Zmiana programu nauczania - tymczasowe zredukowanie obowiązkowego programu nauczania do niezbędnych treści. Monitorowanie na poziomie centralnym problemów związanych ze zdalną edukacją i sytuacji uczniów, którzy w okresie epidemii mają ograniczony kontakt ze szkołą lub stracili go zupełnie. Rekompensata zwiększonych kosztów i obowiązków dla pracowników systemu oświaty. Podniesienie wymagań w zakresie kompetencji cyfrowych w kształceniu nauczycieli oraz modyfikacja systemu awansu zawodowego i wynagradzania. Zwiększenie dostępności wsparcia psychologicznego, zarówno dla nauczycieli, jak i dla uczniów - to tylko niektóre działania, które należy zrealizować, aby poprawić stan i działanie systemu edukacji w Polsce. Diagnoza kryzysowej sytuacji oraz rekomendacje krótko- i długoterminowych działań sformułowane zostały w raporcie „Usługi publiczne w kryzysie: edukacja do zmiany”, który na zlecenie Fundacji Przyjazny Kraj przygotowała platforma Polityka Insight.
Raport analizuje dwanaście miesięcy epidemii w Polsce, podejmowane w tym czasie działania władz publicznych i innych uczestników systemu edukacji, wyzwania, które ujawniły się w trakcie pandemii, a także ich systemowe przyczyny. Autorki, Monika Helak i Hanna Cichy, stawiają diagnozę problemów i proponują możliwe rozwiązania w perspektywie krótko- i długoterminowej w pięciu aspektach polskiego systemu edukacji, które są obecnie kluczowymi obszarami wyzwań zarządczych: znaczenia procesu cyfryzacji szkół dla dostępności i jakości edukacji, zmiany podstawy programowej, aby odpowiadała na potrzeby współczesnych uczniów i społeczeństwa, podniesienia jakości przygotowania zawodowego kadry szkolnej i uzupełniania kwalifikacji, efektywnego zarządzania szkołami na różnych poziomach edukacji oraz niwelowania nierówności edukacyjnych.
Raport łączy wnioski płynące z obecnej sytuacji i działania podejmowane z myślą o przyszłości po pandemii. Rekomendacje sformułowane są w horyzoncie kolejnych: 12 i 36 miesięcy.
W wyniku pandemii COVID-19 dzieci i młodzież w Polsce już rok spędziły na przeważnie zdalnej nauce. Proces nauczania w nowych okolicznościach uruchomiono dysponując ograniczonymi zasobami materialnymi i nikłym doświadczeniem. Odbywało się to zbiorowym, często oddolnym wysiłkiem szkolnych społeczności, a także przy wsparciu materialnym i organizacyjnym ze strony władz centralnych. Pomimo tych starań zdalna edukacja pod wieloma względami jest rozwiązaniem mniej efektywnym niż nauka w trybie stacjonarnym. Rodziny, zwłaszcza młodszych uczniów, przejęły część obowiązków wychowawczych, opiekuńczych i edukacyjnych, które dotąd pełniła szkoła. W efekcie pogłębiają się nierówności edukacyjne. Ograniczone kontakty z rówieśnikami, izolacja w domu i długie godziny przed komputerem narażają młodych na problemy zdrowotne, zwłaszcza zagrożenia dla zdrowia psychicznego i większe natężenie cyberprzemocy - piszą autorki raportu.
Rekomendacje krótkoterminowe - do realizacji w 12 miesięcy
Tymczasowe zredukowanie obowiązkowego programu nauczania do niezbędnych treści oraz proporcjonalne zwiększenie treści fakultatywnych. Nauczyciele, rodzice i uczniowie zgadzają się co do tego, że obecne obciążenia merytoryczne, zwłaszcza w realiach epidemii i nauki zdalnej, są zbyt duże, a ich realizacja jest fikcyjna. Postulują obcięcie programu kształcenia o tematy, które można przerobić w późniejszym terminie lub pominąć w przypadku zakończenia edukacji. Do zredukowanego programu należałoby jednak dostosować zakres egzaminów lub nawet rozważyć czasową rezygnację z nich w części albo całości.
Bieżące monitorowanie problemów związanych ze zdalną edukacją przez Ministerstwo Edukacji. Resort powinien za pomocą kuratoriów na bieżąco zbierać i analizować dane o wyzwaniach, z jakimi mierzą się szkoły: sprzętowych, kadrowych i organizacyjnych i tworzyć warunki do rozwiązywania ich na poziomie centralnym lub samorządowym.
Monitorowanie na poziomie centralnym sytuacji uczniów, którzy w okresie zdalnej nauki mają ograniczony kontakt ze szkołą lub stracili go zupełnie. Ministerstwo powinno zbierać informacje o liczbie takich uczniów i źródłach ich problemów za pomocą kuratoriów i udostępniać je cyklicznie. Po dokonaniu oceny stanu sytuacji resort powinien zaproponować działania mające na celu redukcję skali zjawiska, we współpracy z organami prowadzącymi szkołę i systemem pomocy społecznej. Analiza ta pomogłaby stworzyć i wdrożyć narzędzia wspierania tych uczniów po powrocie do edukacji stacjonarnej.
Rekompensata zwiększonych kosztów i obowiązków dla pracowników systemu oświaty. Ministerstwo Edukacji powinno, w konsultacji z organami prowadzącymi szkoły, wypracować metodę odpowiedniego rozliczania godzin pracy nauczycieli w okresie pracy zdalnej, tak aby praca w godzinach nadliczbowych była odpowiednio wynagradzana. Nauczyciele powinni też otrzymać adekwatną kompensację kosztów poniesionych na wyposażenie mieszkań, zakup sprzętu i oprogramowania.
Zwiększenie dostępności wsparcia psychologicznego, zarówno dla nauczycieli, jak i dla uczniów. To działanie należy zrealizować jeszcze w trakcie trwania zdalnej pracy i nauki (wirtualne konsultacje, warsztaty), jednocześnie przygotowując instrumenty wsparcia mające niwelować skutki zdalnej edukacji i izolacji uczniów. Częścią programu wsparcia powinno być zatrudnienie specjalistów zdrowia psychicznego (klinicystów) bezpośrednio w szkołach oraz szkolenie nauczycieli z podstawowych technik interwencji kryzysowej i elementów wiedzy terapeutycznej (komunikacja bez przemocy, empatyczne prowadzenie rozmów z uczniem, metodyka uwzględniająca potrzeby dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi).
Stworzenie trybu i przestrzeni dla bezpiecznych epidemicznie spotkań rówieśniczych. Nauka zdalna uniemożliwia szkole stwarzanie przestrzeni do socjalizacji i rozwoju osobowościowego uczniów, co zwłaszcza w przypadku najmłodszych może mieć katastrofalne skutki długofalowe. Należy wypracować rozwiązania, które nie zwiększą zagrożenia epidemicznego, a pozwolą uczniom uczestniczyć w życiu rówieśników w sposób niezapośredniczony (tzn. nie przez sieć), takie jak np. cykliczne spotkania lub lekcje na świeżym powietrzu w zmniejszonych grupach i z zachowaniem zasad dystansu społecznego.
Wzmocnienie uprawnienia organów prowadzących szkoły i dyrektorów do decydowania o trybie nauki (zdalny, hybrydowy, stacjonarny) w odniesieniu do otwartych placówek, jak i roczników, które w późniejszym terminie powrócą do szkół. Organy te powinny mieć przynajmniej możliwość zadecydowania o wdrożeniu bardziej zapobiegawczego podejścia, niż zaleca lokalny inspektorat sanitarny.
Rekomendacje długoterminowe - do realizacji w 36 miesięcy
Podniesienie wymagań w zakresie kompetencji cyfrowych w kształceniu nauczycieli. Wobec osób wchodzących do zawodu oczekiwać należy umiejętności obsługi aplikacji do komunikacji zdalnej, do tworzenia testów i lekcji, a także budowania scenariusza zdalnej lekcji. Po ustaniu pandemii należy przeprowadzić ewaluację poziomu kompetencji cyfrowych wśród nauczycieli i stworzyć program zachęt do rozwoju tych umiejętności osób już będących w zawodzie.
Pogłębiona analiza doświadczeń wszystkich interesariuszy systemu edukacji z okresu zdalnej nauki. Takie badanie powinno obejmować stan wiedzy i umiejętności uczniów, a także odczucia i problemy (związane ze zdalną edukacją) uczniów, rodziców i pracowników systemu oświaty. Ponadto do nauczania na stałe należy wprowadzić te elementy zdalnej edukacji, które przynoszą rezultaty, zwłaszcza jeśli pomagają w rozwoju ważnych kompetencji uczniów: samodzielnej pracy, pracy w grupie, znajdowania informacji i weryfikowania źródeł.
Modyfikacja systemu awansu zawodowego i wynagradzania nauczycieli. Zasady te powinny tworzyć środowisko do stałego podnoszenia kompetencji w trakcie kariery. Muszą być wypracowane w dialogu z ekspertami, przedstawicielami nauczycieli i organów prowadzących szkoły. Wśród dostępnych rozwiązań może być dodanie kolejnych stopni awansu zawodowego lub zwiększenie autonomii organów prowadzących szkoły w różnicowaniu poziomu wynagrodzeń. Kształcenie nauczycieli powinno stanowić troskę zarówno systemu szkolnictwa oświatowego, jak i wyższego – nauczycielom można np. zapewnić ułatwiony dostęp do skróconych studiów podyplomowych i seminariów organizowanych przez uczelnie.
Gwarancja na poziomie ustawowym, że subwencja oświatowa musi w całości pokrywać koszty wynagrodzeń pracowników szkół do poziomu średnich płac wyznaczanych przez ministerstwo. To rozwiązanie odciąży budżety organów prowadzących szkoły i ułatwi im planowanie wydatków, a ponadto przeniesie odpowiedzialność za decyzje płacowe na organy centralne, które te decyzje faktycznie podejmują, wyznaczając minimalny i średni poziom wynagrodzeń. Zwiększenie transparentności zarządzania finansami usprawni przepływ środków oraz zniweluje konflikty między samorządami a władzą centralną.
Zapobieganie niedoborom kadrowym i negatywnej selekcji do zawodu. Podstawowym elementem musi być wzrost poziomu wynagrodzeń, np. na sztywno powiązany z minimalnym lub średnim wynagrodzeniem, a także możliwość regionalizacji poziomu płac, tak aby odzwierciedlały koszty życia i sytuację na lokalnym rynku pracy. Ponadto należy zmniejszyć obciążenie biurokratyczne nauczycieli, umożliwiając im przeznaczanie większej części czasu na pracę z uczniami i rozwój osobisty.
Wzmocnienie roli organów prowadzących szkoły w procesie decyzyjnym. Prowadzanie ważnych zmian w systemie edukacji powinno być możliwe tylko po akceptacji przedstawicieli samorządów, np. w ramach komisji wspólnej rządu i samorządu.
Zmiana programu nauczania. Modyfikacja powinna obejmować zwiększenie autonomii nauczyciela w wyborze formy i (częściowo) treści nauczania, redukcję nakładu prac domowych, nastawienie na rozwój umiejętności dzięki większemu zastosowaniu metod warsztatowych, eksperymentów, projektów grupowych, oraz rozwój ważnych umiejętności cyfrowych, w tym samodzielnego pozyskiwania wiedzy i pracy ze źródłami. Program powinien być tworzony z myślą o kontekście instytucjonalnym, w jakim funkcjonuje – np. uwolnienie twórczego potencjału uczniów będzie łatwiejsze przy demokratyzacji zarządzania szkołami i oddaniu młodzieży opiniowania części decyzji lub nawet ich podejmowania.
Odciążenie nauczycieli z obowiązków biurokratycznych przez cyfryzację i automatyzację sprawozdawczości oświatowej. Ponadto możliwe jest większe wykorzystanie Systemu Informacji Oświatowej. Części obowiązków nauczycieli należy delegować personelowi administracyjnemu i asystentom, których liczbę należy zwiększyć.
Raport do bezpłatnego pobrania: www.politykainsight.pl/edukacjadozmiany oraz www.przyjaznykraj.pl
(Źródło: Polityka Insight)
