Matematyka to jeden z najważniejszych elementów szkolnej edukacji. Żaden inny przedmiot nie wzbudza tyle emocji, zarówno wśród uczniów, ale także środowiska naukowego. Matematyka ma tyle samo miłośników, co i przeciwników. Wydawnictwo Nowa Era przygotowało „Raport problemów matematycznych w edukacji wczesnoszkolnej”, w którym diagnozuje główne kłopoty w nauczaniu tego przedmiotu w najmłodszych klasach szkoły podstawowej. Przeprowadzone badania pokazują przede wszystkim, że istnieje poważna rozbieżność między teorią nauczania matematyki a praktyką szkolną.
Raport został przygotowany na podstawie ankiet matematycznych wypełnionych przez ponad 1300 nauczycieli nauczania początkowego z 13 województw Polski. Pedagodzy odpowiadali na 10 pytań i wskazywali te zagadnienia, które ich zdaniem sprawiają najwięcej trudności w pracy z dziećmi. Punktem wyjścia był międzynarodowy kongres „Nowa era w nauczaniu matematyki”, który odbył się w październiku ub. roku.
Najwięcej, bo aż 55% ankietowanych pedagogów uznało, że największy problem w pracy z uczniami w ramach edukacji matematyki to zbyt mało czasu na utrwalenie zdobytych umiejętności matematycznych. Mimo że w nowej podstawie programowej nie zmniejszono liczby godzin nauczyciele deklarują, że mają mało czasu na powtarzanie i utrwalenie z uczniami zdobytej podczas lekcji wiedzy. Głównym powodem takiego stanu rzeczy są z pewnością różnice indywidualne dzieci, różne tempo pracy poszczególnych uczniów, niejednorodny poziom dojrzałości społeczno-emocjonalnej.
Blisko połowa badanych, stanowiących 40% wszystkich ankietowanych stwierdziła, że dużo trudności przysparzają im sposoby radzenia sobie przez dzieci w sytuacji rozwiązywania zadań celowo źle skonstruowanych, celowo źle rozwiązanych; dostrzeganie niedorzeczności i pułapek; korygowanie zadań tak, aby przybrały prawidłową formę. Celem takich ćwiczeń jest rozwój myślenia logicznego, zachęcenie dzieci do wspólnej pracy nad rozwiązaniem i dochodzenie do prawidłowego wniosku.
Trzecią najczęściej zaznaczaną odpowiedzią (38% ankietowanych) było doskonalenie rachunku pamięciowego w zakresie 100, pamięciowe opanowanie tabliczki mnożenia w obrębie tabeli.
Jak rozwiązać problem?
Jak wskazują badania zrealizowane przez Nową Erę oraz kontakt z nauczycielami i edukatorami, głównym problemem polskich szkołach w ramach edukacji wczesnoszkolnej jest rozbieżność między praktyką a teorią nauczania matematyki.
Zdaniem prof. Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej, która uczestniczyła w konferencji prezentującej wyniki Raportu, konieczna jest pilna praca u podstaw w szerokim zakresie. Po pierwsze, zdaniem profesor, należy edukować nauczycieli w zakresie rozwoju umysłowego najmłodszych. „Bez odpowiedniej wiedzy psychologicznej szkolna edukacja matematyczna będzie nadal rozmijać się z naturalnym rozwojem kompetencji umysłowych uczniów. Ponadto należy przekonać pedagogów, że matematyka to nie tylko rozwiązywanie zadań w zeszycie ćwiczeń. Papierowa matematyka nie wykształci w dzieciach wiadomości i umiejętności matematycznych. Do tego potrzebne są doświadczenia realizowane na lekcjach, przykłady z życia wzięte, liczenie na liczydłach, jak najwięcej praktycznej matematyki. Tylko w ten sposób wzbudzimy w dzieciach chęć do uczenia się tego przedmiotu” - przekonuje.
Ze słowami prof. Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej zgadza się dr hab. Ewa Swoboda, dydaktyk matematyki, autorka wielu podręczników. „Dla mnie najważniejsze jest, by te lekcje dawały uczniom satysfakcję z podejmowania intelektualnego wysiłku. Na lekcjach najbardziej zapracowaną osobą powinien być uczeń. Prezentowanie dziecku gotowych rozwiązań, dokładne tłumaczenie, jak to ma być, jest zabójcze, bo powoduje blokady w samodzielnym podejmowaniu prób rozwiązania przez dziecko”. Zdaniem dr hab. Ewy Swobody „Wyniki badań, choćby takich jak te cytowane w raporcie, powinny prowokować do dalszych rzetelnych analiz. A te powinny wciąż wpływać na modyfikowanie sposobów kształcenia nauczycieli”.
Rozproszona koncentracja dzieci – przyczyną problemów w uczeniu się najmłodszych
Z ankiet problemów matematycznych i z licznych rozmów z nauczycielami wynika również, że pedagodzy boją się wprowadzać aktywizujące i angażujące ucznia metody pracy, gdyż bardzo często mają problem z utrzymaniem dyscypliny w klasie, nie mogą poradzić sobie z zachowaniem swoich podopiecznych. A wiadomo, że nauka nowych pojęć i zagadnień powinna odbywać się w atmosferze spokoju, zaangażowania umysłu dzieci i rozbudzenia ich ciekawości. „Sukces w nauczaniu matematyki to odpowiednia organizacja procesu kształcenia, to nauczyciel, potrafiący prowadzić dialog matematyczny z uczniem i stosować bez obaw różnorodne narzędzia oraz dobrze wychowany uczeń, potrafiący skupiać uwagę” – uważa Anna Karniej, Dyrektor Wydawniczy Nowej Ery.
Problemy z koncentracją uwagi u dzieci to charakterystyczne zjawisko współczesnych czasów. Coraz częściej dzieci są nadmiernie pobudzone i wykazują skłonność do rozpraszania swojej uwagi. „Problemy z koncentracją uwagi u dzieci mogą mieć różne uwarunkowania. Rozwój tych umiejętności jest uzależniony biologicznie, ale wymaga:
- odpowiednich relacji rodzinnych,
- zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka,
- konsekwencji w wychowaniu,
- akceptacji jego osoby, zrozumienia i wsparcia”
– podkreśla Iwona Chądrzyńska, psycholog dziecięcy. Swobodna i niekontrolowana zabawa, dużo fizycznego ruchu, wartościowego jedzenia i regularnego nocnego wypoczynku – to zdaniem psycholog główne potrzeby dzieci, które każdy rodzic powinien zaspokajać.
Rys. 1 Wyniki ankiety problemów matematycznych.
