda rzecz ma swój z góry określony przydział i wtedy myślenie staje się szablonowe.
William Gordon odkrył kiedyś, jak uniknąć sztywnego myślenia. Otrzymał polecenie, by ze swoim zespołem wymyślić nowy sposób otwierania puszek. Podczas podawania instrukcji zadania, unikał używania słowa „otwieracz do puszek”, aby już na wstępie nie ograniczać różnorodności rozwiązań. W rezultacie projektanci mogli swobodnie omawiać wszystkie propozycje i tak zrodziła się puszka z rybkami otwierana przez pociągnięcie za kółko.
Elementem wyróżniającym twórczość jest połączenie starych elementów w nową całość.
Odpowiedź na postawione pytanie jest twierdząca. Bycie osobą twórczą nie oznacza, że możemy usiąść spokojnie i czekać aż natchnienie przyjdzie do nas. Wymaga raczej wiele wysiłku, pracy, a także przygotowań. Spójrzmy zatem na narzędzie „metodycznej inwencji twórczej” – czyli TWARZE.
TWARZE jest to akronim, jak opisują Colin Rose i Malcolm J. Nicholl, który powstał dla lepszego zapamiętania, jak w sposób metodyczny coś możemy tworzyć. Oznacza on:
T – Tworzenie zasobu informacji,
W – Wielostronne myślenie – patrzenie na problem z czterech stron,
A – Alternatywy – „wyprodukowanie” wielu pomysłów,
R – Rekombinacja – poszukiwanie najlepszych rekombinacji tychże pomysłów,
Z – Zdecydowanie się na najlepszą powstałą kombinacje,
E – Efekt – wprowadzenie danego pomysłu w życie.
Krótkie wyjaśnienie powyższego akronimu.
Tworzenie zasobu informacji – podstawą wszelkiej twórczości jest posiadanie odpowiedniej wiedzy z danej dziedziny. Niewiele odkryć dokonali amatorzy. Trzeba zgłębiać wiedzę z interesującej nas dziedziny, prowadzić badania i śledzić fakty.
Wielostronne myślenie – jedną z możliwych dróg uwolnienia się od sztywnego myślenia jest rozpatrywanie problemu z czterech stron. Nazywane jest to myśleniem czterostronnym:
- Myślenie od przodu do tyłu – jest to normalne podejście, które opisałam w artykule dotyczącym myślenia analitycznego: NAZWA.
- Myślenie od tyłu do przodu – rozpoczynamy od rozwiązania danego problemu i idziemy wstecz, by zobaczyć, jak mogło do niego dojść. Przykładem może tu być legenda o Aleksandrze Wielkim i węźle gordyjskim.
- Myślenie do góry nogami – to podejście zachęca do odwrócenia danego problemu do góry nogami. Henry Ford skorzystał z myślenia do góry nogami wynajdując taśmę produkcyjną. Spowodował, iż praca „podchodzi” do samego pracownika, a nie pracownik do pracy. Obecnie to my przybliżamy biurko do pracownika, a nie pracownik siebie do biurka. Osoby, które myślą podejściem do góry nogami, zauważają możliwości, natomiast Ci, którzy myślą sztywno – problemy.
- Myślenie z góry na dół – przypomina nam, jak istotny jest zarys całości. Ważne znaczenie ma to przy rozwiązywaniu problemów związanych z ludźmi. Stanowi podstawę negocjacji. W momencie gdy patrzymy na daną sprawę tylko z własnej perspektywy, automatycznie tracimy szanse na obopólne korzyści. Takie podejście pokazuje iż w placówkach szkolnych powinny być prace projektowe, aby sami uczniowie mieli możliwość rozwiązywania problemów z otaczającego nas świata.
Alternatywy – w obecnym systemie kształcenia często szukamy tylko jednej dobrej odpowiedzi. Jednak rzeczywistość jest zupełnie inna. Zwykle na każdy postawiony problem jest kilka możliwych rozwiązań. Gdy po znalezieniu pierwszej pasującej odpowiedzi przestajemy szukać dalej, często nie znajdujemy tej najwłaściwszej. Zadajmy więc sobie pytanie: Ile możemy jeszcze odnaleźć dróg rozwiązania danego problemu? Znajdźmy minimum dziesięć.
Rekombinacja – poszukanie alternatywnych rozwiązań danego problemu nie stanowi jeszcze momentu przełomowego. Trzeba jeszcze utworzyć kombinacje wielu rozwiązań razem wziętych. Maszyna Gutenberga jest połączeniem barwnika do pieniędzy z prasą do robienia wina. Fax powstał po połączeniu kopiarki z telefonem. Gdy mamy kilka możliwości należy jeszcze zadać sobie pytanie: Jaką trzeba stworzyć kombinację, aby otrzymać poprawną odpowiedź?
Ostatnie dwa składniki planu rozwijania twórczego myślenia – TWARZE - są takie same, jak w myśleniu analitycznym.
Zdecydowanie się na najlepszą powstałą kombinacje. Na tym etapie szukamy odpowiedzi na poniższe pytania: Który pomysł z zebranych jest najlepszy? Który w najlepszy sposób spełnia początkowo założone kryteria? Jakie byłyby konsekwencje jeśli byśmy wybrali akurat tę możliwość?
Efekt – rezultatem podjętej pracy myślowej jest wprowadzenie pomysłu w życie.
Myślenie nie może być abstrakcyjne. Musimy mieć konkretny problem, na którym chcemy pracować. Kluczowymi umiejętnościami, które dają wstęp do nieustannie zmieniającego się świata jest twórcza analiza oraz szybkie uczenie się. Zarówno inwencja twórcza, jak i analiza muszą być metodycznie poprawne. Może warto zapisać sobie powyższe wskazówki na kartce i spróbować z nimi pracować. Tylko wtedy pojawią się efekty niniejszej pracy.
Oba moje artykuły można podsumować powiedzeniem Henry’ego Forda: „Myślenie jest najcięższą ze wszystkich prac. Dlatego tak niewiele ludzi to robi”.
Agata Cygan jest absolwentką pedagogiki Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Od początku kształcenia na uczelni wyższej zajmuje się tematyką nauczania dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jej zainteresowania dotyczą nauczania języków obcych w kształceniu zintegrowanym oraz wykorzystania nowoczesnych technologii w edukacji wczesnoszkolnej.
