Prezentujemy wyniki sondażu, którego celem było zebranie danych na temat dostępnej w edukacji szkolnej infrastruktury nowoczesnych technologii oraz ich wykorzystywania w codziennej praktyce edukacyjnej. Organizatorzy badania pytali nie tylko o wyposażenie szkół w komputery i inne nowoczesne urządzenia komputerowe, ale także o doświadczenia, sposoby oraz zakres korzystania przez nauczycieli z nowoczesnych urządzeń w codziennej praktyce (dydaktyka cyfrowa). Pytania dotyczyły również takich zagadnień, jak komunikacja w klasie, kompetencje cyfrowe nauczyciela, narzędzia ucznia służące do edukacji, potrzeby nauczyciela w zakresie pogłębiania kompetencji związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi.
Sondaż przeprowadzono w ramach projektu Moj@ Edukacja metodą ankietową w okresie od połowy maja do połowy października 2011 r. w 312 szkołach trzech szczebli kształcenia (podstawowych, gimnazjach i ponadgimnazjalnych).
Sondaż, mimo że nie był realizowany na próbie reprezentatywnej, dostarcza wielu ciekawych danych i obserwacji na temat obecności nowoczesnych technologii w praktyce edukacyjnej polskiej szkoły. Wyniki przedstawiają prawdopodobnie dość optymistyczny obraz polskiej szkoły jako instytucji, która potrafi wykorzystać potencjał technologii w nauczaniu. Odpowiedzi na ankietę udzieliły w większości (75%) osoby, które wysoko lub bardzo wysoko oceniają swoje kompetencje w posługiwaniu się technologiami, co może mieć istotny wpływ również na postrzeganie roli technologii w całej szkole.
Ankiety nadesłało 312 nauczycieli pracujących w 92 szkołach podstawowych, 62 gimnazjach, 52 zespołach szkół oraz 106 szkołach ponadgimnazjalnych. Najliczniejszą grupę wśród badanych stanowili nauczyciele w wieku 45-49 lat (20%). Ponad połowę ankiet nadesłano ze szkół na terenach wiejskich i z miast wielkości 10-50 tys. mieszkańców (55%). Łącznie w badanych szkołach uczy się około 135 tysięcy uczniów.
Infrastruktura nowoczesnej szkoły
W badanych szkołach (N=312) jeden komputer przypada średnio na 12 uczniów. Istnieje duża rozpiętość między szkołami jeśli chodzi o dostęp do komputerów – są szkoły, gdzie ten współczynnik jest znacznie wyższy (1 komputer na 5 uczniów, ale i takie szkoły, te bardziej liczebne, gdzie dostęp do komputera jest dla uczniów mocno utrudniony). W większości przypadków posiadany sprzęt komputerowy to PC, natomiast 11% szkół deklaruje, że posiada również komputery Apple (tylko w 23 szkołach są one dostępne dla nauczycieli). Na szkołę przypada przeciętnie okolo 13 komputerów przeznaczonych dla nauczycieli.
Komputery przeważnie mają dostęp do internetu (84%), jednak nie zawsze jest on na tyle szybki, aby zapewniać swobodny dostęp do zasobów sieci. Tu również mamy olbrzymią rozpiętość pomiędzy szkołami gdy chodzi o szybkość łącza. Tam, gdzie są pracownie komputerowe, nauczyciele innych przedmiotów niż informatyka deklarowali, że mogą z nich korzystać, zazwyczaj według ustalonego grafika lub po umówieniu się z opiekunem pracowni (choć 11% z nich narzeka na utrudnienia w dostępie do pracowni). Gdy chodzi o wykorzystanie pracowni na przedmiotach szkolnych, oprócz nauczycieli informatyki najczęściej z pracowni komputerowej korzystają nauczyciele matematyki, języka obcego, języka polskiego, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych również nauczyciele podstaw przedsiębiorczości i przedmiotów zawodowych.
Rozwiązaniem stosowanym jeszcze przez nieliczne szkoły (5,5%) jest mobilna pracownia – szafka z laptopami, które mogą być użyte w każdej klasie. Tylko w 11 szkołach funkcjonują mobilne pracownie oparte o komputery Apple, w sześciu oparte na netbookach Classmate lub innych.
Nie wszystkie szkoły dysponują tablicami interaktywnymi (71%). Tu współczynnik w szkołach biorących udział w sondażu wyniósł poniżej 2 sztuk na szkołę (w 101 szkołach była tylko jedna pracownia z tablicą interaktywną, w 52 dwie), choć były i szkoły (po jednej), w których jest 10, 12 czy 14 tablic interaktywnych. Gdy chodzi o wykorzystanie tablic interaktywnych na przedmiotach szkolnych, najczęściej korzystają z nich nauczyciele matematyki i języków obcych, choć dość powszechnie są używane na języku polskim, geografii, przyrody czy w nauczaniu zintegrowanym.
Szkoły mają dość ubogie wyposażenie w kamery cyfrowe (średnio 1,31 na szkołę). W epoce kultury audio-wizualnej może to dziwić, zwłaszcza jeśli wiemy, jak wiele można dokumentować wydarzeń i doświadczeń dzięki filmom wideo.
Szkoły posiadają również projektory multimedialne (średnio mniej niż 5 na szkołę). Oczywiście we wszystkich kategoriach sprzętowych zachodzą duże różnice w stanie posiadania pomiędzy szkołami.
Jeśli chodzi o sprzęt najnowszej generacji – jak multimedialne odtwarzacze iPod Touch czy iPady i inne tablety, to tylko nieliczne szkoły z badanych zdecydowały się zainwestować w te narzędzia. iPody były używane tylko w 7 szkołach, zaś tablety w 14 szkołach (np. w jednej ze szkół prywatnych ze Szczecina każdy uczeń ma iPada).
Większość szkół uczestniczących w sondażu ma sieć wi-fi (63%), ale tylko w 29% szkół jest ona dostępna również w klasach.
Kompetencje cyfrowe nauczycieli
Większość z nauczycieli korzysta z komputerów zarówno w domu, jak i w szkole. 96% używa swojego laptopa i projektora multimedialnego na zajęciach z uczniami.
Do podstawowych narzędzi, którymi posługuje się nowoczesny nauczyciel na nauczaniu należą zasoby internetu (99%), prezentacje (99%), poczta elektroniczna (96%), aplikacje i programy edukacyjne (92%), filmy wideo (86%). Natomiast mniej popularne są: gry komputerowe (46%) nagrania audio (podkasty) – 44%, kursy e-learning (40%) czy blogi (33%). W tym ostatnim przypadku, może to też tłumaczyć dlaczego nieliczni nauczyciele prowadzą swoje blogi (tylko 9% respondentów).
Problemem wśród nauczycieli może być znajomość języków obcych. To może tłumaczyć, dlaczego do obcojęzycznych zasobów edukacyjnych sięga tylko około 43% nauczycieli.
Nauczyciele starają się aktywnie współtworzyć zasoby informacyjne i edukacyjne szkoły. 76% z nich deklaruje przygotowywanie treści na szkolną stronę internetową, 41% tworzy zasoby edukacyjne ze swojego przedmiotu z przeznaczeniem dla swoich uczniów i dostępnych online, na przykład przez platformę e-learning. 55% nauczycieli publikuje stworzone przez siebie materiały w sieci (np. prezentacje).
Stosunkowo mało nauczyciele pracują z dyktafonem – co może dziwić zwłaszcza, że często intensywnie pracują głosem. Tylko 7% próbowało nagrywać fragmenty lekcji lub inne informacje i wysyłać je do uczniów bądź rodziców. Tu chyba potencjał tego narzędzia jest znacznie większy, co przyczyni się również bardzo do oszczędności głosu.
Nieco częściej nauczyciele pracują z filmem. 29% zadeklarowało, że próbuje nagrywać fragmenty lekcji lub swoje wykłady na kamerę, 21% publikuje potem wybrane filmy w serwisach internetowych (np. YouTube). Natomiast jeśli chodzi o publikację prac swoich uczniów, nauczyciele czynią to znaczenie częściej – prawie 57% przyznaje, że publikują je na szkolnej stronie internetowej, blogu lub w innym miejscu w internecie.
Badani nauczyciele stosunkowo rzadko korzystają z metod aktywizujących wykorzystujących zasoby internetu. Tylko 22% próbowało użyć WebQuestu jako ciekawych narzędzi edukacyjnych rozwijających kompetencje cyfrowe młodzieży (zwłaszcza w zakresie wyszukiwania i przetwarzania informacji). Z kolei jeśli chodzi o narzędzia sieciowe sprawdzające wiedzę uczniów poprzez różne testy i zadania (quizy, ankiety itp.) używa ich już prawie dwie trzecie badanych (64%).
Powoli nauczyciele przekonują się do e-dziennika. Wśród uczestników badania korzystało z takich narzędzi już 100 osób (32%).
Zapytani o ocenę swoich kompetencji cyfrowych nauczyciele w większości wypadków czują się biegli w wykorzystaniu technologii edukacyjnych na zajęciach z uczniami. Na skali od 1 (najniższa) do 6 (najwyższa ocena) 41% wystawiło sobie „5“, zaś 34% „6“; ocenę „2“ wpisała zaledwie jedna osoba. Można z tego wysnuć wniosek, że ankietę – prawdopodobnie na polecenie dyrekcji – wypełniały często osoby, które mają wiele do czynienia z technologiami informacyjnymi i stosują je często w nauczaniu.
Narzędzia i aktywności edukacyjne uczniów
Zdaniem nauczycieli ich podopieczni wykorzystują wiele różnego typu nowoczesnych narzędzi TIK w edukacji, np. przy odrabianiu prac domowych. Do podstawowych należą strony internetowe (prawie 94% uczniów je wykorzystuje), prezentacje (92%) oraz poczta elektroniczna (prawie 90%). Popularne są programy edukacyjne (oprogramowanie), z których korzysta prawie 82% uczniów oraz, co ciekawe, telefony komórkowe (prawie 67%). Nieco ponad połowa uczniów korzysta z kursów e-learning, 45,5% z blogów, 42% z gier komputerowych, 40% wykorzystuje czaty i komunikatory, prawie 37% kamery wideo. W mniejszym stopniu korzystają z podkastów (28%), iPodów i innych podobnych odtwarzaczy (17%), iPadów czy innych tabletów (prawie 14%).
Nauczyciele zostali poproszeni o ocenę rozmaitych aktywności uczniów pod kątem ich wartości edukacyjnej (skala 1-6, gdzie 6 oznacza najbardziej kształcące). Za najbardziej kształcące nauczyciele uznali uczestniczenie w kursach e-learning (6), oglądanie programów popularnonaukowych (5/6), gry symulacyjne (4/5), gry komputerowe strategiczne (4), pisanie i czytanie blogów (3/4). Do aktywności bardziej o charakterze rozrywkowym zaliczyli oglądanie programów rozrywkowych (1/2), filmów i seriali (1/2), filmów rysunkowych (2/3), korzystanie z komunikatorów internetowych i czatów (2/3), portali społecznościowych (2/3) oraz gier komputerowych zręcznościowych (2/3).
Komunikacja w klasie
We współczesnej szkole relacje nauczyciel-uczeń nie ograniczają się już tylko do przestrzeni szkolnej, ale dotyczą również sieci. Widać to wyraźnie po odpowiedziach nauczycieli. Tylko 17% zadeklarowało, że praktycznie nie komunikują się z uczniami poza szkołą. Zdecydowana większość nawet po zakończeniu zajęć przekazuje uczniom różne zadania i informacje. Czynią to najczęściej za pośrednictwem poczty elektronicznej (82%), telefon (prawie 40%) portale społecznościowe (28,5%), komunikatory internetowe (18%).
Prawie 86% nauczycieli pozwala uczniom przesyłać pocztą elektroniczną (lub wgrywać na platformę edukacyjną) odrobione prace domowe.
Gdy chodzi o komunikację z rodzicami, nauczyciele najczęściej spotykają się z nimi na wywiadówkach i dniach otwartych (prawie 81%), komunikują się przez telefon (77,5%), czy wysyłają informacje pocztą elektroniczną (43,6%). Najrzadziej wykorzystują komunikatory internetowe oraz narzędzia komunikacyjne w portalach społecznościowych.
Zdecydowana większość nauczycieli (91%) korzysta z narzędzi internetowych, aby szukać inspiracji do działań edukacyjnych, wymieniać się doświadczeniami z innymi, zbierać opinie.
Potrzeby edukacyjne nauczyciela
Pomimo, że zdecydowana większość nauczycieli biorących udział w sondażu czuje się wysoce kompetentna do wykorzystywania nowoczesnych technologii w nauczaniu, praktycznie wszyscy odczuwają potrzebę podnoszenia kompetencji (95%). To może oznaczać, że nauczyciele są świadomi, że co chwila pojawiają się nowsze urządzenia, które wymagają nowych umiejętności i ciągłego pogłębiania wiedzy o ich zastosowaniach z pożytkiem dla edukacji.
Poproszeni o identyfikację największych przeszkód w stosowaniu nowych technologii w codziennej pracy, nauczyciele wskazywali najczęściej na brak dobrego sprzętu w szkołach (55%) oraz brak czasu na szersze wykorzystanie nowych technologii (45%). Prawie 17% wskazało na brak dostatecznych umiejętności w zakresie wykorzystania nowych technologii na zajęciach. Dla 16,5% problemem jest natomiast brak wiedzy o nowoczesnych narzędziach dydaktycznych. Wśród innych odpowiedzi pojawiały się również: niechęć rodziców (12%), niechęć uczniów (7%) lub inne przeszkody – ok. 12% (np. brak sprzętu, brak oprogramowania, brak zrozumienia ze strony dyrekcji).
Nauczyciele zapytani o to, co pomogłoby im najbardziej w lepszym wykorzystaniu nowoczesnych technologii w nauczaniu, wskazywali na potrzebę zwiększenia darmowych zasobów edukacyjnych w języku polskim (56%), udział w konferencjach naukowych poświęconych TIK (52,5%), wsparcie merytoryczne producentów edukacyjnego oprogramowania lub komputerów (48%), szkolenia z zakresu wykorzystywania nowych technologii w edukacji (42%), swobodniejszy dostęp do szybkiego internetu w szkole (40%). 32% wskazań było za unowocześnieniem i większą dostępnością sprzętu w szkole, ale tylko blisko 26% nauczycieli uznało, że pomogłoby im czerpanie z wiedzy i doświadczeń uczniów w zakresie posługiwania się narzędziami TIK.
Popularne serwisy edukacyjne nauczycieli
Do najczęściej odwiedzanych przez nauczycieli serwisów edukacyjnych należą Scholaris.pl (korzysta z niego prawie 74% respondentów ankiety), Interklasa.pl (73%), Ceo.org.pl (prawie 67%), Profesor.pl (66%) oraz Edunews.pl (62%).
(Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl, zajmuje się edukacją i komunikacją społeczną, realizując projekty społeczne i komercyjne o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym)
