Jeśli chcemy, aby nauczyciele wprowadzali innowacje, muszą mieć na to czas i potrzebują wsparcia ze strony własnej szkoły i jej dyrekcji. Do awansu zawodowego potrzebne są zaświadczenia o uczestnictwie w warsztatach i kursach. Często nauczyciele uczestniczą w nich tylko z tego powodu, aby uzyskać zaświadczenie. Wiele jest dostępnych bezpłatnych form doskonalenia i tu wybór jest po stronie nauczyciela. Ale te, za które płaci szkoła powinny być po pierwsze mądrze wybrane, a po drugie warto zadbać o ich dalszy ciąg w postaci zastosowania w szkole.
Warto zająć się doskonaleniem nauczycieli bardziej strukturalnie, zaplanować czas, zastępstwa i kolejność doskonalenia.
Czas
Szkolenia zwykle odbywają się po lekcjach, nauczyciele są zmęczeni i nie są dobrze do takiego doskonalenia nastawieni. W innych krajach większość szkoleń odbywa się w czasie pracy nauczycieli lub nauczyciele uzyskują urlop na czas trwanie konferencji.
Przydatność
Wielu nauczycieli skarży się, że wdrażanie w szkole tego, czego się nauczyli podczas szkoleń jest dla nich dodatkową pracą. Jeśli tak jest, to prawdopodobnie nie warto było szkolenia organizować. „Opłacają” się tylko te szkolenia, które pomagają nauczycielom nauczać, które oni uznają za przydatne. Inna sprawa, że jest też wiele szkoleń, które zupełnie nie są nauczycielom przydatne, ale są na nie wysyłani.
Koszty
W Polsce szkoła ma przeznaczone środki, które mogą być wykorzystane tylko na doskonalenie. Pomysł na pewno jest dobry pod tym względem, że nie można zaniechać doskonalenia, chyba że się zrezygnuje z dofinasowania. Jednak środki te dość późno pojawiają się w szkołach (zwykle po kwartale), co skutkuje nieraz wydawaniem funduszy na szkolenia pod koniec roku kalendarzowego, tylko po to, aby nie stracić finansowania.
Zyski dla szkoły
Potrzeba jest moim zdaniem tak zwana merytpryczna "konsumpcja" po szkoleniu. Czyli rozmowa, spotkania, notatki – co z tego, co poznaliśmy - jest warte do wprowadzenia w naszej szkole? Wymaga to znowu poświęcenia czasu. Ale bez tego szansa, że owoce szkolenia zostaną wdrożone w szkole jest bardzo mała.
Przeczytałam, że nauczyciele to najbardziej intensywnie doskonalący się zawód. Problem leży w tym, że często mało z tego wynika dla szkoły. I powinniśmy to zmienić. Co można zrobić?
Planowanie
Można zakontraktować takie szkolenia, w których trenerzy będą mieli kontakt z nauczycielami przed i po szkoleniu. Można zobowiązać trenera do zbadania potrzeb nauczycieli, dostosowanie do nich programu szkolenia i kontaktu z nauczycielami po szkoleniu. Nie jesteśmy do tego przyzwyczajeni, ani nauczyciele w szkole („było i przeszło”), ani trener („nie jestem od współpracy po szkoleniu”).
Pierwszym krokiem w doskonaleniu powinno być zasięgniecie opinii – co nauczycielom rzeczywiście jest potrzebne. Nie załatwi to sprawy, gdyż często nauczyciele oczekują, że przyjedzie ktoś z zewnątrz i rozwiąże ich problemy szkolne. Na przykład popularne jest zapotrzebowanie na szkolenie z przeciwdziałania agresji, albo na temat zaangażowania uczniów w naukę. A w tych sprawach nie ma uniwersalnych rozwiązań.
Pewnym rozwiązaniem jest przygotowanie się nauczycieli do szkolenia. Znam takie szkolenia, w których trener prosi wcześniej nauczycieli o przygotowanie opisu problemu, a potem razem z nauczycielami i podczas szkolenia się nim zajmuje. Zmusza to nauczycieli pracujących w szkole na wybranie konkretnego problemu, dokładny jego opis i opis okoliczności mu towarzyszących. Jednak często i to jest za mało, gdyż nauczyciele oczekują, że trener poda im rozwiązanie, a prawda jest taka, że nie ma zewnętrznej pomocy, to szkoła musi sama znaleźć rozwiązanie.
Oferta
Druga sprawa to znalezienie odpowiedniego trenera. Jest bardzo dużo firm doskonalących, ale one mają swoja ofertę i poza nią nie chcą wychodzić, a ona może nie być pomocna naszej szkole. Na przykład szkolenie pt. Jak angażować uczniów w naukę?, może przedstawiać kilka nawet dobrych sposobów, ale nie nadających się do naszej szkoły. Konieczna jest dłuższa rozmowa dyrektora lub osoby odpowiedzialnej za szkolenia z trenerem, jasno postawione warunki i oczekiwania z obu stron.
Uczestnicy
Może się okazać, że trener proponuje udział w szkoleniu tylko osobom chętnym, a dyrektor uważa, że mają uczestniczyć wszyscy. Takie szkolenie często jest zmarnowane, bo część osób przymuszonych do szkolenia (taka samo, jak w klasie szkolonej) „psuje” szkolenie.
Konieczna jest obecność dyrektora szkoły na szkoleniu. Wtedy wszyscy widzą, że szkolenie jest potrzebne i że dyrektorowi zależy na zmianie. Jeśli dyrektora, nie ma to szkolenie jest trochę jak spektakl teatralny, nawet czasami ciekawy, ale szybko zapomniany.
Przed szkoleniem
Trzecia sprawa to przedstawienie nauczycielom propozycji. Sprawdza się list od trenera z wyjaśnieniem, co będzie proponował w czasie szkolenia, ile szkolenie będzie trwało i jaki będzie jego dalszy ciąg.
W czasie szkolenia
Dalszy ciąg oznacza – wdrażanie propozycji w szkole. Najlepiej, jeśli już podczas szkolenia nauczyciele wybiorą, co będą wypróbowywać później z uczniami. Może być tak, że część wybierze jedno, a część inne zagadnienie.
Po szkoleniu
Konieczne jest umówienie się na spotkanie za pewien czas z trenerem lub bez niego, ale koniecznie z obecnością dyrektora szkoły. Na tym spotkaniu można porozmawiać, jakie doświadczenie zdobyli nauczyciele i co się nadaje do naszej szkoły, a co raczej nie. Trzeba pamiętać, że mniej jest lepiej, czyli wybrać z tego co jest prezentowane na szkoleniu tylko kilka aspektów, bo zazwyczaj tylko kilka ma szansę być realizowanych.
Nadzieja na to, że wszystko będzie wykorzystane jest czystą utopią.
Jeśli chcemy sprawczości, innowacji, wdrażania i ciągłego doskonalenia, musimy stworzyć warunki, aby mogło to nastąpić.
Polecam artykuł Michelle Blannchet w Edutopia.org opisujący podejście do doskonalenia w USA.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie.
