Trwająca kampania społeczna Cartoon Network „Bądź kumplem, nie dokuczaj” ma na celu zwiększanie świadomości problemu dokuczania w szkołach wśród dzieci, rodziców i nauczycieli. Eksperci Instytutu Badań Edukacyjnych postanowili zbadać skalę zjawiska, przeprowadzając badania wśród ponad 10 000 uczniów z 200 szkół. Wyniki badań są dość niepokojące – już co drugi uczeń szkoły podstawowej regularnie doświadcza dokuczania ze strony innych dzieci.
"Organizujemy kampanię Bądź kumplem, nie dokuczaj już po raz drugi, bo jako stacja skierowana do dzieci chcemy, by czuły się bezpiecznie w swoich otoczeniu. Chcemy im pokazać, jak istotny jest szacunek i przyjazne zachowania wobec innych. Warto być koleżeńskim i warto pomagać słabszym. Mam nadzieje, że dzięki takiej akcji, wraz z nauczycielami, pedagogami i rodzicami uda nam się zminimalizować problem dokuczania w szkołach i wspólnie mu zaradzić" – mówi Barbara Izowska-Jędrych, PR & Marketing Manager z Turner Broadcasting, organizatora kampanii.
Do bycia koleżeńskim i pomocnym zachęca uczniów również Grzegorz Krychowiak, piłkarz reprezentacji Polski, który jest Ambasadorem kampanii "Bądź kumplem, nie dokuczaj".
Wnioski z badań IBE przeczą powszechnemu przekonaniu, że to uczniowie gimnazjów najczęściej dokuczają swoim kolegom i koleżankom. Okazuje się, że częstość tego typu zachowań maleje wraz z wiekiem. Aż 54 procent dzieci w szkołach podstawowych deklaruje, że przynajmniej raz w miesiącu doświadcza jakiejś formy dokuczania ze strony swoich kolegów i koleżanek. Dla porównania, do podobnych doświadczeń przyznaje się 46 proc. gimnazjalistów i tylko 36 proc. uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
„Oprócz etapu edukacji możemy wskazać kilka innych czynników wyraźnie wpływających na częstość dokuczania wśród dzieci. Z badań, jakie przeprowadziliśmy w szkołach, wynika, że uczniowie deklarujący gorszą od przeciętnej sytuację finansową swojej rodziny znacznie częściej doświadczają różnych form agresji. Bardziej narażone na dokuczanie ze strony rówieśników są również dzieci kiepsko radzące sobie na zajęciach wychowania fizycznego.” – mówi psycholog Karolina Malinowska z Instytutu Badań Edukacyjnych.
Katalog krzywdzących zachowań wśród dzieci jest spory. W większości są to działania w sferze słownej i relacyjnej, rzadziej w sferze fizycznej. Jak wynika z badań, najwięcej uczniów doświadcza obgadywania i nastawiania klasy przeciwko nim. O tego typu doświadczeniach opowiada aż 54 proc. dzieci ze szkół podstawowych. Połowa uczniów spotyka się z wyzywaniem, obrażaniem i krzykiem. Z kolei 42 proc. uczniów przyznaje się do doświadczeń związanych z ośmieszaniem, wyzywaniem i poniżaniem. Nowym zjawiskiem związanym z powszechnym dostępem do internetu jest agresja elektroniczna, której doświadcza aż co czwarty uczeń.
Kolejne rodzaje krzywdzących zachowań wiążą się już ze sferą fizyczną. 36 proc. dzieci doświadczyło agresji materialnej (niszczenie, zabieranie przedmiotów). Aż jedna trzecia uczniów szkół podstawowych cierpiała z powodu celowego potrącania lub pobicia.
Rys. 1. Skala doświadczania agresji przez polskich uczniów. Odsetek uczniów deklarujących doświadczenie danego zachowania co najmniej raz w ciągu 4. tygodni poprzedzających badanie. Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych.
Co ciekawe, to wcale nie przemoc fizyczna jest postrzegana przez dzieci za najpoważniejszy problem. Eksperci IBE zapytali uczniów o poziom dotkliwości poszczególnych form dokuczania. Z ich odpowiedzi wynika, że najgorzej radzą sobie z nastawianiem klasy przeciwko nim, za dotkliwe uznaje to aż 76 proc. uczniów (w tym 46 proc. jako zachowanie bardzo dotkliwe i 30 proc. jako dotkliwe). Na drugim miejscu znajduje się wykluczanie i izolowanie, tak twierdzi aż 75 proc. uczniów (tym 36 proc. jako zachowanie bardzo dotkliwe i 39 proc. jako dotkliwe).
"Przemoc to nie tylko bicie czy znęcanie fizyczne, ale także dręczenie psychiczne i emocjonalne. Słowa mogą ranić, szczególnie, kiedy przybierają formę wyśmiewania, krytykowania, stygmatyzacji ze względu na sytuację życiową. Czasem „niewinne” naśmiewanie się z drugiej osoby, może sprawdzić olbrzymią przykrość, utrwalić także negatywne stereotypy i daje przyzwolenie na eskalację złych emocji, nie tylko słowną, ale i fizyczną." – mówi Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak, który objął patronatem honorowym kampanię Cartoon Network.
Rys. 2. Ocena poziomu dotkliwości doświadczonych zachowań. Odpowiedzi uczniów, którzy doświadczyli danego zachowania w ciągu 4. tygodni poprzedzających badanie. Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych.
Badanie IBE dostarcza również ciekawych wniosków na temat różnic w dokuczaniu pomiędzy dziewczynkami i chłopcami. Okazuje się, że chłopcy znacznie częściej stosują wobec siebie przemoc fizyczną. Wśród dziewczynek krzywdzące zachowania przyjmują głównie formę relacyjną (izolowanie, wyśmiewanie). Co ciekawe, chłopcom dokuczają niemal wyłącznie inni chłopcy, podczas gdy dziewczynkom zarówno koledzy, jak i koleżanki.
Informacja o badaniu: badanie zostało przeprowadzone przez Instytut Badań Naukowych od kwietnia do czerwca 2014 roku. W jego ramach przeprowadzono wywiady ze specjalistami, eksploracyjne badanie jakościowe oraz badanie ilościowe. Badanie ilościowe zostało przeprowadzone na próbie 10 993 uczniów, 528 wychowawców, 242 psychologów i pedagogów szkolnych, 4 092 pozostałych nauczycieli oraz 185 dyrektorów.
Materiał przygotowany we współpracy z ekspertami Instytutu Badań Edukacyjnych, w ramach kampanii społecznej Cartoon Network, "Bądź kumplem, nie dokuczaj"
