Zaangażowanie i odpowiedzialność w szkole

To efekt długich treningów. Nie trzeba ich poganiać, pokrzykiwać, mobilizować. Sami potrafią się zorganizować, uczyć od siebie, godzinami powtarzać i ćwiczyć. Jak wewnętrzną motywację wykorzystać do zaangażowania uczniów w szkole? Co zrobić, by uczniowie podejmowali inicjatywę i zaczęli się samodzielnie uczyć, pracować w grupie, określać cele, planować i przejmować odpowiedzialność za swój rozwój?

Po pierwsze, dajmy im ambitne zadanie, a nie rutynowe polecenia i pracę w archaicznych modelach dydaktycznych. Dajmy im rzeczywiste problemy do rozwiązania. Pozwólmy poczuć, jakie znaczenie ma szkolna wiedza w codziennym życiu, jak dzięki niej mogą zmieniać siebie i świat wokół nas.

Po drugie, pozwólmy im korzystać z narzędzi, które stają się naturalnym środowiskiem pracy i rozrywki - dajmy im innowacyjną technologię, jako narzędzie pomagające w nauce.

Po trzecie, otwórzmy się na ich pomysły, niech tworzą, kreują i projektują świat lepszy, bardziej bezpieczny, przyjazny, otwarty na różnorodność kultur, stylów życia.

Wykorzystajmy umiejętności uczniów i niech nawyki ukształtowane przez mobilną technologię, stosują w sposób służący ich rozwojowi. Sprawmy, aby siła uczniów wyrażona mobilnością, szybkością, baczną obserwacją, poszukiwaniem wiarygodności, umiejętnością dopasowania do własnych potrzeb, współpracą w sieci, rozrywką i innowacyjnością, była postrzegana jako niewykorzystany potencjał, który może pomóc nam w zaangażowaniu uczniów do pracy nad ich własnym rozwojem.

Nie możemy ich motywować, bo to sprawa indywidualna, związana z osobistymi priorytetami, wartościami i zasadami. Możemy starać się ich zaangażować i sprawić, aby odnaleźli sens w tym, co im codziennie proponujemy i byli przekonani, że to co robią w szkole, ma znaczenie, ale też odkryli szansę i możliwość przybliżania się do własnych marzeń. Pomóżmy im w ich realizacji! Pokażmy, że rozumiemy i szanujemy ich naturalną potrzebę realizacji celów. To właśnie one będą podstawą przyszłych karier zawodowych i spełnienia w życiu. Sprawmy, aby ich pasje stały się sposobem na życie i funkcjonowanie w zawodowym świecie.

Przykład? Wyobraźmy sobie, jak wchodzimy do klasy i opowiadamy o pewnym eksperymencie. W jego efekcie na miejscu ginie 8 osób, a kolejne 2 w szpitalu. Nad głowami dziesięciu ochotników, bardzo nisko przelatuje odrzutowy samolot. Żaden z uczestników eksperymentu nie przeżył. Dlaczego? Co się stało? - pytają uczniowie. Na jakim przedmiocie mogą być omawiane skutki tego eksperymentu? Biologii, wos-u, czy fizyki? Rozpoczynamy uczniowskie dociekania. Jakiej dziedziny życia dotyczy eksperyment? Zdrowia, edukacji, zrównoważonego rozwoju, relacji? Tak zaczyna się praca metodą Challenge Based Learning. Od określenia idei - obszaru szeroko pojętej ludzkiej aktywności. Projekt ma charakter interdyscyplinarny, łączy różne dziedziny akademickie. Pokazujemy uczniom jeden świat opisywany różnymi językami szkolnych przedmiotów.

A co się dzieje dalej? Rozpoczyna się dyskusja. Czy eksperyment był etyczny, czy jego uczestnicy wiedzieli, że mogą zginąć? Dlaczego wszyscy zginęli? Co było bezpośrednią przyczyną śmierci? Wysoki poziom hałasu, fala uderzeniowa? Pojawiają się pierwsze pytania: jaki jest dopuszczalny poziom hałasu dla zdrowia, w jakiej odległości od miejsca zamieszkania powinny być budowane lotniska? W jakim stopniu rozwój cywilizacyjny jest dla ludzkości niebezpieczny? Uczniowie formułują pierwsze swoje rozwiązania i propozycje rozwikłania makabrycznej zagadki i zmierzenia się z wyzwaniem, jakie niosą odpowiedzi na postawione pytania. W tym celu przygotowują pierwsze filmy ze swoimi tezami i propozycją rozwiązania, formułują hipotezy i pytania badawcze. Podejmują zmierzenia się z wyzwaniem, z którymi boryka się współczesny świat. Ale robią to w kręgu ich wpływu, poziomu ich wiedzy i własnych możliwości - Jak obniżyć poziom hałasu w naszej szkole, na naszym osiedlu, w naszym mieście? Jaki poprawić jakość funkcjonowania uczniów w szkole, jak uczynić przerwy bardziej przyjaznymi? Rozwiązanie globalnych problemów zaczyna się od podejmowania przez uczniów codziennych wyzwań.

Jak wyglądają kolejne kroki? W tym przypadku uczniowie przystępują do realizacji swoich zadań. Szukają odpowiedzi, co można zrobić w swoim otoczeniu, aby chronić nasze zdrowie, nasz słuch. Analizują budowę ucha, znaczenie poszczególnych jego części i wskazują, jak się zachowuje zmysł słuchu i układ nerwowy w sytuacji dużego hałasu. Badają poziom hałasu w szkole, dobierają metody i narzędzia, zbierają wyniki i formułują wnioski. Tworzą w szkole strefy ciszy, plakaty, komiksy. Dzielą się raportami, analizami, filmami, e-bookami. Ważne, że sami określają sobie to, czego nie wiedzą, czego chcą się nauczyć, co muszą zrobić, aby odpowiedzieć na swoje pytania i zweryfikować hipotezy, aby dokonać zmiany. Tak wyglądają zajęcia przeprowadzone metodą Challenge Based Learning. Interdyscyplinarny model nauki oparty jest na współpracy uczniów w poszukiwaniu i przetwarzaniu informacji w celu rozwiązania rzeczywistych problemów i podejmowaniu różnorodnych działań oraz udostępniania własnych rozwiązań globalnej społeczności. Zmienia się nie tylko środowisko pracy, ale rola nauczyciela i sposób funkcjonowania ucznia. Następuje w naturalny sposób transformacja dotychczasowego modelu edukacji w kierunku środowiska przyjaznego uczeniu się ucznia. To co odróżnia nowy model od starego, to wymiar czasu przeznaczonego na naukę, przestrzeń, praca projektowa, samozarządzanie, personalizacja. Nauczyciel jest ekspertem i osobą wspierającą uczniów na każdym etapie ich samodzielnej pracy.

Model Challenge Based Learning oparty jest na pięcioetapowym procesie:

• Od Wielkiej Idei do Wyzwania (idea to: zdrowie, zrównoważony rozwój, edukacja, historia, itd., a wyzwanie to: obniżenie hałasu w szkole, ochrona gminnego lasu przed zaśmiecaniem, troska o zdrowie i wykształcenie społeczeństwa, pomoc osobom starszym, upowszechnianie wiedzy dot. bezpieczeństwa itd.)
• Przygotowanie fundamentu rozwiązania (identyfikacja potrzeb dotyczących wiedzy i informacji, zdefiniowanie potrzebnych źródeł i zasobów)
• Określenie rozwiązania (opisanie proponowanych eksperymentów, badań i zdefiniowanie działań związanych z przygotowaniem prototypu i rozwiązania)
• Realizacja i wdrożenie (postępowanie zgodnie z planem, weryfikowanie skuteczności działań, rozwiązań i analiza wyników, formułowanie wniosków)
• Publikowanie wyników oraz refleksji (prezentacja efektów pracy uczniów, upowszechnianie ich w sieci, na kanałach tematycznych, portalach wiedzy)

Uczniowie mają okazję do refleksji na temat nauki i zrozumienia wpływu swoich działań na otaczającą ją rzeczywistość w celu uczynienie świata lepszym. Pamiętać należy, że właśnie różnorodne doświadczenia zmieniają uczniów. Podejmowane przez nich wyzwania są właśnie uczeniem się rozumianym jako trwała zmiana wywołana różnorodnymi doświadczeniami.

Nauczyciel pełniąc rolę tutora odwołuje się do treści zawartych w podstawie programowej w pełni realizuje program dydaktyczno-wychowawczy.

Praca metodą Challenge Based Learning zmienia uczniów, rolę nauczyciela i środowisko uczenia. Doskonali umiejętność samodzielnego poszukiwania i przetwarzania informacji, rozwija współpracę, doskonali umiejętność samoorganizacji, pracę nad własnym rozwojem, buduje osobistą wiarygodność jako podstawę zaufania, kształci umiejętność ciągłego uczenia się i doskonalenia, definiowania i rozwiązywania problemów oraz zarządzania projektami i tworzenia kreatywnych w pełni aktywnych rozwiązań.

Następuje wzrost zaangażowania ucznia we własne uczenie się i rozwój. Zwiększa się poczucie własnej wartości, satysfakcji i zrozumienia sensu wykonywanej pracy.

Czego potrzeba, aby rozpocząć pracę w modelu Challenge Based Learning?

• Postawy gotowej do odrzucenia nieskutecznych paradygmatów uczenia i nauczania.
• Wiary w siłę uczniów oraz umiejętność rozwijania w nich niezbędnych cech charakteru.
• Odwagi i konsekwencji w formułowaniu wyzwań i podejmowaniu działań.
• Dostępu do cyfrowej technologii, zasobów sieci i źródeł informacji.
• Odkrycia i wykorzystania funkcji mobilnej technologii w procesie uczenia i re-definicji roli szkoły, nauczyciela, zadań ucznia i przestrzeni edukacyjnej.

(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).