Empatia to postawa, którą możemy kształtować w procesie wychowania. Samo wychowanie nie jest dodatkową funkcją szkoły, ale podstawowym zadaniem każdej osoby i instytucji, która ma szansę czy obowiązek wywarcia pozytywnego wpływu na dziecko. Efektywna edukacja nie jest możliwa bez wychowania. Tak jak życie we współczesnym świecie nie jest możliwe bez empatii. Tego polska szkoła uczy się od nauczycieli, którzy o wychowaniu nie zapominają. Naszym obowiązkiem jest im pomóc.
Na gruncie socjobiologii badacze toczą spór o to, czy altruizm nie jest najbardziej zaawansowaną formą egoizmu. Oby jednak nie był to egoizm a instynkt społeczny człowieka, ale niezależnie od podejścia, przejmowanie się innymi czyni z nas osoby pożyteczne w danej społeczności – po prostu dobre, wartościowe. Wyniki badań przeprowadzonych na Uniwersytecie w Michigan, na grupie blisko 14 tys. studentów, ktore dowiodły, że współczesna młodzież ma o 40 proc. mniej empatii niż ich rówieśnicy z lat 80-tych i 90-tych, nie napawają optymizmem. Tymczasem Michele Borba, autorka książki „Unselfie”, przekonuje, że empatyczne dzieci mają większe szanse na osiągnięcie sukcesu w życiu. Podkreśla także, że utrata empatii i skłonności narcystyczne mają zasadnicze znaczenie dla występowania zjawiska depresji, która dotyka prawie jedną trzecią amerykańskich studentów. Narcyz i egocentryk jest skazany na alienację, bo życie to nie tylko histeryczny popis prymusa na klasówce czy karierowicza w korporacji. Musimy kooperować, rozumieć i szanować innych, by samemu się rozwijać i budować pozytywne relacje z otoczeniem.
Postawa empatyczna to, mówiąc nieco górnolotnie, warunek naszego człowieczeństwa. Świat mamy na wyciągnięcie ręki, ale ten świat jest coraz bardziej złożony, jego społeczności są coraz bardziej podzielone, wiele istotnych do tej pory wartości stoi pod coraz większym znakiem zapytania. „W postmodernistycznych czasach mamy do czynienia z brakiem realnej odpowiedzialności za drugiego człowieka i brakiem zgody co do zakresu wspólnych wartości.” – przekonuje w wywiadzie dla Onetu Dominika Kulczyk. Kulczyk Foundation chce, by dzieci, później młodzież a w końcu dorośli, którzy będą podejmowali różnorodne decyzje, wierzyli w siłę dialogu, współpracy i wartości uniwersalnych bez względu na to, gdzie żyją.
Kształtowanie kompetencji społeczno-emocjonalnych to obszar, w którym trudno jest o profesjonalne materiały pozwalające przeprowadzić zajęcia. W odróżnieniu od nauczanych w szkole przedmiotów, takich jak język polski, matematyka, chemia, w-f, nie ma tu zapisanych standardów i programów nauczania. Dlatego na szczególną uwagę zasługują wszelkie inicjatywy nauczycieli dotyczące wychowania. Empatia, altruizm, troska o słabszych, patrzenie na świat także oczami społeczności, w której żyjemy, to wartości głęboko zakorzenione w polskiej kulturze i tradycji. Czy nadal będą fundamentem naszego społeczeństwa? To zależy od nas.
Kulczyk Foundation rozwija właśnie projekt, który pomaga rozbudzić empatię, czyli wychować dzieci na dobrych, wrażliwych ludzi. Zeszyty „Wiem. Czuję… Pomagam!” zawierają inspiracje do zajęć z dziećmi i młodzieży. Składają się z 16 scenariuszy – 8 dla uczniów w wieku 9-12 lat i 8 dla uczniów w wieku 13-16 lat. Do każdego zeszytu dla danej grupy wiekowej dołączona jest płyta z materiałami filmowymi, dobranymi w ten sposób, aby odpowiadały możliwościom percepcyjnym i bezpieczeństwu emocjonalnemu dziecka.
Program edukacyjny Kulczyk Foundation czerpie tematy do odpowiedzialnych rozmów na lekcji, ale i w domu, z wielu historii, które wydarzyły się lub dzieją się, niejednokrotnie tysiące kilometrów stąd, bo telewizyjny serial o pomaganiu „Efekt Domina” powstawał na całym świecie. Scenariusze tej edycji bazują na autentycznych historiach związanych z akcjami pomocowymi, które Kulczyk Foundation prowadziła w Panamie, Grecji, Tajlandii, Malawi, Nepalu, na Ukrainie i w Polsce. Każdy ze scenariuszy poprzedzony jest wstępem przybliżającym zarówno problematykę danego kraju, jak i wartości, które są treścią zajęć. Materiały można zamówić poprzez stronę http://www.wiemczujepomagam.pl/.
Nazwa „Wiem. Czuję… Pomagam!” dobrze oddaje sens mądrego poprowadzenia dziecka od wiedzy na temat innych, poprzez współodczuwanie, aż po pojawiającą się chęć niesienia pomocy. Współczucie nie musi oznaczać zadręczania się problemami innych, bezproduktywnego i odbierającego siły roztkliwiania się nad innymi. Powinna to być konstruktywna empatia. W trakcie lekcji dziecko ma szansę zrozumieć, że jego rówieśnik „na końcu świata” może mieć inny kolor skóry, żyć w innej kulturze, mieć świadomość innej historii czy posiadać inne obyczaje, ale podstawowe wartości pozostają te same. To wartości związane z potrzebą bliskości, miłości rodzicielskiej, przyjaźni, poczucia bezpieczeństwa, ale i potrzebą rozwoju. Mówimy różnymi językami, ale śmiejemy się i płaczemy dokładnie tak samo. Jeśli dziecko poczuje, że ktoś tak daleki może mu być tak bliski, to tym łatwiej będzie w stanie poczuć związek z kolegą, który bawi się na sąsiednim podwórku.
Empatia to nic innego jak zbiór wielu różnych zjawisk i kompetencji, które stanowią o tym, na ile jesteśmy skuteczni w relacjach z innymi ludźmi. Tymi bliskimi i tymi ze świata pozornie odległego. Poznanie siebie i innych, nazywanie i definiowanie emocji i uczuć, adekwatne reagowanie, dbanie o innych, pomaganie, ale i proszenie o pomoc to umiejętności, które będą dzieciom potrzebne bez względu na to, jakie role przyjdzie im pełnić w życiu. Pokazując młodym ludziom różne sytuacje, aranżując zajęcia i rozmowy, często na trudne tematy, proponując szlachetne działanie, mamy szansę realnego wpływu na to, jacy będą w przyszłości.
Notka o autorce: Marta Tomaszewska jest koordynatorką projektów edukacyjnych Kulczyk Foundation. Prowadzi projekty mające na celu rozwijanie empatii u dzieci i młodzieży. Doświadczenie w koordynowaniu projektów zdobywała w Fundacji Uniwersytet Dzieci, gdzie zajmowała się popularyzacją nauki, i w Fundacji im. Marii Grzegorzewskiej, w której kierowała projektem integracji społecznej młodzieży z niepełnosprawnością. Absolwentka Wydziału Pedagogicznego Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie oraz Wydziału Ekonomicznego Uczelni Łazarskiego
