Sztuczna inteligencja a dzieci – wskazówki dla nauczycieli i opiekunów

Dlaczego rozmawiać z dziećmi o sztucznej inteligencji?

Obniża się wiek, w którym dzieci samodzielnie korzystają z Internetu. Pierwsza inicjacja następuje w wieku 7-8 lat (Urząd Komunikacji Elektronicznej). Pierwszy telefon z dostępem do Internetu dzieci dostają średnio w wieku 8 lat i 5 miesięcy (NASK). Już dzisiaj sztuczna inteligencja wpływa na to, co dzieci widzą w Internecie, jak się komunikują, jak się uczą. Wszystko wskazuje na to, że przyszłe zawody będą się bardzo różniły od zawodów naszych rodziców i dziadków.

Obecnie trudno nam oderwać się od urządzeń elektronicznych, a w przyszłości technologia jeszcze bardziej się rozwinie i świat cyfrowy będzie prawdopodobnie jeszcze bardziej kuszący[1]. Jaka będzie wtedy rzeczywistość, tego nie wiemy, ale na pewno będzie zaawansowana technologicznie. Dlatego istotne jest, żeby skupiać się na świadomym wdrażaniu dzieci do korzystania ze sztucznej inteligencji i jednocześnie dbaniu o ich dobro i bezpieczeństwo. Dzieci muszą dowiedzieć się, co potrafi sztuczna inteligencja i jak jest wykorzystywana w społeczeństwie, ale muszą także uczyć się od maszyn wykorzystujących sztuczną inteligencję. Nowe pokolenia są wyjątkowe, ponieważ sztuczna inteligencja będzie im towarzyszyć przez całe życie. To pierwsze pokolenie dzieci, które będzie uczyć się za pomocą zabawek AI, pracować z rozwiązaniami AI, a następnie w starszym wieku korzystać z urządzeń i monitorów AI[2].

Jak dbać o bezpieczeństwo dzieci?

Światowe Forum Ekonomiczne (WEF) zwraca uwagę na potrzebę wprowadzania regulacji, które będą chronić dzieci przed negatywnymi skutkami sztucznej inteligencji. W tym celu zaproponowano system etykietowania – AI Labelling System, który ma w przejrzysty, etyczny, budzący zaufanie sposób informować, jak działa sztuczna inteligencja i jakie opcje są dostępne dla użytkowników:

Oto proponowane kategorie etykiet:

Wiek (Age): Ta kategoria odnosi się do oceny czy system jest odpowiedni dla dzieci, czy osób dorosłych.
Dostępność (Accessibility): Dotyczy klasyfikacji, czy dany system AI jest dostępny dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Celem jest zapewnienie, że systemy AI są projektowane i dostępne dla wszystkich, niezależnie od ich indywidualnych potrzeb czy ograniczeń.
Kanały komunikacji i odbierania danych (Sensors): Ta kategoria informuje o sposobie wykorzystania urządzeń zbierających dane w systemie AI. Może obejmować, np. kamery, mikrofony czy sensory dotykowe oraz ocenia, jakie dane są zbierane przez te sensory i w jaki sposób są wykorzystywane.
Nawiązywanie kontaktów (Networks): Odnosi się do sposobu, w jaki system AI łączy się z innymi urządzeniami lub platformami, zarówno lokalnie, jak i globalnie. Może to obejmować ocenę bezpieczeństwa sieciowego, prywatności danych oraz zgodności z przepisami dotyczącymi ich transferu.
Wykorzystanie AI (AI use): Ta kategoria pomaga określić, czy systemy AI są zgodne z określonymi standardami etycznymi i społecznymi. Odbywa się to poprzez analizę sposobu wykorzystania danych, podejmowania decyzji przez AI czy interakcji z użytkownikami.
Wykorzystanie danych (Data use): Dotyczy sposobu, w jaki system AI gromadzi, przetwarza i wykorzystuje dane. Celem jest zapewnienie, że są one zbierane i wykorzystywane w sposób zgodny z przepisami prawnymi oraz z poszanowaniem prywatności i praw użytkowników[3].

World Economic Forum zaproponowało twórcom systemów AI i decydentom kierowanie się przede wszystkim dobrem młodych wg pięciu kategorii, tworzących zasadę FIRST („Putting children and youth FIRST”):

Rys. Opracowane na podstawie World Economic Forum[4].

Także UNESCO apeluje o uwzględnianie potrzeb dzieci w systemach związanych ze sztuczną inteligencją i opracowało poradnik dotyczący etycznego korzystania z AI[5].

Zanim zaczniemy rozmawiać z dziećmi o sztucznej inteligencji upewnijmy się, że nasze szkolne polityki zawierają reguły związane z AI. Warto stworzyć/uaktualnić takie dokumenty, uwzględniając zalecenia, np. UNESCO lub WEF.

Jakie pomysły wykorzystać na zajęciach z dziećmi?

1. Czym jest AI i jak się uczy?

Na początku możemy z dziećmi porozmawiać o tym, gdzie w codziennym życiu spotykają się z AI (np. spersonalizowane rekomendacje w aplikacjach filmowych, chatboty, systemy typu „smart home”, inteligentne samochody, nawigacja, odblokowywanie telefonu przez rozpoznawanie twarzy, asystenci głosowi w telefonach).

Kolejnym krokiem może być zastanowienie się nad wadami i zaletami sztucznej inteligencji. Żeby pobudzić krytyczne myślenie, możemy podzielić uczniów na grupy i poprosić, żeby podali argumenty z punktu widzenia różnych osób (np. uczniów, nauczycieli, policjanta, naukowca, przestępcy itp.).

W celu uwrażliwienia dzieci na to, jaki ślad zostawiają w Internecie i jak może zostać wykorzystany, warto zestawić ze sobą rodzaje wprowadzanych danych (input) i rezultat stworzony przy pomocy sztucznej inteligencji (output) i określać, jakie dane były dostarczone lub jakie działanie AI może wykonać na podstawie tych danych.

2) Uwaga na chatboty

Dzieciom, zwłaszcza młodszym, może sprawiać trudność odróżnienie chatbota od prawdziwego człowieka. Istotne zatem wydaje się poruszenie z uczniami tego tematu. Porozmawianie, w jakich sytuacjach mają do czynienia z chatbotem, a na koniec zaproponowanie quizu, w którym podopieczni będą określać, czy dane stwierdzenie dotyczy chatbotów, ludzi czy też jest wspólne dla obu grup. Przykładowe zdania:

Potrafi odczuwać emocje.
Może popełnić błąd.
Potrafi zapamiętać poprzednie rozmowy.
Potrafi pomóc w odrabianiu lekcji.[6]

3) Pierwsze kroki

Czas na to, żeby uczniowie sami zaczęli pierwsze doświadczenia ze sztuczną inteligencją. Może mają oni już doświadczenia z kodowaniem, z aplikacjami do nauki języka obcego. Inne propozycje to:

pisanie promptów w aplikacji „Say what you see” (zob. tutaj)
ożywienie rysunków (zob. tutaj);
uczenie AI rozpoznawania obrazów (zob. tutaj);
fotografowanie klocków lego i poproszenie AI o instrukcje do ułożenia z nich figury (zob. tutaj);
eksperymentowanie z AI (zob. tutaj)

4) Dla starszych uczniów

Starszych uczniów możemy zaprosić do poznawania sztucznej inteligencji metodą inquiry based learning i zgłębiać interesujące ich tematy związane, np. z uprzedzeniami i błędami sztucznej inteligencji (AI bias), algorytmami, wykorzystaniem AI w medycynie, sporcie lub innej dziedzinie, w celu ochrony środowiska.

Szkoła zawsze reagowała na zmieniającą się rzeczywistość, żeby jak najlepiej przygotować uczniów do przyszłej pracy i życia. Nie chcemy, by była archaicznym tworem, więc sztuczna inteligencja wkracza także do placówek, gdzie najpierw uczymy, czym w ogóle jest sztuczna inteligencja, potem jak jej używać, a następnie, jak z nią współdziałać, tworzyć i ją rozwijać[7].

Przypisy:

[1] zob. https://www.thats-ai.org/de-CH/units/kindererziehung-im-zeitalter-der-ki
[2] Kay Firth-Butterfield, dyrektor ds. sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego na Światowym Forum Ekonomicznym, 2022, tłumaczenie własne.
[3] zob. https://www.weforum.org/publications/artificial-intelligence-for-children/ai-labelling-system/#report-nav
[4] zob. https://www.weforum.org/press/2022/03/as-artificial-intelligence-accelerates-ai-for-children-toolkit-puts-the-youth-first/
[5] zob. https://www.unesco.org/en/artificial-intelligence/recommendation-ethics
[6] zob. https://www.commonsense.org/education/digital-citizenship/lesson/ai-chatbots-friendship
[7] zob. TEDx Talks, Dane Lane, Winchester

Notka o autorce: Monika Mikołajczuk – liderka programu międzynarodowego IB PYP w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej i języka niemieckiego, trenerka obywatelstwa cyfrowego. W latach 2023/2024 realizowała w swojej klasie program Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego „Kompas kreatywności”, który jest finansowany przez MEiN w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.

Przeczytaj również: