Zmieniając edukację powinniśmy opierać się nie tylko na intuicji i doświadczeniu, ale także na pracach badawczych. Stosunkowo mało w Polsce badamy rodzimą edukację. Dlatego warto korzystać z zagranicznych prac badawczych. Za portalem Edutopia.org przedstawiam istotne badania edukacyjne z 2022 roku wybrane przez Youki Teradę i Stephen Merrill. Na końcu wnioski, które mogą się przydać nauczycielowi w procesie nauczania (i dyrektorowi szkoły również).
1. Relacje a wyzwania
Czasem uważamy, że nauczyciele emanujący empatią, życzliwością i otwartością mogą być wykorzystywani przez uczniów, którzy mogą przy takich nauczycielach, lekceważyć naukę. Ale nowe badania pokazują, że kiedy nauczyciel okazuje uczniom troskę, to oni są chętni do podejmowania wyzwań.
To główny wniosek z badania z 2022, w którym zbadano praktyki nauczania w 285 dystryktach edukacyjnych w USA, porównując budowania relacji pomiędzy nauczycielem i uczniami, a przydzielaniem uczniom trudnych i złożonych zadań. Naukowcy odkryli, że najskuteczniejsi nauczyciele dbają o to, aby poznać swoich uczniów, są dla nich dostępni i pokazują, że lubią swoją pracę. Następnie zręcznie przekładają kapitał emocjonalny na kapitał wiedzy merytorycznej.
Z badań wynika, że kiedy uczniowie czują, że nauczyciele się o nich troszczą, to pracują ciężej, angażują się w bardziej ambitne zajęcia, zachowują się lepiej, są szczęśliwsi i chętnie spełniają lub nawet przekraczają oczekiwania nauczyciela.
2. Samo skupianie się na błędach nie jest zbyt skuteczne, warto nad nimi dalej pracować
Jak sugeruje nowa analiza 36 badań, uczniowie skupiający się przede wszystkim na popełnionych przez siebie błędach nie osiągają wysokich wyników w nauce. Skupianie się na błędach poprawia zapamiętywanie materiału, ale nie pogłębia zrozumienia.
Kiedy jednak wyszczególnianie błędów jest łączone z inną strategią uczenia się, taką jak np. przedstawienie graficzne lub dodatkowe pytania, to skuteczność nauczania gwałtownie wzrasta.
Naukowcy zauważają, że korzystne dla uczenia jest pokazywanie przykładów i porównywanie błędów z prawidłowym rozwiązaniami. Przy czym warto robić podsumowania i zachęcać uczniów do refleksji, aby uzyskać głębsze zrozumienie.
Polecam wpis o pracy z błędem: https://oknauczanie.pl/piekny-blad.
3. Nauka dzieci z niepełnosprawnościami
Badacze prześledzili losy prawie 24000 nastolatków, którzy byli zakwalifikowani do edukacji specjalnej, odkryli, że spędzanie większości dnia (co najmniej 80% czasu) na zajęciach z edukacji ogólnej z innymi uczniami, poprawiło wyniki w czytaniu o 24 punkty i wyniki w matematyce o 18 punktów, w porównaniu z wynikami uczniów (z podobnymi niepełnosprawnościami), którzy uczyli się odizolowani w klasach specjalnych.
Naukowcy są przekonani, że osobna edukacja dzieci z dysfunkcjami powinna mieć miejsce, tylko wtedy, gdy wszystkie inne opcje zostaną wyczerpane.
4. Wszelkie notatki i mapy myśl pomagają w uczeniu się
Nowe badanie wykazało, że proste mapy myśli, szkice i inne notatki sporządzane przez uczniów mogą ułatwić głębsze zrozumienie materiałów.
Wizualizacje, które przedstawia nauczyciel też mogą pomóc uczniom w zapamiętywaniu informacji, ale „brakuje im cech umożliwiających uogólnianie lub wnioskowanie na podstawie tych informacji”. Nauczyciel powinien połączyć obrazy (np. przy pomocy strzałek) i opisać te połączenia. Wtedy daje uczniom wyraźniejszy obraz większego obrazu i pozwala im zwizualizować połączenia i zapewnić wykrywania luk w zrozumieniu. W testach piątoklasiści, którzy tworzyli rysunki organizacyjne z połączeniami, osiągali lepsze o 300% wyniki niż ich rówieśnicy, którzy tylko robili graficzne przedstawienie. Dlatego naukowcy zachęcają do tworzenia przez uczniów diagramów, które pomogą zapamiętać materiał, a następnie pracować nad połączeniami (np. w mapach myśli).
5. Przerwy w nauce
Wiadomo, że powtarzanie jest użyteczne dla procesu uczenia się. Ale ostatnie badania pokazują, że przerwy są co najmniej tak samo ważne. W 2021 roku naukowcy wykorzystali skany mózgu do obserwacji sieci neuronowych, gdy młodzi dorośli uczyli się pisać na klawiaturze. Podczas przerw mózgi uczących się zdawały się wracać do klawiatur, nieświadomie powtarzając sekwencje pisania z dużą prędkością. Naukowcy doszli do wniosku, że przerwy odgrywają „tak samo ważną rolę jak praktyka w nauce nowej umiejętności”.
W 2022 roku dowiedzieliśmy się, że rodzaje przerw też mają znaczenie. W jednym badaniu porównano przerwy w klasie, takie jak rysowanie lub układanie puzzli, z przerwami na świeżym powietrzu, takimi jak bieganie lub zabawa w piaskownicy. Naukowcy uważają, że uczniowie spędzający przerwy na świeżym powietrzu wracają do klasy gotowe do nauki. Tymczasem analiza dotycząca „zielonych przerw” - krótkich spacerów po parku lub wizyt w szkolnym ogrodzie — wykazała, że uczniowie, którzy brali udział w takich zajęciach, osiągali lepsze wyniki w testach uwagi i pamięci roboczej.
Okazuje się, że pozbawianie dzieci przestojów i przerw w nauce jest zagrożeniem dla uczenia się. Mózg potrzebuje czasu, który przeznacza na oczyszczenie i utrwalenie nowego materiału.
6. Dekorowanie sal szkolnych
Badanie opublikowane w lutym 2022 przekonuje do minimalizmu. Badacze śledzili zachowanie uczniów podczas wykonywania zadań i doszli do wniosku, że optymalnie urządzone sale lekcyjne wpływają na większe skupienie się uczniów niż sale tak zwane „udekorowane”.
Nie jest to jednak sytuacja zero-jedynkowa. Badanie z 2014 potwierdziło, że na przykład powieszone na ścianach plakaty kobiet-naukowców lub różnych postaci historycznych mogą poprawić poczucie przynależności uczniów. Badania z 2022 roku pokazały, że najważniejszy jest w tej kwestii umiar.
Zasady dekoracji wydają się być stosunkowo proste: dekoruj klasę istotnymi naukowo dekoracjami, unikaj skrajności, kieruj się zdrowym rozsądkiem i umiarem.
7. Nauka przez zabawę
Nauczyciele młodszych uczniów powinni kierować się „celem uczenia się”. Naukowcy twierdzą, że nauka oparta na zabawie powinna obejmować zachwyt i eksplorację, być w miarę możliwości kierowana przez dzieci i dawać uczniom „wolność i wybór w zakresie ich działań i zachowania podczas zabawy”. Podejście oparte na zabawie poprawia wczesne umiejętności matematyczne.
Aby dobrze zaplanować naukę przez zabawę, należy skupić się na relacjach i zadawać pytania, które skłaniają uczniów do zastanowienia się. Christakis w wywiadzie dla Edutopia.org w 2019 powiedział, że kluczowa jest rozmowa z dzieckiem, opowiadanie przez niego historii, słuchanie wysokiej jakości literatury i zadawanie pytań zarówno przez nauczyciela, jak i przez uczniów. Wniosek: stosować w nauczaniu zabawę z uważnością na potrzeby uczniów.
8. Ruch w nauczaniu liter
Nauczyciele wczesnoszkolni często ucząc liter wiążą ich znaczenie symbolem graficznym i z dźwiękiem.
Nowe badanie sugeruje, że do dźwięku warto dodać ruchy całego ciała. Przeprowadzono badania na pięcio- i sześciolatkach, którzy spędzili osiem tygodni, ćwicząc ruchy dla każdej litery alfabetu. Naukowcy odkryli, że ruch całego ciała poprawił zdolność uczniów do zapamiętywania par – liter i dźwięków i podwoił ich zdolność rozpoznawania trudnych do nauczenia się dźwięków (w porównaniu z uczniami, którzy tylko pisali i wypowiadali pary liter i dźwięków).
Naukowcy sugerują, że warto włączyć ruch w nauczani, a szczególnie ruch całego ciała.
9. Przycisk pauzy
Badanie z 2022 wykazało, że jeśli uczniowie mają w czasie nauczania możliwość naciśnięcia przycisku stop, wtedy, gdy osiągną granice swojej uwagi, pozwala im to zresetować się poznawczo, co z kolei pomaga w skupieniu się. Podobnie działa możliwość przewijania filmu do tyłu, pomaga to uczniom w nauce, szczególnie uczniom, dla których materiał jest za obszerny, mają braki z poprzedniej wiedzy lub wykazują „niskie możliwości pamięci roboczej”.
Artykuł w portalu Edutopia.org na ten temat sugeruje, że nauka użyciem wideo, w której: uczeń może regulować tempo uczenia się, może sięgać do nagrania przez cały dzień, film zawiera pytania - poprawia wyniki w nauce, ułatwia robienie notatek i zmniejsza stres (zob. badania z 2015 i 2020);
Wykłady wykorzystujące wideo mają tendencję do „czynienia przekazu bardziej spójnym dla uczniów”.
Aby unowocześnić swoje lekcje, nauczyciele mogą nagrywać najważniejsze fragmenty lekcji i udostępniać je uczniom jako pomoce naukowe, aby mogli wstrzymywać, przewijać i przeglądać je dowolnie.
10. Praktyki – powtarzanie i przywoływanie
Przegląd z 2022 obejmujący setki badań na ten temat – pokazuje że dwie strategie uczenia się są kluczowe – powtarzanie i przywoływanie.
Naukowcy wyjaśniają, że uczniowie, którzy preferują czytanie i ponowne czytanie materiału, są skazani na porażkę. Zamiast tego, uczniowie powinni myśleć o nauce jako o rodzaju ćwiczenia fizycznego. Podczas nauki, powinni przywoływać, to co już na dany temat wiedzą i rozkładać materiał na części Naukowcy zalecają samodzielne rozwiązywanie problemów przez uczniów, powtarzanie z pamięci, tego czego się nauczyli, a następnie ponowne próbowanie.
W badaniu z 2015 uczniowie trzeciej klasy, którzy przestudiowali lekcję o słońcu, a następnie ponownie po pewnym czasie przeczytali ten sam materiał, uzyskali 53 procentowe wyniki w teście, a uczniowie, którzy przestudiowali tekst raz, a następnie odpowiadali na pytania praktyczne, uzyskali wynik na wysokości 87 procent.
W badaniu z 2021 uczniowie gimnazjów, którzy rozwiązywali kilkanaście problemów matematycznych rozłożonych na 3 tygodnie, uzyskali o 21 punktów procentowych więcej w teście z matematyki niż uczniowie, którzy rozwiązali wszystkie 12 zadań tego samego dnia.
Na koniec wnioski z tych badań, które ja wyciągnęłam:
- Budujmy dobre relacje z naszymi uczniami, troszczmy się o nich – wtedy będą chętnie podejmować stawiane przed nimi wyzwania.
- Skupianie się jedynie na błędach uczniowskich, a nie na mocnych stronach nie jest właściwą strategia nauczania. Jeśli analizujemy błąd, to poświęćmy czas wraz z uczniami na to, skąd się wziął i jak go można poprawić.
- Dzieci z deficytami więcej korzystają ucząc się w szkołach masowych.
- Stosujmy refleksję uczniowską w postaci przemyślanych notatek, przedstawień graficznych i map myśli. W refleksji zwracajmy uwagę na połącznia z innymi zagadnieniami.
- Przerwy szczególnie w ruchu i na powietrzu - pomagają w uczeniu się.
- Miejmy umiar w dekorowaniu sal lekcyjnych – potrzebne tylko to, co jest zgodne z celami uczenia się.
- Nauka przez zabawę jest szczególnie korzystna dla małych dzieci, warto w niej zwrócić uwagę na budowanie relacji i autonomię ucznia.
- Ruch całego ciała pomaga w nauce.
- W lekcjach z użyciem filmu warto zastosować przycisk stop i przewijania oraz udostępnić uczniom film do obejrzenia w dogodnym dla nich czasie.
- W nauczaniu warto powtarzać i przywoływać wiedzą wcześniej poznaną.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS), prowadzonym przez CEO i PAFW. Autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: www.oknauczanie.pl. Niniejszy artykuł ukazał się w partnerskiej platformie Edunews.pl www.osswiata.pl.
