Opracowanie to poświęcone jest formie edukacji, którą powszechnie stosuje się na świecie dla wywoływania zmian w postawach społecznych. Edutainment z dobrymi rezultatami stosuje się w różnych obszarach edukacji, na przykład ekologicznej, zdrowotnej, ekonomicznej. Narzędzie to z powodzeniem można wykorzystać także w Polsce.
Jak edukować?
Koncepcja edukacji przez całe życie zakłada różnorodność form pogłębiania wiedzy, które są wykorzystywane przez jednostkę w jej życiu osobistym i zawodowym. Edukacja szkolna w XXI wieku będzie prawdopodobnie już tylko jednym z wielu etapów edukacji, które w ciągu swojego życia każdy, kto chce osiągnąć sukces zawodowy i życiowy, będzie musiał przejść.
Zmieni się zapewne również filozofia szkoły. O ile dziś celem jest dostarczenie wiedzy i informacji, o tyle w przyszłości większe znaczenie może mieć kształtowanie umiejętności zarządzania wiedzą i wyszukiwania informacji.
Wraz z rozwojem mediów elektronicznych i innych form komunikacji, ciężar dostarczania wiedzy i informacji zostanie przeniesiony poza mury szkoły i będzie spoczywał przede wszystkim na edukatorach, organizacjach edukacyjnych i mediach. Inaczej mówiąc, większe znaczenie dla przeciętnego Kowalskiego zyskają różne formy edukacji nieformalnej.
Na świecie ten trend już jest zauważalny. Wykład przestaje być skuteczną formą edukacji, a większego znaczenia dla uczących się nabierają różnego rodzaju formy pozalekcyjne, w których mogą nabyć umiejętności i poszerzyć wiedzę znacznie skuteczniej niż w szkole. Dotyczy to zwłaszcza edukacji z wykorzystaniem Internetu (w tym i e-learningu) oraz mediów.
Wyniki badań wskazują, że dla zdecydowanej większości społeczeństwa media są najważniejszym źródłem informacji i wiedzy. Badania potwierdzają, że 92% dorosłych respondentów czerpie informacje o charakterze gospodarczo–ekonomicznym z telewizji, a 49% z radia (PBS 2003). Wzrasta znaczenie mediów w kształtowaniu postaw życiowych ludzi, jak również w kreowaniu mody na określone zachowania (vide „Taniec z Gwiazdami”).
Z drugiej strony doświadczenia wielu podmiotów wskazują, że samo nasycenie mediów przekazami o charakterze edukacyjnym nie jest wystarczające do spowodowania widocznych zmian społecznych oraz do uzyskania istotnego przyrostu wiedzy u oglądających. Wiedza ta musi być podana w odpowiedni sposób - niestety na dźwięk „edukacja” widzowie często przełączają się na inne kanały telewizyjne w poszukiwaniu rozrywki. Dobrze byłoby również, aby była podawana z dużą częstotliwością. Ten sam przekaz powinien wielokrotnie powracać do odbiorców, najlepiej w różnych formach i czasie.
W świetle powyższych uwag warto zwrócić uwagę na Edutainment. Jest to narzędzie edukacji powszechnej, trafiające do dużej grupy odbiorców dzięki wykorzystaniu wielu kanałów komunikacji. Jest to zarazem nieco inna edukacja, niż ta, do jakiej przywykliśmy.
Edutainment, czyli przyjemna edukacja
Istotą działań typu Edutainment jest połączenie edukacji z rozrywką. Mottem tej formy edukacji jest stwierdzenie „uczyć bawiąc”. Wskazuje ono zarazem na odpowiednią hierarchię ważności. Pod pojęciem Edutainment będziemy rozumieć takie działania, których celem jest przede wszystkim edukacja, zaś forma rozrywki jest wyłącznie sposobem uatrakcyjnienia lub ukrycia przekazu o charakterze edukacyjnym.
Współcześnie uważa się, że wartość Edutainment polega na tym, że jest on narzędziem służącym realizacji strategii na rzecz określonej zmiany społecznej, np. rozwoju edukacji zdrowotnej, pogłębienia świadomości ekologicznej, czy ekonomicznej.
Możemy rozróżnić Edutainment w szerszym i węższym znaczeniu. W pierwszym znaczeniu możemy mówić o wszelkich formach działań, które zaprojektowane są w celach edukacyjnych i wykorzystują określoną formę rozrywki, aby przekazać konkretne treści zdefiniowanej grupie odbiorców. W tym znaczeniu Edutainment to także przedstawienie teatralne zwracające uwagę na problem AIDS, Piknik Naukowy Radia BIS albo Festiwal Nauki, czy produkcje kinowe jak „Mikrokosmos” czy „Makrokosmos – Podniebny taniec”.
Edutainment w węższym znaczeniu to wszelkie działania łączące edukację z rozrywką, które wykorzystują środki masowego przekazu jako podstawowy kanał komunikacji z odbiorcą. Nadawca przekazuje tu treści edukacyjne ukrywając je w programie rozrywkowym albo też wkomponowuje specjalnie przygotowane „lekcje” w format popularnych programów rozrywkowych - telewizyjnych, komputerowych, video, filmów, muzyki, stron internetowych i portali, multimediów, itp.
Zaletą Edutainment jest jego wysoka skuteczność w przekazywaniu wiedzy i umiejętności. Istnieje wiele dowodów (na świecie i w Polsce) na to, że wykorzystanie tego narzędzia przyspiesza i utrwala pożądane (lub kreowane) postawy społeczne, zwłaszcza jeśli przekazywana treść jest użyteczna i zbieżna z oczekiwaniami szerokiej opinii publicznej. Skuteczność ta wynika przede wszystkim z tego, że umysły są bardziej otwarte na przekaz edukacyjny, kiedy odbiorcy nie uświadamiają sobie, że w danej chwili się uczą.
Doświadczenia polskie
Na szeroką skalę Edutainment stosowany był w latach 2005-2007 przez Narodowy Bank Polski w ramach podejmowanych działań z zakresu edukacji ekonomicznej. Działania NBP są adresowane do uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, do studentów, a także do osób, które z racji pełnionej funkcji lub wykonywanego zawodu przekazują wiedzę innym, np. nauczycieli, wykładowców, dziennikarzy, księży. Duża część programów edukacyjnych kierowana jest do całego społeczeństwa, ponieważ ważnym celem działań edukacyjnych banku jest powszechna edukacja ekonomiczna społeczeństwa. Wśród różnych narzędzi edukacyjnych używanych przez NBP w działaniach edukacyjnych nie zabrakło i Edutainment. Oto kilka przykładów.
a. Złoty dla zuchwałych – czyli Polacy i Pieniądze
Udanym programem Edutainment był dwugodzinny show na antenie TVN, w którym widzowie mogli sprawdzić swoją wiedzę na temat pieniądza i finansów osobistych. Pomysł programu „Złoty dla zuchwałych” opierał się na założeniu, że test wiedzy będzie dla widzów ciekawy, jeśli pytania będą dotyczyły praktycznych sytuacji, z którymi każdy z nas spotyka się na co dzień. Aby uatrakcyjnić przekaz dla widza każde z pytań zostało obudowane materiałem filmowym, najczęściej zawierającym sceny z polskich komedii lub specjalnie sfilmowanymi scenami kabaretowymi.
Pomimo charakteru rozrywkowego programu, celem akcji było przeciwdziałanie szerzeniu się błędnych przekonań na temat pieniądza i gospodarki rynkowej. Specjalnie przygotowane do testu pytania zawierały poważną dawkę wiedzy ekonomicznej z zakresu rynku pracy, przedsiębiorczości, polityki pieniężnej, finansów publicznych, oszczędzania i inwestowania.
Aby wciągnąć widzów do zabawy wykorzystano wiele różnych kanałów komunikacji (poprzez media towarzyszące), w których nie tylko promowano główny element programu, czyli show na żywo w TVN, ale również przekazywano spore dawki wiedzy dotyczącej finansów. W akcji edukacyjnej wykorzystano następujące narzędzia:
- teleturniej (quiz) telewizyjny w TVN - liczba widzów oglądających program: 8,2 mln, z tego liczba widzów, która obejrzała cały program: 2,3 mln;
- wkładka prasowa do Gazety Telewizyjnej (Gazeta Wyborcza) – karta odpowiedzi do pytań pojawiających się na antenie TVN;
- cykl artykułów edukacyjnych w Gazecie Wyborczej i Wprost;
- cykl audycji radiowych w Programie 3 PR;
- serwis internetowy akcji w portalu Onet.pl - www.zloty.onet.pl, liczba osób rozwiązujących test w Internecie w trakcie programu: 102.000;
- dodatkowo do 2500 szkół wysłano scenariusz lekcji i grę do realizacji podczas zajęć. Zadaniem uczniów było rozwiązać test wiedzy o finansach w podobny sposób, jak na antenie TVN. W takich zajęciach wzięło udział co najmniej 52.900 uczniów (dane z ankiet).
Średni przyrost wiedzy u wszystkich badanych wyniósł 5,62 % (badanie po obejrzeniu programu). Po okresie 2 tygodni badanie powtórzono w celu zmierzenia stopnia utrwalenia pozyskanej wiedzy w czasie - przyrost wiedzy badanych utrwalił się na poziome 2,96 %. W przypadku części grup odbiorców działań edukacyjnych uzyskano wyzsze przyrosty wiedzy, np. w grupie młodych ludzi było to 10,11%.
b. Motel w pół drogi
Małe firmy są fundamentem każdej gospodarki. W Polsce zarejestrowanych jest około 3 mln takich firm, ponad połowa z nich przejawia wysoką aktywność, tworząc coraz więcej miejsc pracy. Każdego roku wielu Polaków decydują się rozpocząć życie „na własny rachunek”. Nie wszystkim się udaje, ale wielu odnosi sukces. Historia każdego z nich jest jedyna w swoim rodzaju, często fascynująca, zawsze pouczająca. Dlatego NBP zdecydował się na realizację w formie Edutainment słuchowiska poświęconego osobom, które prowadzą swój mały biznes.
W listopadzie 2006 r. na antenie Programu 1 Polskiego Radia pojawiło się 30-odcinkowe słuchowisko „Motel w pół drogi” – trzecia w historii Polskiego Radia radio-nowela, tym razem o ludziach, którzy prowadzą tytułowy motel na prowincji. Projekt jest realizowany wspólnie z dziennikiem Super Express i portalem Wirtualna Polska (www.motel.wp.pl). W role bohaterów wcielili się między innymi Andrzej Ferenc, Andrzej Mastalerz, Henryk Talar, Izabella Bukowska, Krzysztof Kowalewski, Marian Opania.
„Motel w pół drogi” daje słuchaczom możliwość przeżycia przygody razem z osobami początkującymi w biznesie. Zawiera elementy wyjaśniające podstawowe pojęcia ekonomiczne pomocne w prowadzeniu niedużego biznesu. Bohaterowie programu pokonują wiele przeszkód i od podstaw poznają zasady funkcjonowania gospodarki. Zderzają się z wieloma problemami, o których w dotychczasowym życiu mieli raczej niewielkie pojęcie.
Słuchowisko nie jest rzecz jasna kursem przedsiębiorczości. Miało zainteresować barwnymi, pełnymi niespodzianek losami bohaterów, a przy okazji dostarczyć trochę wiedzy o gospodarce. Każdy odcinek został poświęcony określonemu zagadnieniu z mikro lub makroekonomii, dzięki czemu słuchacz mógł pogłębić swoją wiedzę na temat gospodarki i prowadzenia firmy, ale od praktycznej strony, gdyż bohaterowie słuchowiska stykali się z rzeczywistymi problemami i szukali sposobów ich rozwiązania.
„Motel w pół drogi” cieszy się dużą popularnością słuchaczy – co tydzień w sobotę audycji słucha ponad 1 milion osób. Słuchowisko jest dowodem na to, że programy Edutainment w radio są skutecznymi metodami edukacji społecznej.
Co nas czeka?
Społeczeństwo informacyjne oznacza również wielkie zmiany w obszarze edukacji. Aby móc swobodnie funkcjonować i rozwijać się, każdy będzie musiał wziąć odpowiedzialność za własną naukę i uczyć się przez całe życie. Zmiany zachodzące wokół nas będą zbyt duże, abyśmy mogli pozwolić sobie na ich nie rozumienie.
Systemy edukacyjne zapewne nie będą nadążać za zmianami społecznymi. Stąd też zapotrzebowanie społeczne na edukację będzie się szybko zwiększać, co będzie choćby konsekwencją zmian na globalnym i krajowym rynku pracy.
Dlatego w XXI wieku wyzwaniem edukatorów nie będzie już tylko skuteczne dostarczanie wiedzy wąskim grupom odbiorców. Równie istotna będzie edukacja powszechna, prowadzona przede wszystkim w celu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i cyfrowemu, wynikającego z niedopasowania umiejętności ludzi do zmieniającej się sytuacji życia codziennego. Ludzie będą potrzebować przede wszystkim wiedzy praktycznej.
Edukacja nieformalna, prowadzona przez wiele osób, organizacji i instytucji oraz media nabierze większego znaczenia niż edukacja szkolna, także przez fakt, że częściej przekazuje wiedzę i umiejętności praktyczne. Formy tej edukacji będą mniej sformalizowane, a uczenie się dzięki temu może być o wiele przyjemniejsze.
Mimo zachodzących w społeczeństwach zmian, ludzie będą potrzebować inteligentnej rozrywki, zaś edukatorzy skutecznych form edukacji społeczeństwa. Odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne może być realizowany w różnych formach Edutainment, także w Warszawie. Oczywiście z pomocą tego narzędzia nie da się zniwelować wszystkich luk wiedzy, ale z pewnością będzie się można uczyć o wiele przyjemniej.
(Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl, zajmuje się edukacją i komunikacją społeczną, realizując projekty społeczne i komercyjne o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym)
