Mówimy uczniom często, czego mają się uczyć, ale rzadko, jak się uczyć. Trzeba pracować nad tym wraz z uczniami. Nie ma jednego przepisu – jak się uczyć? Sami uczniowie muszą znaleźć dla siebie najlepsze strategie uczenia się.
W „jak się uczyć” pomagają zwłaszcza trzy praktyki: planowanie, monitorowanie, analiza i ocena. Można zachęcić uczniów do analizowania swojej nauki i wyciągania wniosków, tak aby sami uczniowie wybierali dla siebie najlepsze drogi uczenia się.
Planowanie
Jeśli uczniowie rozpoczynają pracę bez planu, łatwo popadają w dezorientację i przytłoczenie zadaniem. Często oczekują, że wiedza sam im do głowy trafi. Taka postawa prowadzi często do porzucenia wykonywania zadania i oczekiwanie cudu.
Planowaniu pomaga:
- sięganie do tego, co już uczeń wie i potrafi i zastanawianie się, jak można to wykorzystać.
- zastanowienie się, jakie wcześniejsze strategie, sposoby uczenia się były skuteczne i się sprawdziły – kiedy czegoś się nauczyłam/em.
- jakie warunki sprzyjały uczeniu się, co wpłynęło na sukces.
Uczniowie często nie zdają sobie sprawy, z oczywistych spraw wpływających efektywne uczenie się. Na przykład są przekonani, że mogą uczyć się w hałasie i mogą wykonywać kilka zadań równocześnie. Nie widza destrukcyjnej roli rozpraszaczy. Młodzi ludzie sądzą, że mają podzielności uwagi i mogą skupić się na wielu sprawach jednocześnie. A to nie jest prawda, zawsze wtedy któraś z czynności traci na jakości wykonania. Można z uczniami zrobić eksperyment polegający na uczeniu się w hałasie i sprawdzeniu, jakie są tego efekty lub polecenie wykonani kilku poleceń w jednym czasie.
Często też uczniowie nie widzą związku między przygotowaniem się np. do sprawdzianu, a osiągniętym wynikiem. Przypisują sukces posiadanym zdolnościom. Mówią wtedy – „Udało mi się”, a nie „Nauczyłem się”.
Warto z uczniami zastanowić się, jakie warunki sprzyjają uczeniu się. W tym również na temat czasu, który poświęcają na przygotowanie się do wykonywania zadania i na jego wykonanie. Najlepiej, jeśli to sami uczniowie określą warunki.
Pomaga zapoznanie się z kryteriami sukcesu do zadania. Czyli – jak ma wyglądać dobrze zrobiona praca. Wtedy uczeń może kierować swoją nauką, jeśli nie zna kryteriów to porusza się jakby we mgle.
Do tych kryteriów można dobrać odpowiednio strategie działania.
Warto poświęcać kilka minut lekcji na refleksję na temat tego – jak się uczyć i wprowadzać planowanie uczenia się jako rutynę, daje to bardzo dobre efekty. Planować można samodzielnie w parze lub z całą klasą.
Czyli warto zachęcać uczniów do planowania sposobów uczenia się poprzez zastanowienie się:
- Co już na dany temat wiem?
- Jakie są kryteria sukcesu – gdzie powinienem dojść?
- Jakie strategie uczenia się do tej pory mi się sprawdziły?
- Jakie warunki są najlepsze dla mojego procesu uczenia się?
- Zaplanowanie, czy będę się uczył sam, czy z kimś i kiedy?
Monitorowanie
Jeśli nie zastanawiamy się w trakcie wykonywania zadania – jak nam idzie, to jesteśmy zdezorientowani i szukamy pomocy na zewnątrz. Wtedy uczniowie mogą stawać się zbyt zależni od nauczyciela. Chcą, aby dawał im wskazówki, czy idą w dobrym kierunku, czy wykonują swoją pracę prawidłowo. Nie potrafią sami ocenić, czy idą w dobrym kierunku, potrzebują asysty, nie mają umiejętności samooceny.
W samoocenie mogą pomóc kryteria sukcesu, na ich podstawie uczeń może sprawdzić, w trakcie wykonywania zdania, czy działa dobrze.
Umiejętność samooceny trzeba ćwiczyć, można zachęcać uczniów do robienia stop klatek i zastanowienia się, czy wybrałem dobrą drogę?
Samoocena jest bardzo ważna w dorosłym życiu, tam nie ma nauczyciela, który pomoże, oceni wskaże właściwą drogę. Uzależniając ucznia od oceny z zewnątrz wpływamy na jego ubezwłasnowolnienie. Tylko uczeń, który umie sam siebie ocenić, jest w stanie zmienić swoją pracę i wykonać ją lepiej.
Do monitoringu można wykorzystać innych uczniów. Zaproponować uczniom w czasie „stop klatki” wspólne zastanowienie się w parch uczniowskich, jak idzie wykonywanie zadania. Taka ocena koleżeńska w trakcie wykonywania pracy może być na początku bardzo użyteczna.
Warto też spojrzeć, czy warunki, które zaplanowaliśmy są w czasie uczenia się spełnione. Na przykład czy uczeń nie odrywa się w czasie uczenia się, aby przejrzeć media społecznościowe, czy obejrzeć film.
Analiza i ocena
Inaczej – podsumowanie i refleksja.
Warto, aby uczeń umiał na końcu wykonywania zadania ocenić, czy wybrał dobrą strategię działania, czy się skutecznie nauczył. Ważne jest poczucie kompetencji – włożyłem wysiłek i się nauczyłem. Zastanowić się, czy następnym razem też taki sposób uczenia się będzie skuteczny.
Uczniowie powinni umieć ocenić, czy stworzyli sobie optymalne warunki, co im przeszkadzało, a co pomagało. Będą mogli wykorzystać tę analizę w przyszłości do planowania uczenia się.
Analiza powinna zakończyć się wnioskami na przyszłość – to warte jest powtórzenia, a tego muszę unikać. Wnioski z analizy warto, aby uczniowie zapisali i mogli później z nich skorzystać. Korzystne jest prowadzenia zapisków – Moje skuteczne metody uczenia się.
Pomocna jest informacja zwrotna o pracy ucznia. Najczęściej pochodzi ona od nauczyciela, ale może być też oceną koleżeńską.
Najlepiej, gdy informacja zwrotna przychodzi jeszcze w trakcie wykonywania pracy, wtedy może posłużyć wprowadzeniu zmiany jeszcze przed ukończeniem pracy.
Włączenie tych umiejętności metapoznawczych i strategii samoregulacji uczenia się pomaga uczniom stać się bardziej niezależnymi, zaangażowanymi i zdolnymi do korzystania z własnej sprawczości. Czyli pomaga w realizacji piątej strategii oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Niny Parrish w Edutopia.org.
