Ocena kształtująca wypełnia cele oceniania zawarte w dokumentach prawnych, dotyczących oceniania. Ocena ma pomoc uczniowi w uczeniu się, określić, co uczeń zrobił dobrze, a co źle i dać mu wskazówki do rozwoju. Ocena kształtująca służy nie tylko uczniowi, ale też nauczycielowi.
Dla ucznia jest to informacją, co już opanował i nad czym musi jeszcze popracować, a nauczyciel dzięki niej zbiera informacje – jak ma dalej uczniów nauczać.
Nauczyciel często zakłada, że wie, co już zostało przez uczniów opanowane, ale często jest to tylko jego pobożne życzenie. Dzięki ocenie kształtującej nauczyciel dowiaduje się, co uczniowie wiedzą, a czego jeszcze nie wiedzą. Może też przekonać się, czy zastosowane przez niego metody były skuteczne i w końcu może zaplanować lepiej dalsze nauczanie.
Dla ucznia ocena kształtująca dostarcza praktycznych informacji i daje mu władzę nad własnym uczeniem się. Czyli buduje piątą strategię oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się. Uczniowie dla efektywnego uczenia się muszą wiedzieć, do czego dążą, gdzie są obecnie i co mają zrobić dalej.
Ocena kształtująca daje wgląd w proces uczenia się wszystkich uczniów, w przeciwieństwie do oceny sumującej, która daje informację tylko o średniej.
Ocena kształtująca przekazywana każdemu uczniowi zajmuje dużo czasu. Nie musi być jednak stosowana do każdej pracy ucznia. Część oceny kształtującej odbywa się na bieżąco, gdy nauczyciel monitoruje pracę uczniów, zadaje im pytania itp.
Ocena nie zawsze jest konieczna, w odróżnieniu od sprawdzania. Sprawdzanie można sobie ułatwić poprzez ocenę koleżeńską (kształtującą) lub samoocenę. Dla oceny koleżeńskiej polecana jest technika – dwie gwiazdy jedno życzenie, czyli – powiedz partnerowi o dwóch rzeczach, które zrobił dobrze, i o jednej, którą mógłby zrobić inaczej. Ułatwia to ocenę koleżeńską, gdyż uczniom łatwiej odnieść się do wybranych kryteriów sukcesu, a nie do wszystkiego.
Pomaga też samoocena uczniowska. Polecaną techniką samooceny jest technika świateł, uczniowie sami decyduję, jakie światło wystawiają:
- Zielone – wszystko rozumiem
- Żółte – mam pewne wątpliwości
- Czerwone – nie daje sobie sam rady, potrzebuję pomocy
Po samoocenie i wystawieniu świateł, uczniowie łącza się w pary, zielony z żółtym (zielony wyjaśnia wątpliwości żółtemu), a czerwoni grupują się wokół nauczyciela, który wyjaśnia im problem drugi raz. Nauczyciel ma wtedy znacznie mniej osób do nauczania i wie ilu uczniów potrzebuje pomocy.
Niektórzy z nauczycieli, aby zmniejszyć czas włożony w dawanie informacji zwrotnej, oceniają losowo wybrane prace. Trzeba wtedy zadbać, aby kogoś w losowaniu stale nie pomijać i umożliwić wszystkim uczniom sprawdzenie poprawności wykonanego zadania.
Można też skrócić czas formułowania informacji zwrotnej oceniając wypełnienie przez ucznia tylko wybranych kryteriów sukcesu. Pozostałe kryteria zostawiając samoocenie.
Ważne jest, aby ocena kształtująca „działała”, czyli aby uczeń z niej skorzystał, poprawił swoje błędy i wiedział, jak ich nie zrobić w przyszłości.
W przypadku młodszych uczniów warto zaangażować w ocenę koleżeńską rodziców, aby wspólnie z dzieckiem zastanowili się nad informacją zwrotną nauczyciela.
Podstawową wskazówką dla uczniów starszych jest pozostawienie im czasu w czasie lekcji na „konsumpcję” informacji zwrotnej. Powinna ona odbyć się podczas lekcji, gdyż jako zadanie domowe często nie jest wypełniona.
Dobrą wskazówką jest polecenie uczniom pracy w parach, aby wspólnie przeanalizowali otrzymane informacje zwrotne i zastanowili się, co z nich wynika.
Ocena kształtująca pomaga również nauczycielowi w jego nauczaniu, Biegnie ona wtedy w przeciwnym kierunku – od uczniów do nauczyciela. Można poprosić uczniów o odpowiedź na dwa pytania:
- Co z tego, co ja robię, pomaga Ci się uczyć?
- Co mógłbym robić inaczej?
Tak pozyskana informacja może pomoc nauczycielowi w dostosowaniu nauczania do potrzeb uczniów. Jeśli nauczyciel omówi ją potem z uczniami, to może ona pomóc w zmianie nastawienie uczniów do nauki. Na przykład może się okazać, że duża część uczniów wskaże na trudność w uczeniu się w hałasie, wtedy wymóg ciszy wychodzi od uczniów, a nie od nauczyciela.
Nie można pominąć czynnika motywującego w ocenie kształtującej. Ona nie osądza, nie jest stronnicza i pomaga w uczeniu się.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie.
