Holistyczne kształcenie oparte na wartościach szansą dla polskiej szkoły?

Pilotażowy program K’IDS w Polsce trwał 13 miesięcy: od marca 2023 do kwietnia 2024. Wzięło w nim udział 26 nauczycieli szkół podstawowych z całego kraju, którzy opracowali 245 autorskich scenariuszy lekcji z 13 przedmiotów szkolnych dotyczących nauczania wartości, kompetencji i postaw z listy „Czego powinna uczyć szkoła?” (w skrócie określaną listą CPUS). Początkowo znalazły się wśród nich wspólnotowość, elastyczność, sprawczość, troska o naturę, komunikacja, ciekawość, troska o siebie, cywilizacja i kultura, zaufanie i nadzieja, człowieczeństwo.

Cieszymy się, że projekt, który kiełkował od dwóch lat, wreszcie ujrzy światło dzienne i przyniesie istotny impuls do pozytywnych zmian w polskiej edukacji – powiedziała dr Anna Budzanowska, dyrektor programowa Holistic Think Tank.

W drugiej fazie programu nauczyciele realizowali w swoich szkołach przygotowane scenariusze oraz opracowali raporty z przebiegu lekcji, oceniające, jak program sprawdza się w środowisku szkolnym. Podsumowanie stanowiło napisanie eseju refleksyjnego - refleksja służyła podjęciu decyzji, czy nauczyciele chcą ten program kontynuować.

Zwykle nauczyciele przekazują wiedzę, a wartości uczą trochę przy okazji. W programie odwróciliśmy tę kolejność, postawiliśmy na pierwszym miejscu wartości, a wiedza była przekazywana przy okazji – tłumaczyła Małgorzata Nowakowska, autorka raportu Program K'IDS w Polsce.

Wszystkie przeprowadzone lekcje miały wspólne cechy - nauczyciele budowali dobre relacje z uczniami, pozwalali im współprojektować lekcje, nawiązywali współpracę interdyscyplinarną z innymi pedagogami. Rola ucznia i nauczyciela została przedefiniowana - uczeń jest autonomiczny, odpowiedzialny za zdobywanie wiedzy, a nauczyciel jest bardziej przewodnikiem - podkreślała Małgorzata Nowakowska, dodając, że podczas lekcji nie używano podręcznika, a praca odbywała się w grupach.

Odnosząc się do raportu, dr Mariola Bogucka z Uniwersytetu Gdańskiego, zauważyła, że realizacja lekcji K’IDS dała nauczycielom poczucie rozwoju osobistego, edukacyjnego i zawodowego, ogromną satysfakcję z dobrze poprowadzonych zajęć i skuteczne zbudowanie społeczności szkolnej.

Nauczyciele podkreślali, że ogromną wartość stanowi dla nich współpraca z innymi pedagogami – nie chcą być „samotnymi wyspami”. Uznali też, że dobrym lekcjom musi towarzyszyć sprawdzanie wiedzy, a nie niewiedzy – uczeń może się wykazać wiedzą ponadprogramową, zadawać pytania i nie bać się popełniania błędów. Dużym zaskoczeniem dla pedagogów było to, że dzieci są w rzeczywistości mniej obeznane z wykorzystywaniem narzędzi internetowych służących do uczenia się, niż się powszechnie wydaje.

W swoich raportach nauczyciele wykazali, że program K’IDS jest możliwy do realizowania w obecnym systemie edukacji. Wszyscy nauczyciele, którzy przeprowadzili lekcje K’IDS chcą je kontynuować. Cieszy fakt, że nauczyciele chcą się dzielić swoimi kompetencjami, zasobami intelektualnymi, a nawet wypracowanymi materiałami dydaktycznymi. To oni są filarami programu K’IDS. Dzięki ich energii i chęci współdziałania powstaje społeczność gotowa do nauczania opartego na wartościach. To pokazuje, że w naszych szkołach posiadamy zasoby ludzkie, by stworzyć lepszą edukację na miarę XXI wieku. Zaś HTT tworzy platformę wymiany doświadczeń, by nauczyciele mogli się nawzajem inspirować – czytamy w raporcie.

Z kolei ewaluatorzy programu pilotażowego - doświadczeni eksperci i trenerzy doskonalenia zawodowego nauczycieli – również wskazali na jego pozytywne efekty, uznając, że powstające podczas lekcji dobre relacje sprzyjają zdobywaniu wiedzy, a przy ćwiczeniu praktycznych umiejętności wzrasta zaangażowanie uczniów. W ich opinii bardzo istotna dla dzieci i nauczycieli jest też opisowa informacja zwrotna – np. wskazanie, co poszło dobrze, a co można poprawić.

Po realizacji programu powstała nowa ulepszona lista 10 wartości CPUS, w której wskazano następujące kluczowe w edukacji wskazano następujące wartości: rozmowa; bezpieczeństwo; samoświadomość; wspólnotowość; odpowiedzialność; sprawczość; uczciwość; krytyczne myślenie; kreatywność; odwaga.

Dla nas wszystkich najważniejsze jest, by uczniowie i nauczyciele byli dobrymi, szczęśliwymi ludźmi – zaznaczyła dr Bogucka.

Wszyscy uczestnicy dyskusji zgodzili się, że zmiany edukacji powinny zmierzać w kierunku – rozwijania kluczowych kompetencji zanurzonych w wartościach humanistycznych, które mają przygotować uczniów do życia w zmieniającym się świecie.

Jeżeli ktoś zmienia szkołę na lepsze, to właśnie robią to dzieci. Kiedy dzieci mają możliwość zadawania pytań, popełniania błędów, dowiadywania się, szukania, stawiania własnych hipotez - to szkoła jest gotowa – powiedział Jarosław Kordziński, trener, edukator, partner kluczowych podmiotów wspierających rozwój edukacji: MEN, CODN/ORE, CEO, FRDL. Dodał, że konieczna jest zmiana standardów egzaminacyjnych, by dziecko przestało być obiektem przygotowywanym do zdania egzaminu. Zaapelował też o znacznie szerszą, prawdziwą, pełną autonomię dla nauczycieli w nauczaniu. Dzieci się już zmieniły. Być może to właśnie dzięki nim zmienia się szkoła. Choć pewnie tego nie zauważamy. Wartości, które przekazuje szkoła, powinny być również zanurzone w świecie dzieci. Nauczyciele muszą mieć znacznie większą autonomię w nauczaniu. Kluczowe jest pytanie – po co ma być szkoła? - mówił.

Podobnego zdania był prof. Marek Konopczyński, autor koncepcji twórczej resocjalizacji, kierownik Katedry Pedagogiki Specjalnej i Działań Twórczych na Uniwersytecie w Białymstoku. Uniwersytetu w Białymstoku i pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. nieletnich. Nauczyciel jest kreatorem ważnego fragmentu biografii ucznia. I został zamieniony przed kilkudziesięcioma laty w robotnika na taśmie – dzieci to są śrubki, a my tworzymy nakrętki do śrubek. To powoduje frustrację – stwierdził. Uzupełnił, że nauczyciel to niewątpliwie zawód twórczy, kreacyjny i reformatorzy edukacji powinni to uwzględnić. Odejdźmy wreszcie w edukacji od modelu kara/nagroda. Czas na wyzwalanie pozytywnych potencjałów – apelował prof. Konopczyński.

W jego opinii edukacja powinna polegać na poszukiwaniu mocnych stron i rozwijaniu ich. Nauczyciele muszą wierzyć w swoja siłę sprawczą, ten program jest dla nich mądrym merytorycznym wsparciem. (…) Skuteczne zmiany w szkole są możliwe tylko oddolnie – wskazał ekspert. Trzeba pójść w kierunku holizmu, zerwać z podziałem na przedmioty. Dla mnie efektem pracy szkoły jest młody, szczęśliwy człowiek, który posiada dobrostan i rozumie otaczający go świat całościowo. Zmianę kompleksową edukacji powinno zacząć od reformy kształcenia nauczycieli. Nie przedmiotowo, lecz dziedzinowo. - przekonywał prof. Konopczyński.

Najtrudniejszym wyzwaniem w edukacji jest dziś otwarcie umysłów. Żeby wszyscy zrozumieli, że zmiana człowieka nie polega na metodzie kija i marchewki - zakończył.

Zdaniem Magdaleny Jasińskiej, nauczycielki, uczestniczki pilotażu K'IDS, nauczyciele powinni być elastyczni i czujni na to, co uczniowie chcą im przekazać, żeby edukacja dawała satysfakcję i przynosiła efekty. Mówiła: Główna ideą jest uczenie wartości. Ta zmiana może uchronić nauczycieli przed wypaleniem zawodowym. Idealna szkoła to skupienie się na relacji, na człowieku, którego kształtujemy”.

W polskiej szkole potrzebujemy programu, systemu, w którym nauczyciel będzie mógł coś zmienić i będzie dostawał informację zwrotną, że nie jest sam – oceniła dr Mariola Bogucka.

Zyta Czechowska, Nauczyciel Roku 2019, dyrektor Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, członkini społeczności SuperBelfrzy RP, ostrzegała przed zbyt gwałtowną rewolucją w edukacji. W szkole potrzeba nam procesu, zbyt wiele radykalnych zmian może przekładać się niekorzystnie na poczucie bezpieczeństwa nauczycieli i uczniów – mówiła. Zaznaczała jednak, że potrzeba nam w szkole procesu długofalowych zmian. Nie zmian, które są działaniami ad hoc, ale takich, które rzeczywiście będą przynosić ewolucyjną poprawę jakości nauczania.

Podkreśliła też wartość wszelkich działań zmierzających do poprawy polskiego systemu nauczania. Każde innowacyjne, kreatywne działanie, również w obszarze tego raportu, sprawia, że jesteśmy o krok od lepszej i bardziej efektywnej edukacji. Chciałabym powiedzieć – nie przygotowujmy uczniów do wartości, ale uczmy w wartościach i te wartości powinny nam przyświecać każdego dnia, na każdych zajęciach i w każdym etapie naszego funkcjonowania szkolnego i pozaszkolnego - podkreśliła Zyta Czechowska.

W czerwcu zostanie ogłoszona 2. edycja programu. Widząc pozytywne efekty pilotażu HTT nie poprzestaje w wysiłkach na rzecz poprawy systemu polskiej edukacji. Chcemy, by powstałe scenariusze były przetestowane przez innych nauczycieli, tworzymy nowe materiały dydaktyczne, chcemy zbudować wokół programu K’IDS silną, wspierająca się społeczność – zapowiedziała Małgorzata Nowakowska.

Jak wskazuje raport, celem Holistic Think Tank jest wdrożenie holistycznego sposobu nauczania wszystkich przedmiotów szkolnych. Wiedza zdobywana w toku nauki np. matematyki, historii czy chemii jest jedynie środkiem do poznania siebie i innych oraz kształtowania umiejętności współpracy z nimi. To człowiek jest najważniejszym podmiotem procesu edukacji. Holistic Think Tank proponuje wprowadzenie do procesu nauczania wszystkich przedmiotów w szkole – bez zmiany podstawy programowej - metodologii kształcenia, pozwalającej na przekazanie uczniom systemu uniwersalnych, humanistycznych wartości, które umożliwią im świadome i spełnione dorosłe życie.

(Źródło: PAP, opr. własne)