Są trzy konieczne warunki, aby uczeń mógł przejąć kontrolę nad swoim procesem uczenia się. Po pierwsze uczeń potrafi dokonać samooceny. Po drugie uczeń konstruuje swoją wiedzę.
Wreszcie, uczy się poprzez współpracę.
Dokonywanie samooceny przez ucznia
Uczeń potrafi wykorzystać postawione cele do kierowania i monitorowania swojego uczenia się. Samoocena musi być odniesiona do celów i kryteriów sukcesu. Zatem w pierwszej kolejności uczeń powinien je rozumieć. Dobrze, jeśli uczeń umie wykorzystywać je jako punkty odniesienia do samooceny swoich postępów. Chodzi zatem o to, aby uczeń potrafił wykorzystać cele i kryteria sukcesu w samoocenie swojej pracy
Uczeń zdaje sobie sprawę, jakie luki ma pokonać. Podstawową umiejętnością samooceny jest umiejętność porównania aktualnego poziomu wiedzy i umiejętności z poziomem określonym w celach i kryteriach sukcesu. Uczniowie, powinni wiedzieć, jak mają dążyć do osiągniecia celu. Chodzi zatem o to, aby uczeń wiedział, co już umie i potrafi i co jeszcze przed nim.
Uczeń potrafi zadawać pytania i wykorzystuje pytania i odpowiedzi (nauczyciela i innych uczniów) do myślenia i analizowania. Pytania zadawane podczas lekcji są narzędziami do samooceny. Służą refleksji – czy mam też takie pytania; czy umiem na nie odpowiedzieć; czy odpowiedzi wnoszą coś do mojego uczenia się? Chodzi zatem o to, aby uczniowie zadawali pytania i słuchali odpowiedzi oraz, aby w ten sposób również się uczyli.
Umiejętność samooceny pomaga uczniom również w ocenie koleżeńskiej oraz w korzystaniu z informacji zwrotnej przekazywanej przez nauczyciela. Kiedy uczniowie potrafią ocenić własną naukę, to mogą przekazać też innym uczniom dokładną informację zwrotną oraz wykorzystać informacje zwrotne przekazane przez nauczyciela i rówieśników – do refleksji i autokorekty.
Konstruowanie wiedzy
Wiąże nową wiedzę z już posiadaną. Uczniowie, cenią i wykorzystują pytania na temat powiązań z tym, co już wiedzą, aby połączyć tę wiedzę z nowymi zagadnieniami lub zweryfikować dotychczasowe poglądy. Hattie i Clarke zauważają w swojej książce Visible Learning: Feedback, że pytania aktywizujące wcześniejszą wiedzę i doświadczenia w większości są rzadko wykorzystywane. Chodzi zatem o to, aby uczeń łączył, to co już wie i potrafi z nowymi zagadnieniami.
Aktywnie poszukuje informacji i zadaje pytania. John Hattie określił wielkość efektu interwencji polegającej na zachęcaniu uczniów do proszenia o pomoc na d = 0,72. Najbardziej dostępnym narzędziem szukania pomocy jest zadawanie pytań. Chodzi zatem o to, aby uczeń zadawał pytania i korzystał z pomocy w innych w uczeniu się.
Potrafią prowadzić dialog. Skuteczna informacja zwrotna powinna wywołać w umyśle uczniu wewnętrzny dialog. Wymaga to od uczniów analizowania otrzymanej informacji zwrotnej i odnoszenia się do niej. Chodzi zatem o to, aby uczeń wykorzystywał otrzymaną informację zwrotną do autokorekty swojej pracy i do planowania procesu uczenia się.
Pytania i dialog wspierają uczniów w wykorzystaniu informacji zwrotnej, aby mogli osiągnąć cel. Warunkiem koniecznym jest uznanie przez ucznia, że nikt nie może mu „dać” wiedzy – że sam jest odpowiedzialny za własne zaangażowanie się w procesy poznawcze.
Uczenie się poprzez współpracę
Polega na tworzeniu w klasie społeczności uczącej się, w której uczniowie uczą się od siebie wzajemnie. Uczniowie słuchają i cenią zdanie swoich rówieśników oraz dzielą się swoimi opiniami i spostrzeżeniami.
Uczeń udziela szczerych odpowiedzi na pytania tak, aby inni mogli poznać jego rozumowanie. Uczeń dzieląc się swoim myśleniem przyczynia się do wzajemnego uczenia się poprzez prawidłowe bądź nieprawidłowe odpowiedzi. Ważne, aby uczniowie wiedzieli, że uczą się też poprzez popełnianie błędów. Chodzi zatem o to, aby uczniowie dzielili się wzajemnie własnym myśleniem i uczyli się również na błędach.
Uczeń aktywnie słucha innych. Słuchanie jest kluczem do nauki — zarówno w szkole, jak i poza nią — jednak rzadko uczniowie uczą się tego w szkole. Chodzi zatem o to, aby uczniowie potrafili słuchać innych i korzystać z ich wypowiedzi.
Uczeń potrafi udzielić informacji zwrotnej innemu uczniowi. Nie tylko nauczyciel może udzielić uczniowi informację zwrotna, mogą to też zrobić inni uczniowie. Ocena koleżeńska uczy uczniów wzajemnego szacunku i umożliwia im uczenie się od siebie wzajemnie, zachęca ich również do otwartej dyskusji i do zadawania pytań. Informacje zwrotne od rówieśników są najbardziej efektywną formą ze wszystkich informacji zwrotnych. Chodzi zatem o to, aby uczniowie potrafili sformułować i przekazać informację zwrotną o pracy kolegi i koleżanki.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Jackie Acree Walsh z ASCD.org.
