Znam nauczycieli, którzy twierdzą, że bycie nauczycielem to najpiękniejszy zawód świata. Tak, są jeszcze takie osoby i chwała im za to, że nadal mają w sobie radość i olbrzymie pokłady edu-chcenia. Ale prawdopodobnie znacząca, jeśli nie większość, osób pracujących w szkołach uznaje go obecnie za zawód nieatrakcyjny/mało atrakcyjny i zbyt stresujący, a wykonywaną pracę za nie cieszącą się wystarczającym szacunkiem społeczeństwa, tak ze strony rodziców, jak i polityków. Dlaczego tak uważam?
Kilka dni temu na Europejskiej Platformie Edukacji Szkolnej, prowadzonej przez Komisję Europejską[1], pojawiły się wyniki sondażu, jaki przeprowadzono wśród nauczycieli korzystających z tej strony internetowej. Zebrano 1685 odpowiedzi w większości od francuskich, niemieckich, portugalskich i hiszpańskich nauczycieli szkół podstawowych i średnich. Chociaż nie są to wyniki reprezentatywnego badania, odpowiedzi pokazują, że „problemy” z edukacją szkolną są na porządku dziennym w wielu krajach UE, a głównym wyzwaniem może być nie dość dobra polityka państwa wobec nauczycieli.
Nauczyciele są najważniejszym ogniwem polityki edukacyjnej prowadzącej do wysokiej jakości kształcenia. A jednak wiele krajów UE zdaje się nie radzić sobie z przyciągnięciem do szkół młodych nauczycieli i utrzymaniem tych najbardziej doświadczonych w pracy w szkołach. Polska jak wiemy, nie jest tu wyjątkiem i zieloną wyspą na mapie Europy. Od pewnego czasu publikujemy w Edunews.pl wieści z różnych krajów świata (Co z tą edukacją?), z których wynika, że raczej mamy do czynienia z pewnym kryzysem(?) edukacji, przynajmniej w świecie zachodnich demokracji (w autorytarnych społeczeństwach jak wiadomo problemów z edukacją nie ma żadnych…). No, może wyjątkiem jest tu Finlandia, w której pozycja nauczyciela w społeczeństwie i polityka państwa wobec nauczycieli są rezultatem kilku dekad pracy nad systemem edukacji (zob. Fińska szkoła nadal nas ciekawi i inspiruje). Oczywiście, w każdym kraju UE są podejmowane pewne próby poprawy sytuacji nauczycieli (u nas także), ale wydaje się jednak, że mimo upływu czasu nadal nie dokonały się znaczące zmiany. Przynajmniej tak można sądzić na podstawie głosów nauczycieli uczestniczących w omawianym sondażu.
Przyjrzyjmy się najpopularniejszym odpowiedziom...
Jak oceniasz ogólną atrakcyjność zawodu nauczyciela?
1. Bardzo atrakcyjny
2. Atrakcyjny
3. Ani atrakcyjny, ani nieatrakcyjny
4. Nieatrakcyjny
5. Bardzo nieatrakcyjny
W jakim stopniu zgadzają się Państwo z następującymi stwierdzeniami dotyczącymi zawodu nauczyciela w Państwa kraju/regionie?
A. Całkowicie zgadzam się | B. Zgadzam się | C. Ani się zgadzam ani nie zgadzam z tym | D. Nie zgadzam się | E. Całkowicie się nie zgadzam | F. Nie wiem
1. Nauczanie jest szanowanym i cenionym zawodem.
2. Nauczyciele otrzymują odpowiednie uznanie za swoją pracę.
3. Nauczyciele mają wystarczające możliwości rozwoju i rozwoju zawodowego.
4. Administracja szkolna zapewnia nauczycielom odpowiednie wsparcie, np. mentoring dla początkujących nauczycieli.
5. Obciążenie pracą nauczycieli pozwala na zachowanie zdrowej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.
6. Wynagrodzenie nauczycieli jest wystarczające.
7. Nauczyciele mają dostęp do niezbędnych zasobów i sprzętu dydaktycznego (np. podręczniki, ICT).
8. Nauczyciele mają autonomię w wyborze metod i narzędzi nauczania.
9. Wkład nauczyciela jest ceniony w procesach decyzyjnych w szkole.
10. Nauczyciele są w stanie przeznaczyć większość swojego czasu na nauczanie, a nie na zadania niezwiązane z nauczaniem.
Jakie główne wyzwania mają wpływ na atrakcyjność nauczania jako kariery?
1. Niewystarczający szacunek, uznanie i uznanie ze strony władz i społeczeństwa
2. Duże obciążenie pracą i stres
3. Niewystarczające wynagrodzenia i świadczenia
4. Problemy z zachowaniem uczniów
5. Zbyt wysoka liczna uczniów na jednego nauczyciela w klasie
6. Negatywne wypowiedzi w mediach o nauczycielach i edukacji jako całości
7. Ograniczone możliwości rozwoju kariery nauczyciela
8. Niewystarczające zasoby i wyposażenie szkół
9. Brak dostatecznego wsparcia ze strony administracji szkolnej
10. Wysokie oczekiwania i presja odpowiedzialności
11. Inne zawody stały się bardziej atrakcyjne
12. Komunikacja i kontakty z rodzicami, w tym za pośrednictwem mediów społecznościowych
13. Niewystarczający rozwój zawodowy nauczycieli
14. Nieelastyczne godziny pracy
15. Niepewność zatrudnienia
16. Niewystarczająca autonomia zawodowa
Jakie strategie i działania mogą w największym stopniu pomóc uatrakcyjnić nauczanie jako karierę zawodową?
1. Zmniejszenie obciążenia pracą niezwiązaną z nauczaniem - ograniczenie biurokracji szkolnej i zadań administracyjnych
2. Podwyższanie wynagrodzenia
3. Oferowanie lepszych dodatków na rzecz wspierania zdrowia i dobrego samopoczucia nauczycieli
4. Poprawa zasobów i materiałów dydaktycznych w klasie
5. Większe wsparcie dla nauczycieli w zakresie zarządzania klasą
6. Ustanowienie czytelniejszych ścieżek rozwoju kariery nauczyciela
7. Zapewnienie regularnego i mającego odpowiednie znaczenie dla pracy w szkole rozwoju zawodowego
8. Więcej asystentów nauczycieli w klasach
9. Wzmocnienie zaufanie do nauczycieli i ich autonomii w decydowaniu o nauczaniu
10. Ukierunkowane zachęty finansowe w szczególnie istotnych obszarach edukacji
11. Wdrażanie elastycznych harmonogramów nauczania i form organizacji pracy
12. Oferowanie możliwości podnoszenia kompetencji przywództwa i rzeczywistego awansu w szkołach
13. Zapewnienie większych możliwości mobilności edukacyjnej
14. Zwiększenie współpracy i możliwości partnerskiego uczenia się wśród nauczycieli
15. Dłuższe programy integracyjne i mentorskie dla nowych nauczycieli
16. Zaspokojenia potrzeb nauczycieli w zakresie rozwoju zawodowego i wsparcia
Jakie strategie i działania mogłyby przyczynić się do poprawy publicznego postrzegania zawodu nauczyciela?
1. Wyrazy poparcia i wsparcie wyrażane przez polityków
2. Publiczne uznanie, nagrody lub wydarzenia wyróżniające wybitnych nauczycieli (np. European Innovative Teaching Award)
3. Oferowanie stypendiów, stypendiów i stypendiów wspierających prace badawcze nad praktyką nauczania
4. Kampanie w mediach społecznościowych
5. Częstsze wypowiedzi nauczycieli w mediach, dlaczego lubią być nauczycielami
6. Dedykowany personel ds. komunikacji i public relations w gminach/szkołach
7. Programy telewizyjne przeprowadzające wywiady z nauczycielami na temat ich pracy
8. Reklamy telewizyjne/medialne pokazujące nauczycieli w pracy w prawdziwych klasach
9. Artykuły w gazetach i czasopismach na temat pracy nauczycieli
10. Dni otwarte w szkole, wizyty w szkole i podobne wydarzenia
11. Mianowanie wybranych nauczycieli jako ambasadorów w celu promowania atrakcyjności nauczania
12. Seriale i audycje telewizyjne z udziałem nauczycieli pokazujące ich w pozytywnym świetle
***
Profil uczestnika sondażu
1. Nauczyciel edukacji wczesnej/wczesnoszkolnej
2. Nauczyciel szkoły podstawowej
3. Nauczyciel szkoły średniej
4. Nauczyciel szkolnictwa zawodowego
5. Dyrektor szkoły
6. Przedstawiciel władz oświatowych (krajowych, regionalnych lub lokalnych)
7. Nauczyciel/trener szkolący nauczycieli
8. Osoba uczestnicząca w kształtowaniu polityki edukacyjnej
9. Rodzic
10. Pracownik szkoły (np. bibliotekarz, doradca ds. kariery)
11. Ekspert zewnętrzny (pracujący ze szkołami)
12. Edukator zewnętrzny (nie pracujący w szkole)
***
Jak przyjrzymy się udzielonym odpowiedziom, wyłania się z nich raczej dość krytyczny obraz szkolnictwa i atrakcyjności (w obecnych czasach) zawodu nauczyciela. Wyniki sondażu w Europejskiej Platformie Edukacji Szkolnej nie pozwalają na formułowanie kategorycznych ocen polityki edukacyjnej w krajach UE. Na pewno przydałyby się tu bardziej złożone badania, ale zrozumiałe jest, że żaden minister edukacji nie pozwoli na sfinansowanie (rzetelnych) badań, których wyniki nie byłyby raczej zbyt przyjemne dla rządzących. Niemniej jednak ten sondaż nauczycieli dotyczący sytuacji szkolnictwa może być potraktowany jako taki sygnał i apel, że w kwestii podejścia państwa (i społeczeństwa) do nauczycieli coś trzeba wreszcie zmienić. Piękny uśmiech i wyrazy uznania raz w roku z okazji święta nauczycieli przestały bowiem wystarczać…
Z doświadczeń fińskich wiemy, że prace nad taką zmianą trwają znacznie dłużej niż standardowa kadencja parlamentu. I że owoce takich zmian są widoczne dopiero po upływie dekady lub więcej, o ile faktycznie politycy i społeczeństwo pracują zgodnie nad stworzeniem wysokiej jakości systemu kształcenia i wzmocnieniem pozycji i autorytetu nauczycieli. Wiemy także to, że taka reforma nigdy się nie kończy, bowiem ciągle zmieniają się warunki społeczno-polityczne i system edukacji też musi podążać za tymi zmianami.
Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl (2008-) i organizatorem cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE (2013-). Zajmuje się zawodowo edukacją od 2002, angażując się w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Należy do społeczności Superbelfrzy RP.
Przypis:
