Jak dziś rozmawiać o bohaterach?

Bohater mityczny i codzienny

Bohaterem staje się dziś zwykły człowiek, który wykazał się odwagą i uratował tonącego czy dziecko z pożaru. Dla młodych jest nim także jakiś sportowiec, artysta, ratownik czy młody naukowiec, który dokonał czegoś znaczącego. Problemem zaś niełatwym dla nauczycieli jest pytanie: „Jaki przykład w codziennym życiu może wziąć dzisiejszy nastolatek z historycznych postaci, z żołnierzy i powstańców?".

Być może odpowiedź jest prosta. Bohaterem i dobrym przykładem dla innych jest ten, kto dokonał czegoś niecodziennego, wielkiego, odważnego, znaczącego czy też coś wyjątkowego, specjalnego, szczególnego. Na przykład zadaniem Magdaleny Goetz [1] – odpowiedź ta może brzmieć prosto: „wierność swoim ideałom i wartościom…”. Tak, oczywiście – ale ciekawy jestem: czy młodzi mają dziś swoje ideały? Przecież „ideał” to dopiero brzmi górnolotnie.

Barwy i blaski tego zjawiska nie zawsze są jednoznaczne i kolorowe. Ale i tak warto o nie pytać, stawiając pytania: Kim jest bohater? Czym jest odwaga i heroizm? Odpowiedzi na te pytania tylko pozornie są oczywiste” – twierdzi autorka ww. artykułu o bohaterstwie. Uważa też, że: „Dziś potrzebujemy bardziej bohaterów i bohaterek dnia codziennego niż mitycznych herosów czy komiksowych superbohaterów”. To prawda, ale: Kto jest bohaterem dnia codziennego?

Bohaterstwo w oczach uczniów

Bohater to także główna postać jakiegoś utworu, który przecież nie zawsze prezentuje cechy „odważnego, wyjątkowego, prawdziwego” bohatera. Wystarczy zresztą otworzyć media i codziennych bohaterów jest tam pełno, codziennie inny, niecodzienny, dzisiejszy – czasem aż włosy się na głowie unoszą. Czy oni mogą być dla kogoś przykładem?

Bez porównania łatwiej jest zapytać swoich uczniów: Kim według nich jest bohater czy bohaterka? Czy znają przykłady takich osób, które wykazały się odwagą? Prawdopodobnie młodsze dzieci i młodzież klas wyższych, będą wskazywać przede wszystkim na ludzi szczególnie zasłużonych, znanych dzięki wielkim czynom lub niezwykłej odwadze, często takich, którzy oddali życie za sprawę – np. w wojnie o niepodległą ojczyznę.

Być może ważniejszym jest pytanie: Kto dziś jest bohaterem? – oraz kolejne, podobne: Co dziś możemy brać z historycznych bohaterów? Czy są dla nas przykładem? Wydaje się, że odpowiedzi na takie i podobne pytania mogą okazać się trudne. Z pewnością warto je stawiać, choć wiadomo, że młodzież dziś (dawniej także) buntuje się przeciwko słabościom społecznego i szkolnego życia oraz utartym schematom myślenia i postępowania.

Bohaterstwo z pomników

Bohaterowie stają na pomnikach, a po jakimś czasie czasem ich już tam nie ma. Sprawa zwykle nie jest klarowana i jednoznaczna. Czasem rodzi sprzeciw i bunt, bo oszacowanie wielkości czynów bywa dyskusyjne. Prawdą jest – jak uważa autorka ww. artykułu, że: „Kiedy bohaterami młodych ludzi są wybitni ludzi nauki, działacze społeczni czy artyści, nieco łatwiej jest wskazać to, co może tę młodzież inspirować w jej codziennym życiu: samodoskonalenie się, wytrwała praca, działanie, wierność ideałom.”

Bunt młodych ma różne źródła, często bierze się z niekonsekwencji myślenia i działania dorosłych, z innych wartości i dążeń oraz często z bierności, która oczywiście nie prowadzi do wielkich, odważnych czynów. Trudno też im się dziwić, że ci na pomnikach nie zawsze są dla nich wzorem. Jednak w tym buncie zwykle jest ogromny potencjał, który warto wykorzystać. Szerzej o tym jest w artykule pt. "Jak pracować z buntującą się młodzieżą?". Warto przeczytać i przemyśleć.

Burzenie starego, skostniałych schematów myślenia, wnioskowania i oceniania itd. – zwykle podoba się młodym. Widać to np. po innej jakości i poziomie ich kultury oraz zachowania się i codziennego języka. Choć świat młodych postawił dziś na obrazy, ilustracje, filmy – wizualizację – to słowa nadal mają duże znaczenie. Słowo jakby odchodzi w cień. Co zrobić w szkole, aby one nie straciło swej ogromnej kulturowej roli? Trzeba pobudzać krytyczne myślenie i postawy rozumnej niezgody uczniów oraz nauczycieli, jak i potrzebę ładnego mówienia, bo:

Potrzebna jest nam szkoła, która pobudza postawy rozumnej niezgody i konstruktywnego sprzeciwu - prof. Tadeusz Sławek [2]

Bohaterowie dnia codziennego

Bogactwo wartości związanych z bohaterstwem promuje znany psycholog Phillip Zimbardo. M. Goetz w ww. artykule wspomina o jego działaniach i stwierdza, że: „Chyba najbardziej znanym propagatorem idei bohaterstwa dnia codziennego jest prof. Phillip Zimbardo, światowej sławy psycholog, który, co ciekawe, zwrócił swoją uwagę na Polskę…”. Wydaje się, że najważniejsza jest tu wierność ideałom i wartościom oraz pokazanie jej innym ludziom. Profesor akcentuje znaczenie codziennego bohaterstwa.

Bohater dnia codziennego – zdaniem ww. – to osoba, która opanowała umiejętność podejmowania adekwatnych interwencji, nazywaną „w Centrum Zimbardo inteligentnym reagowaniem. Jego opanowanie może z każdego z uczennic i uczniów – a także nas dorosłych – uczynić bohaterkę lub bohatera dnia codziennego” – twierdzi M. Goetz. Chodzi więc o wykazanie się odwagą w codziennych działaniach i zmienianie czegoś na lepsze.

Być może w tym zakresie przyda się treść artykułu dr Agnieszki Karczewskiej [3] pt. "Polonistyka i świat wartości". Są w nim autorskie refleksje i propozycje pracy z wartościami. Autorka jest pracownikiem KUL w Lublinie. Przypomina ogromne znaczenie świata wartości w ludzkim życiu oraz potrzebę doceniania walorów dobrego słowa i polonistyki w szkole. Ten problem także warto poznać i zastanowić się nad zasadami edukacji promującej wartości.

(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)

Bibliografia:

[1] M. GOETZ, Bohater(ka) dnia codziennego. Kto może dawać przykład dzieciom i młodzieży? „Głos Nauczycielski” 2017 nr 13, s. 12.
[2] T. SŁAWEK, Edukacja i kultura nadziei, „Instytut Idei” 2016 nr 10, s. 12-17.
[3] A. KARCZEWSKA, Polonistyka i świat wartości, „Głos Nauczycielski” 2017 nr 11.