Robert J. Marzano jest jednym z najsłynniejszych amerykańskich ekspertów edukacyjnych. W swoich pracach próbuje ustalić, co o skutecznym nauczaniu mówią nam badania prowadzone w ostatnich kilkudziesięciu latach i przełożyć tę wiedzę na praktyczne wskazówki dla nauczycieli. Przeanalizował setki programów badawczych i kilkadziesiąt prac, syntetyzujących wyniki z wielu niezależnych, głównie amerykańskich badań. I o tym też jest „Sztuka i teoria skutecznego nauczania”.
Książka Marzano pisana jest niekiedy naukowym językiem, z wieloma uwarunkowaniami i zastrzeżeniami. Ale dzięki temu dostajemy uogólnienia oparte na mocnych wynikach, a nie - jak w wielu innych publikacjach o edukacji - zbiory obserwacji i intuicji autorów, ilustrowanych anegdotami - o synu znajomej, który nie chciał się uczyć, albo o nauczycielce, której niesamowite opowieści potrafią zaciekawić całą klasę...
Marzano na podstawie rygorystycznie porządkowanej empirii tworzy model skutecznego nauczania, uwzględniając te strategie i formy pracy z uczniami, które są kluczowe w planowaniu przez nauczyciela działań edukacyjnych. Model składa się z 10 elementów-pytań, szczegółowo opisanych i zilustrowanych konkretnymi przykładami „prosto z klasy". Takie pytania powinni sobie zadać, a właściwie stale zadawać dobrzy nauczyciele - na początku roku szkolnego, każdego działu nauczania i właściwie każdej lekcji. Jak przedstawiać cele edukacyjne, śledzić postępy uczniów, udzielać im informacji zwrotnych oraz świętować ich sukcesy? Jak pomóc uczniom wykorzystywać zdobytą wiedzę, utrwalać ją i pogłębiać? Jak pomóc uczniom w stawianiu i sprawdzaniu hipotez? Jak angażować uczniów w proces nauczania? Jak określić i kontrolować reguły i procedury rządzące zachowaniem w klasie? Jak budować dobre relacje z uczniami? Jak komunikować wysokie wymagania wobec wszystkich uczniów?
Ale książka ta jest czymś więcej niż suchą analizą nauczania, obserwowanego „szkiełkiem i okiem badacza". Marzano wie, że nauczanie to także sztuka, a właściwie sztuka i rzemiosło zarazem. Sztuką jest bowiem wybór i kompozycja form pracy i aktywności dydaktycznych, dopasowanie ich do konkretnej klasy, fazy lekcji, słabych i mocnych stron konkretnych uczennic i uczniów. Sama intuicja nie wystarczy - przekonuje nas Marzano, ale bez skupienia uwagi i reagowania na to, co tu i teraz dzieje się w klasie, jak pracują i radzą sobie poszczególni uczniowie (co autor określa efektownym neologizmem withiness - dosłownie „bycie z [uczniami]") nawet najbardziej finezyjne metody nauczania na nic się zdadzą.
Termin withiness to tylko jeden z przykładów trudności, jakie napotkaliśmy przy tłumaczeniu książki. W języku polskim brakuje nam terminologii, trzeba ją było tworzyć. Critical input experience przełożyliśmy jako „doświadczenie kluczowe", Iow- expectancy student jako „uczeń, wobec którego nauczyciel ma niskie oczekiwania", academic notebook - jako „notatnik naukowy" (chodzi o zapis własnego myślenia ucznia i całego procesu uczenia się).
Problem mieliśmy też z kolejnym ważnym dla Marzano oraz reprezentowanego przez niego nurtu dydaktyki terminem learning goals, czyli celami, które dotyczą tego, co ma opanować uczeń/uczennica, ale są one mu/jej przedstawione przez nauczyciela. Wybraliśmy termin „cele nauczania", choć czasami - w zależności od kontekstu - używamy też pojęć „cele dydaktyczne" i „cele uczenia się". Bywało, że mieliśmy satysfakcję wprowadzając do języka edukacyjnego termin taki jak „świętowanie sukcesów" (celebrate success) przez nauczyciela razem z uczniami. Chodzi bowiem o to, by nie tylko oceniać uczniów, ale i wspólnie cieszyć się z tego, co im się udało.
Tłumacząc zazdrościliśmy Amerykanom, z jaką łatwością mogą omijać „genderowe rafy": teacher to zarówno „nauczycielka", jak i „nauczyciel", a student to przecież i „uczeń", i „uczennica"... Staraliśmy się pamiętać o obu płciach, ale tak by nie zamęczyć Czytelniczek (i Czytelników).
Marzano jest po amerykańsku pragmatykiem, momentami nawet behawiorystą. W polskiej kulturze kładziemy nacisk na przeżycia i postawy, może nas zatem razić, gdy Marzano namawia nauczycieli, by ćwiczyć budowanie pozytywnego emocjonalnego klimatu, a nawet wyrażanie entuzjazmu, co - jak wynika z badań - służy skutecznemu nauczaniu... Z drugiej strony wiadomo, że nasze zachowania nie tylko wpływają na innych, ale też kształtują nasze własne postawy. Nauczycielka okazująca entuzjazm, łatwiej zostanie prawdziwą entuzjastką pracy swojej i uczniów... Mimo tych różnic, do przeczytania „Sztuki i teorii skutecznego nauczania" zachęcamy nie tylko nauczycieli, ale także dyrektorów szkół, osoby zaangażowane w system nadzoru pedagogicznego, psychologów i pedagogów szkolnych, a wreszcie badaczy polskiej edukacji.
Jesteśmy przekonani, że lektura tego opartego na wiedzy przewodnika pomoże pogłębić profesjonalne kompetencje i czerpać radość z rozwiązywania problemów, jakie codziennie stawiają uczniowie i nasz system edukacyjny.
"Sztuka i teoria skutecznego nauczania" Robert J. Marzano, Biblioteka Akademii SUS, Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2012, ISBN 978-83-896236-2-1. Tytuł oryginału: The Art and Science of Teaching: A Comprehensive Framework for Effective Instruction. Tłumaczenie: Antonina Kasprzak, Jakub Czernik, Agnieszka Kurzemska. Redakcja merytoryczna:Alicja Pacewicz.
