Wybór sposobu, w jaki uczniowie poznają i przetwarzają nowe informacje w szkole, ma fundamentalne znaczenie dla powodzenia procesu uczenia się. Badacze edukacyjni ustalili, że są pewne oznaki, które wskazują na proces głębokiego myślenia uczniów. Po pierwsze uczniowie potrafią powiązać nowe treści z już im znanymi, a po drugie informacje poznane i przemyślane przez uczniów są na trwale zachowywane.
W tym wpisie przedstawię cztery praktyczne wskazówki, które warto uwzględnić w nauczaniu przy wykorzystaniu wiedzy, którą uczniowie już posiadają, w trakcie poznawania nowych treści.
Uczniowie nadają sens nowym informacjom w odniesieniu do tego, co już wiedzą. Badacze Bransford, Brown i Cocking[1] zauważyli, że ciekawość często jest skutkiem rozpoznania przez uczącego się, w jaki sposób coś nowego pasuje do tego, co zostało już wcześniej poznane; jak to, co nowe zmienia dotychczasową wiedzę i poszerza widzenie świata. Nauka polega na tym, że osoba ucząca się łączy to, co już wie z tym co dopiero poznaje i dzięki temu powstaje pewien schemat zrozumienia. Połączenia pomiędzy „starym i nowym” tworzą także haczyki, które pomagają w przypominaniu informacji. Warto zatem nauczając pozwolić im łączyć „znane” i „nieznane” treści.
Oto kilka praktycznych sposobów, które mogą zastosować nauczyciele.
1. Porównywanie
Przy wprowadzaniu nowego tematu, można zapytać uczniów:
– Z czym wam się temat kojarzy?
– Do czego to jest podobne?
– Czy się to różni od … ?
– Do jakiej kategorii byście to zakwalifikowali?
Może się to wydawać strata czasu i nauczyciel może sądzić, że warto od razu przejść do nowego tematu. Jednak poświęcenie chwili na skojarzenie nowego w już poznanym jest bezcenne, gdyż w głowach uczniów tworzą się połączenia niezbędne dla procesu uczenia się.
2. Luka w wiedzy
Nowa wiedza wypełnia lukę pomiędzy tym, co już zostało poznane, a nowym tematem. Można to wykorzystać, aby zaciekawić uczniów, czyli głębiej zaangażować ich naukę.
Przy wprowadzaniu nowych informacji można zaproponować uczniom:
– Wiemy już … , ale czy wiesz … ?
– Jak myślisz, dlaczego tak jest ?
– Czego chcielibyście się dowiedzieć na ten temat?
Na przykład: Wiemy już, że na szczycie góry jest zimniej niż na dole, ale czy wiecie, że kiedy wiatr wieje ze szczytów gór, ogrzewa doliny poniżej? Jak myślicie, dlaczego tak jest?
Ciekawość jest największą motywacją do uczenia się, warto zatem ja pobudzać.
Dobrą praktyką jest zadawanie uczniom pytań kluczowych, na które oni próbują przewidzieć odpowiedź, a po lekcji mogą uzasadnić prawidłową odpowiedź.
Na przykład na lekcji o żywieniu można zapytać uczniów: Czy jest możliwe zjedzenie kanapki, jeśli wisimy głową w dół na trzepaku? Albo na lekcji dotyczącej ciągu geometrycznego można zapytać: Jeśli postanowisz w nowym roku, że 1 stycznia odłożysz jedną złotówkę, a każdego dnia następnego będziesz odkładał za każdym dniem podwójną sumę, to ile odłożysz w miesiąc, a kiedy staniesz się milionerem?
Przewidywanie odpowiedzi na podstawie dotychczasowej wiedzy zaciekawia uczniów.
Nie jest prosto wymyśleć pytania kluczowe do każdej lekcji, ale można przygotować w szkole bank pytań, z których każdy nauczyciel może skorzystać.
3. Wykorzystanie tego, co już wiemy
Każdy z uczniów wie już coś na temat nowego tematu, z czymś mu się on kojarzy. Nie mamy jednak pewności, czy ich wiedza jest prawidłowa. Nauczyciele powinni zachęcać uczniów do ujawniania zatem ich wiedzy wcześniejszej już zdobytej i uzasadnianie jej merytorycznie.
Na przykład w powyższym przykładzie uczeń mógłby odpowiedzieć: Wiem, że powietrze na szczytach gór jest rzadkie, ciekawe czy to ma znaczenie?.
W przypadku zadania z odkładaniem pieniędzy, uczeń mógłby powiedzieć: Gdybym codziennie odkładał tylko po złotówce, to w ciągu miesiąca uzbierałbym 31 złotych, a w tym przypadku miałbym tę sumę już po kilku dniach. To jest inny przypadek.
Wyjaśnienie sprawy przez nauczyciela działa przeciwko ciekawości. Warto, aby sam uczeń spróbował znaleźć odpowiedź na pytanie.
4. Z czego możemy jeszcze skorzystać?
Można zachęcać uczniów do nawiązywania większej liczby połączeń, z tym, co już wiedza i znają. Uczniowie mogą kojarzyć nowe pojęcia nie tylko z jednym porównaniem do tego, co już znają, ale przywoływać różne dziedziny wiedzy. Można to zrobić wykorzystując skojarzenia z podstawowymi pojęciami z nowego tematu, można tworzyć mapy myśli i modele wizualne. To pomaga uczniom zobaczyć różne powiązania i zwiększa szansę na zapamiętanie.
W przykładzie dotyczącym wiatru z gór uczniowie mogą naszkicować model ilustrujący, jak powietrze nagrzewa się i unosi (lub ochładza i opada).
[1] Bransford, J. D., Brown, A. L., & Cocking, R. R. (2000). How people learn: Brain, mind, experience, and school. National Academy Press.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Jima Heal i Bryana Goodwna "Moving from engagement to deeper thinking" w ascd.org.
