W szkole zdecydowaną większość decyzji dotyczących nauki podejmuje nauczyciel, a nie uczniowie, to on dyktuje tempo, wybiera zasoby, a często wskazuje ścieżkę nauki. W tym wpisie kilka pomysłów, które mogą poprzez wybór pomóc uczniom w głębszym uczeniu się.
Wszystkie przedstawiane pomysły wspierają piątą strategię oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się. Można powiedzieć, że ta strategia stanowi cel stosowania oceniania kształtującego.
Pozwalanie na podejmowanie decyzji
Nie muszą to być strategiczne decyzje, ale mniejsze lub dotyczące tylko części większej decyzji. Na przykład nie dotyczące tego, czego będziemy się uczyć, ale tego – jak będziemy się uczyć.
Można zapytać uczniów – czy wolą pracę nad zadaniem w grupach, czy indywidualną; czy lepiej jest najpierw powtórzyć materiał, czy raczej od razu przystąpić do sprawdzianu; czy lepiej jest napisać wypracowanie, czy zrobić prezentację itp.
Dając uczniom możliwość wyboru lub podjęcia decyzji dzielimy się odpowiedzialnością z uczniami za proces uczenia się i nauczania.
Kryteria sukcesu
Ustalanie wraz z uczniami kryteriów sukcesu do wykonywanej pracy, czyli – po czym poznamy, że praca zostanie dobrze wykonana. Jeśli uczniowie mają udział w tworzeniu kryteriów, to czują, że mają wpływ na swój proces uczenia się i kryteria są lepiej wtedy przez uczniów przyjmowane.
Warto w kryteriach używać sformułowania: potrafię, wiem itp., gdyż wtedy uczeń traktuje je jako bardziej osobiste.
Pozwala to uczniom przejąć kontrolę nad procesem, postępem i nauką.
Stwarzanie warunków umożliwiających monitorowanie własnego uczenia się
Uczniowie mogą wybrać, w jaki sposób chcą śledzić własny rozwój. Kluczowe jest, aby uczniowie mieli świadomość, jak się uczą i czy osiągają sukcesy. Nie chodzi tu tylko o wyniki nauczania, ale również o proces uczenia się, świadomość, co pomaga się uczyć, a co przeszkadza.
Bardzo dobrym narzędziem do tego jest Mój zeszyt pomagający się uczyć, który stanowi indywidualny podręcznik ucznia, pozawala mu śledzić własną naukę. Podstawową zasadą tego zeszytu jest to, że jest on ucznia i to uczeń decyduje, co ma się w nim znaleźć.
Refleksja ucznia
Monitorowanie własnego uczenia się wymaga podejmowania samodzielnej refleksji. Proces uczenia się (lekcja, temat, zagadnienie) wymaga podsumowania, ono powoduje głębsze uczenie się, a nie tylko zapamiętywanie treści.
Użytecznymi technikami są – wejściówki i wyjściówki, w których uczniowie odpowiadają na zadane przez nauczyciela pytanie. Nie jest to pytanie sprawdzająca wiedzę, ale uruchamiające refleksją ucznia. Nie zawsze jest to pytanie: Czego się nauczyłeś?, można zadawać wiele innych pytań pogłębiających proces uczenia się. Dzięki nim nauczyciel może uzyskać wskazówki, jak ma dalej planować proces nauczania.
Podsumowaniem może być też zrobienie przez ucznia indywidualnej mapy myśli. Takie graficzne przedstawienie refleksji jest bardzo doceniane przez uczniów.
Powrót do własnych refleksji daje uczniowi możliwość monitorowania procesu uczenia się w czasie.
Samoocena
Samoocena jest rodzajem monitorowania procesu uczenia się, ale też sposobem na pogłębienie tego procesu.
Umożliwia uczniom ocenę własnych postępów i podejmowania przez nich decyzji o tym, co mogą robić dalej.
Sprawdzają się autotesty – uczniowie sprawdzają wyniki sami i taki test nie podlega ocenie nauczyciela. Uczeń dzięki takiemu sprawdzianowi dowiaduje się, co już umie, i nad czym ma jeszcze pracować. Nie obawia się ryzykować w udzielaniu odpowiedzi (gdyż wie, że nie grozi mu ocena), a przez to rozwija swoja kreatywność i samodzielność. Można dać uczniom wybór, czy chcą taki test wykonać, czy wolą, aby nauczyciel ocenił ich efekty pracy.
Po wykonaniu testu próbnego, uczniowie mogą dać nauczycielowi informację, z czym jeszcze mają trudność
Testy próbne mogą być oceniane również koleżeńsko, czyli poprzez udzielanie sobie wzajemnie przez uczniów informacji zwrotnej: co zostało wykonane zgodnie z ustalonymi wcześniej kryteriami sukcesu, a co nie. Uczeń udzielający informacji zwrotnej może też zasugerować – jak pracę poprawić i dać wskazówki nad czym uczeń może dalej pracować.
Praca w grupach
Jeśli uczniowie zgłaszają potrzebę pracy w grupach, to warto iść za ich sugestią. W czasie pracy w grupach uczniowie podejmują wiele samodzielnych decyzji i uczą się negocjacji i zawierania kompromisów. Mogą też ustalić wspólnie kierunek pracy nad zadaniem.
Pytania do uczniów i prośba o ich opinię
Nauczyciel może również pytać uczniów o ich opinię w sprawie, jak najlepiej się uczą i co im w uczeniu się przeszkadza. Nawet małe dzieci potrafią odpowiedzieć na to pytanie.
Nauczyciel może zadać uczniom w anonimowej ankiecie dwa pytania:
- Co z tego, co dzieje się na lekcji pomaga ci się uczyć?
- Co mógłbym robić inaczej?
Jeśli nauczyciel omówi z uczniami wyniki ankiety i zastosuje się do pewnych zaleceń uczniów, to wzmocni partnerstwo w nauczaniu, które jest filarem oceniania kształtującego.
Jeśli uczniowie mają szanse na podejmowanie decyzji, to one pomogą im się uczyć i nauczanie osiągnie pożądany poziom
Badania profesora Johna Hattiego nad widoczną nauką mówią, że poczucie własnej skuteczności u studentów jest wzmacniane, gdy istnieją jasne cele i kryteria sukcesu, uczniowie potrafią dokonać samooceny i oceny koleżeńskiej, są oceniani w sposób kształtujący, a nie sumujący.
Pozwólmy poprzez dawanie wyboru naszym uczniom, naprawdę przejąć przez nich kontrolę nad uczeniem się.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Amandy Adams z Edutopia.org.
