Ucz się i zmieniaj dalej Twoją szkołę

Jako organizatorzy tego wydarzenia – Edunews.pl, Fundacja Think! i Superbelfrzy – współpracujemy od lat, aby z tego wielkiego, polskiego edu-oceanu "wyławiać" te najcenniejsze dla rozwoju szkolnictwa praktyki i promować je z myślą o oddolnym zmienianiu polskiej szkoły. Dlatego na łamach portalu Edunews.pl – największego dziś medium edukacyjnego w polskim internecie oraz dziesiątków blogów prowadzonych przez Superbelfrów - pokazujemy dobre praktyki i działania, które warto przeklejać i wdrażać w innych szkołach. Nagrania z dotychczasowych wystąpień INSPIR@CJI dostępne są w kanale YouTube TerazEdukacja. Warto korzystać z tych bogatych zbiorów. Nawet te prezentowane kilka lat temu, wcale nie uległy dezaktualizacji i mogą stanowić inspirację oraz cenną pomoc dydaktyczną.

Zaczynając ten cykl w 2013 roku uznaliśmy, że nie można być w edukacji tym, który „czeka na Godota” (który, jak wiemy z lektury Becketta, ciągle nie przychodzi). Ta "wymarzona" zmiana w polskiej szkole nigdy nie nadejdzie, jeśli sami się oddolnie za nią nie weźmiemy. Niestety, nie pierwszy i nie ostatni raz, realne wyzwanie przemyślenia i wprowadzenia zmian spoczywa na nauczycielach i dyrektorach. Może nie jest to idealna wizja rozwoju polskiego szkolnictwa, ale chyba „lepszy rydz, niż (zmiany) nic”. Z drugiej strony jest to jednak realizacja hasła „weźmy sprawy w swoje ręce” – nikt lepiej od nauczycieli i dyrektorów szkół nie wie, co w danej placówce jest potrzebne i co warto zmienić, poprawić, przerobić.

Minione 10 lat pokazuje, że raczej dobrze oceniliśmy rzeczywistość. Patrząc na radosną „tfurczość” naszych tzw. elit politycznych (nawet już w dłuższej niż miniona dekada perspektywie), trudno się spodziewać, że odgórnie coś dobrego w szkolnictwie się stanie, jeśli biorą się za to osoby pracujące dla własnych partii politycznych, a nie dla edukacji narodowej. Osobiście uważam, że tylko w jednym przypadku politycy mogliby zamienić to pasmo porażek i niepowodzeń w zmienianiu szkoły na sukces. Kiedy – podobnie jak to się stało w Finlandii – wszystkie największe ugrupowania polityczne zgodziłyby się:

wyjąć edukację narodową z obszaru walki politycznej;
współpracować ze sobą i z partnerami społecznymi (w tym oczywiście nauczycielami, NGO i pracodawcami) w opracowaniu najlepszej strategii rozwoju szkolnictwa.

Dodam jeszcze, że ten proces w Finlandii sięga lat 70 XX wieku (i jest świetnie opisany w źródłach anglojęzycznych, np. na stronach Banku Światowego - zob. tutaj). Patrząc na historię Polski po 1989 roku i trwającą aktualnie kampanię wyborczą – to raczej się nie stanie (bez względu, jak zmienią się czy nie politycy u władzy). Być może jest tak, że niektóre narody potrafią lepiej współpracować niż inne. Polacy - co dobrze wiemy z naszej historii - z taką współpracą na rzecz wspólnego dobra zawsze mieli pewien kłopot.

Dlatego – skoro nie widać na razie dojrzałości politycznej na polskiej scenie politycznej - wydaje mi się, że przez kolejną dekadę(/y?) trzeba kontynuować podejście „pracy u podstaw” – oddolnej zmiany, przede wszystkim na poziomie jednej szkoły lub sieci szkół (z akcentem na rozwijanie współpracy między szkołami położonymi blisko siebie). To wcale nie będzie łatwe. Do tego potrzebujemy zmotywowanych, mądrych i odważnych dyrektorów i nauczycieli – liderów zmian. Wysokiej motywacji wewnętrznej, żeby zmiany wprowadzać mimo sporego już marazmu i zmęczenia/wypalenia; mądrości, dzięki której będziemy w stanie ocenić (najlepiej w oparciu o dowody z badań naukowych lub wieloletnią praktykę) – co jest rzeczywiście dobrą i potrzebną zmianą. A że odważnych – no cóż, nie od dziś daje się zauważyć, że narzuca się pewną narrację (na pewno rosyjską!), że nauczyciel/dyrektor ma być posłuszny wobec jaśnie panującego ministra (urzędnika/kuratora) i spełniać wszystkie zalecenia, ponieważ to minister wie, co jest najlepsze dla każdej szkoły. Znamy tę narrację z historii - ostatnio powraca z całą mocą: PODWŁADNY POWINIEN PRZED OBLICZEM PRZEŁOŻONEGO MIEĆ WYGLĄD LICHY I DURNOWATY, TAK BY SWOIM POJMOWANIEM ISTOTY SPRAWY NIE PESZYĆ PRZEŁOŻONEGO (jest to prawdopodobnie fałszywka carskiej bezpieki z końca XIX w. stylizowana na ukaz Cara Rosji Piotra I, ale coś w tym nadal jest - zgodzą się Państwo?).

W zasadzie nie mamy wyboru, jeśli chcemy, aby w Polsce funkcjonowało publiczne, powszechne szkolnictwo na dość dobrym poziomie. Mamy już przynajmniej trzy wyraźne trendy, które powinny nas skłonić do wypracowania nowych rozwiązań:

odchodzenie dobrych nauczycieli ze szkoły (dobrowolne, ale pod wpływem czynników zewn. – przede wszystkich pogarszających się warunków pracy i płacy);
starzejąca się kadra nauczycielska i niewielki dopływ młodych nauczycieli – odchodzenie na emeryturę (obietnice, że będzie jeszcze łatwiejsze);
przenoszenie dzieci do edukacji domowej i szkół w chmurze (zapoczątkowane w pandemii) – samo w sobie to zjawisko nie jest złe, bo różnorodność w edukacji (możliwość wyboru) jest kluczowa, ale może przyczynić się do jeszcze głębszej zapaści szkolnictwa powszechnego.

INSPIR@CJE 2023 to fantastyczna atmosfera, świetni prelegenci, którzy podejmują aktualne tematy dotyczące polskiej szkoły z różnych perspektyw. W tym roku postanowiliśmy nieco więcej uwagi poświęcić kompetencjom przekrojowym i kompetencji uczenia się. W sobotę rozmawialiśmy między innymi o komunikacji (i języku komunikacji) w edukacji (prof. Roman Leppert, Katarzyna Radzikowska), kooperacji/kolaboracji – współpracy pomiędzy nauczycielami i edukatorami (Ewa Radanowicz), kreatywności (Jakub Tylman), krytycznego myślenia (Barbara Ostrowska, Lech Mankiewicz). W bloku dotyczącym cyfryzacji edukacji poruszaliśmy tematy dotyczące jakości nauczania informatyki w szkołach (Beata Chodacka i Alicja Podstolec), wpływu AI na zadawane prace domowe (Justyna Bober), bezpieczeństwu w sieci (Łukasz Dzieran z Centralnego Domu Technologii), wykorzystania metodologii STEM w bibliotekach (Barbara Krywoszejew, Katarzyna Jantos i Sonia Szymala) i metodologię 4P-4C (Karolina Żelazowska-Byczkowska). Zachęcaliśmy także do zwrócenia większej uwagi na rolę kobiet w historii Polski (Emila Rybak, Herstory), rolę zaufania w edukacji (Edyta Borowicz-Czuchryta) i autonomię w uczeniu się, która zwiększa zaangażowanie w lekcje (Jacek Strzemieczny).

Dzisiejszy blok wystąpień poświęcony jest z kolei różnym aspektom procesu uczenia się. Uczenia się, którego moim zdaniem – paradoksalnie – w Polsce nie lubią i uczniowie/studenci i osoby dorosłe. Wprawdzie Ewa Radanowicz proponowała podczas wystąpienia, żeby nauczyciele przestali się już szkolić, a zaczęli wykorzystywać efektywnie, to, czego już się nauczyli, ale wydaje mi się, że nie jest to dobre rozwiązanie. Badania Eurostatu wskazują, że Polacy są w ogonie krajów UE jeśli chodzi o doszkalanie się i podnoszenie kompetencji w pracy. Rewolucja technologiczna wymusi konieczność uzupełniania wiedzy i rozwijania nowych umiejętności. Tak więc szkolmy się dalej (zwłaszcza nauczyciele!), ale świadomie i z sensem!

Wszystkie wystąpienia będą sukcesywnie opublikowane w Edunews.pl w nadchodzących tygodniach. Prosimy o cierpliwość...

Na koniec, w imieniu organizatorów INSPIR@CJI 2023 dziękujemy:

Wspaniałym Partnerom konferencji INSPIR@CJE 2023, że są z nami od lat, inspirują nas i pozwalają też się inspirować przez nauczycieli i edukatorów.
Wyśmienitym Prelegentom, że dali namówić się na udział w konferencji i zaproponowali lub zgodzili się podzielić swoimi doświadczeniami i tematami, które są istotne dla edukacji w Polsce.

Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl (2008-) i organizatorem cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE (2013-). Zajmuje się zawodowo edukacją od 2002, angażując się w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Należy do społeczności Superbelfrzy RP.