Dużo się mówi w ocenianiu kształtującym (i nie tylko) o przekazywaniu uczniom informacji zwrotnej. W tym wpisie o informacji zwrotnej, co powoduje, że jest dobra? Co zrobić, aby informacja zwrotna pomagała się uczniowi uczyć, aby korzystał z niej, unikał w przyszłości błędów już popełnionych, a przy okazji pomagała nauczycielowi w nauczaniu, a nie była dla niego dodatkowym wysiłkiem.
Dla mnie najważniejszym celem informacji zwrotnej jest uczynienie sukcesu widocznym dla uczniów. Czyli, aby sam uczeń dowiedział się, co już umie i jak dalej ma się rozwijać. Nie tak ważne jest poprawienie zrobionego błędu, ale bardziej zapewnienie, że się go nie zrobi w przyszłości.
Część nieporozumień dotyczących informacji zwrotnej wynika z braku zrozumienia przez uczniów, czego się od nich oczekuje. Aby informacja zwrotna była znacząca, musi być obiektywna i wyraźnie powiązana z kryteriami sukcesu, które są całkowicie jasne dla uczniów. Informacja zwrotna nie istnieje bez kryteriów sukcesu określonych przed wykonaniem pracy przez ucznia.
Poza szkołą, gdy prosimy kogoś o wykonanie polecenia, np. kupna owoców na targu, to wyraźnie zaznaczamy jakie to mają być owoce i jakiej jakości i raczej denerwujemy się, gdy osoba przyniesie nam, nie to co chcieliśmy.
W szkole powinno być tak samo, nie powinno się oczekiwać od uczniów czegoś, czego oni nie rozumieją lub nie znają.
Aby rozszerzyć tę analogię na klasę, nauczyciele muszą wcześnie i często dzielić się konkretnymi oczekiwaniami wobec każdego zadania do wykonania przez uczniów. Jeśli tego nie robią, i zakładają, że uczniowie sami się domyśla, jak ma wyglądać dobrze przez nich wykonana praca, to nie postępują uczciwie.
Jeśli przebrnęliśmy przez podstawowy warunek dla informacji zwrotnej, to zajmijmy się wskazówkami dla jej formułowania. W swoim artykule w portalu MiddleWeb.com Barbara Blackburn wskakuje na osiem niezbędnych elementów dobrej informacji zwrotnej:
1. Uczciwa i pozbawiona stronniczości
Informacja zwrotna „dobrze” nie jest stronnicza w stosunku do ucznia ani nie jest przeciwko niemu. Oczekiwania powinny być dla wszystkich uczniów takie same i osoba ucznia nie powinna być brana pod uwagę. Informacją zwrotna „ocenia” prace ucznia, a nie jego osobę.
2. Zachęcająca do rozwoju
Aby opinia zachęcała do rozwoju, komentarz powinien koncentrować się na tym, jak uczeń może się poprawić w przyszłości. Powinien zawierać sugestie dotyczące propozycje pożądanych zmian. Nie chodzi tu o sugestie typu: Uważaj na błędy lub Czytaj dokładnie instrukcje. Uwagi do rozwoju powinny być propozycjami, które uczeń może wypróbować następnym razem.
3. Doceniająca
Informacja nie może składać się tylko z uwag krytycznych, musi być w niej doceniania i lepiej, gdy jest ich więcej niż krytyki. To może być trudne, szczególnie, gdy praca ucznia nie spełnia standardów. Jednak, szczególnie, gdy uczeń ma trudności, trzeba docenić jego wysiłki. Bez docenienie nie ma rozwoju.
4. Konkretna
Informacja ma opierać się na konkretach. Bez sformułowań typu np. Świetna praca i bez wyjaśnienia dlaczego. Jeśli nie jest konkretna, to uczniowie nie wiedzą, co było dobre (lub niewystarczająco dobre), ani co mają robić dalej.
5. Poparta dowodami/przykładami
Konkretne uwagi powinny być poparte przykładami pochodzącymi z pracy. Czyli jeśli czegoś brakuje, to w jakim miejscu, jeśli jest błąd to też jaki, jeśli coś chcemy docenić, to co itd. To samo, jeśli chodzi o poprawę, potrzebne są sugestie, jak dany fragment wyglądałby dobrze zrobiony. Nie wystarczy wskazać błąd, trzeba zasugerować, jak go poprawić.
6. Dokładna
Odnosi się do zapowiedzianych wcześniej kryteriów sukcesu. Jeśli coś nie było zapowiedziane, to się do tego nie odnosimy, chyba, że jest to coś szczególnie wspaniałego w wykonaniu ucznia. Zasada jest taka – jeśli czegoś nie ma w kryteriach, to tego nie krytykujemy.
7. Aktualna
Skuteczna informacja zwrotna musi być przekazana na czas. Jeśli czekamy zbyt długo z jej udzielaniem, to ona przestaje mieć dla uczniów znaczenie. Powinna być przekazana, gdy doświadczenie edukacyjne jest jeszcze świeże w umysłach uczniów.
8. Miła
Forma informacji powinna być miła, taka, która pokazuje troskę nauczyciela i chęć pomocy z jego strony. Oczywiście konstruktywna krytyka jest potrzebna, aby uczeń mógł się rozwijać. Jasne, że uczeń lepiej przyjmie miły przekaz niż nie miły.
Wielu nauczycieli obawia się, że nie spełnia tych ośmiu warunków i z czasem zniechęca się do stosowania informacji zwrotnej. Wtedy przeważnie nauczyciel zarzuca metodzie informacji zwrotnej, że jest za bardzo pracochłonna, i że uczniowie z niej nie korzystają.
Dorzucę jeszcze od siebie dziewiątą cechę:
9. Skonsumowana
Chodzi o to, że nauczyciele zakładają, że uczniowie w domu dokładnie przestudiują otrzymaną od nich informację zwrotną. To jest złe założenie. Trzeba znaleźć czas podczas lekcji na zapoznanie się uczniów z informacją zwrotną i na poprawienie przez nich błędów, przy możliwości skonsultowania się z nauczycielem lub innym uczniem z klasy.
Są dwie prawdy na temat informacji zwrotnej, które chciałabym na koniec napisać:
Nauczyciel uczy się wraz z uczniami korzystania z informacji zwrotnej przez całe swoje nauczycielskie życie. Nie urodziliśmy się z tą umiejętnością, ale można ją stale doskonalić. Trzeba ją dostosowywać do nowych uczniów, dbać, aby pomagała uczniom się uczyć.
Jest jedyny prosty sposób na sprawdzenie czy informacja zwrotna jest dobra – trzeba zapytać ucznia: Czy po zapoznaniu się z moją informacja zwrotną wiesz: co zrobiłeś dobrze, co można i jak poprawić i jak możesz się dalej rozwijać. Jeśli uczeń wie, to możemy sobie pogratulować.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie.
