Współczesne technologie, takie jak sztuczna inteligencja i biologia syntetyczna, mają potencjał przekształcić nasze społeczeństwo w sposób, jakiego dotąd nie doświadczyliśmy. Potwierdza to Jacek Dukaj w swojej rozmowie na kanale YouTube, podkreślając, że nadciągające zmiany będą miały ogromny wpływ na przyszłość ludzkości[1]. Czy technologie te prowadzą nas ku lepszej przyszłości, czy też stanowią niebezpieczeństwo, którego jeszcze nie potrafimy w pełni dostrzec?
To pytanie warto zadać nie tylko sobie czy innym nauczycielom, ale także w dialogu z uczniami. W tej krótkiej refleksji na temat lektury książek i artykułów odnoszę się do różnych perspektyw, które kształtują postrzeganie roli technologii przez Mustafę Suleymana, Andrzeja Zybertowicza, Shoshanę Zuboff, Stephena Wolframa oraz Marthę C. Nussbaum. Problem konsekwencji rozwoju technologii coraz częściej pojawia się w debatach publicznych, uwidaczniając wyraźne podziały w opiniach. Czy powinniśmy podchodzić do nowych technologii z nadzieją, czy raczej z ostrożnością? Zachęcam do refleksji nad tym, jak te różnorodne stanowiska mogą wpłynąć na nasze myślenie o przyszłości i odpowiedzialności za edukację w naszych szkołach.
Mustafa Suleyman, współzałożyciel DeepMind, w swojej książce Nadchodząca fala, identyfikuje dwie kluczowe technologie, które zdominują naszą przyszłość. Są to sztuczna inteligencja i biologia syntetyczna. Obie mają potencjał, by rozwiązać wiele globalnych problemów – od automatyzacji pracy po innowacje w medycynie i ochronie środowiska. Suleyman, świadomy zagrożeń, jakie te technologie niosą, zachęca jednak do podejścia opartego na „awersji do pesymizmu”. To ciekawa kategoria zarówno psychologiczna, jak i etyczna, ale też edukacyjna, która pomoże w zdefiniowaniu zarówno postaw, zachowań, ale też wartości i oddziaływań wychowawczych. Według Suleymana, nie powinniśmy pozwalać, by obawy przed ryzykiem hamowały innowacje. Kluczowym wyzwaniem jest odpowiedzialne zarządzanie technologiami, tak aby ich korzyści były dostępne dla wszystkich, a nie tylko dla wąskiej grupy elit.
W tym miejscu pojawia się sceptycyzm i refleksja innych badaczy. Podczas gdy Suleyman podchodzi do przyszłości z optymizmem, to socjologowie Andrzej Zybertowicz i Shoshana Zuboff wskazują na ryzyko związane z niekontrolowanym rozwojem technologii. Zybertowicz, w swojej książce AI Eksploracja, zwraca uwagę na brak wyobraźni w przewidywaniu społecznych skutków wprowadzania nowych technologii. Ostrzega przed nieprzygotowanym społeczeństwem, które może nie poradzić sobie z nagłymi zmianami.
Podobnie krytyczne stanowisko zajmuje Shoshana Zuboff, specjalistka w dziedzinie wpływu technologii na społeczeństwo. W swojej wyjątkowej analizie Wiek kapitalizmu inwigilacji wskazuje na zagrożenie, jakie niesie masowa inwigilacja społeczeństwa przez korporacje i rządy. Jej zdaniem, technologie zbierania danych mogą być wykorzystywane do manipulacji i kontroli na niespotykaną dotąd skalę. Tworzy się nowa forma władzy, która zagraża wolności jednostki, a rozwój technologii wyprzedza nasze możliwości ich regulowania i kontrolowania. Dla Zuboff kluczowe jest wprowadzenie ram prawnych, które ograniczyłyby potencjalne nadużycia związane z wykorzystywaniem danych osobowych.
Jest jeszcze inna perspektywa postrzegania zagrożeń związanych z rozwojem technologii. Stephen Wolfram, wybitny fizyk teoretyczny i informatyk, w swoich rozważaniach na temat przyszłości sztucznej inteligencji, podkreśla konieczność refleksji nad tym, jak technologia powinna funkcjonować w społeczeństwie. Jego zdaniem, bez jasnych zasad istnieje ryzyko stworzenia technologii, której skutków nie będziemy w pełni rozumieć. Wolfram widzi potrzebę filozoficznej analizy i dialogu na temat tego, jakie granice powinna mieć sztuczna inteligencja.
Wybitna specjalistka w dziedzinie sztucznej inteligencji Kate Crawford w Atlasie sztucznej inteligencji koncentruje się na społecznym i środowiskowym koszcie rozwoju SI. Jej zdaniem, rozwój technologii nie powinien odbywać się kosztem zwiększania nierówności społecznych czy eksploatacji zasobów naturalnych. Wzywa do odpowiedzialnego podejścia, które uwzględni długoterminowe skutki zarówno dla społeczeństwa, jak i dla planety. Jest stanowisko stanowi przeciwwagę dla bezkrytycznych zachwytów nad sztuczną inteligencją.
Niezwykle cenne i ciekawe jest stanowisko odwołujące się bezpośrednio do edukacji. Filozof i prawnik Martha C. Nussbaum zwraca uwagę na kryzys w edukacji, który jest wynikiem nadmiernego nacisku na przygotowanie jednostek do roli „użytecznych narzędzi” w gospodarce. Nussbaum podkreśla, że w dobie szybkiego rozwoju technologii edukacja powinna koncentrować się na rozwijaniu zdolności do krytycznego myślenia, empatii i refleksji nad tradycją. Jej zdaniem, szkoły powinny promować wartości humanistyczne, które pozwolą kolejnym pokoleniom nie tylko korzystać z technologii, ale także oceniać jej wpływ na społeczeństwo i demokrację.
Podsumowanie
W kontekście powyższych rozważań warto przywołać rozmowy filozofa i neurobiologa Sama Harrisa z wybitnymi naukowcami opublikowane w książce Nadając sens. Dyskusje te nie tylko zgłębiają kwestie świadomości i moralności, ale także ostrzegają przed potencjalnymi zagrożeniami, jakie niesie za sobą rozwój technologii. Sztuczna inteligencja i biologia syntetyczna niosą ogromne możliwości, ale również poważne wyzwania. Optymizm Suleymana o przyszłości technologii powinien być równoważony przez krytyczną refleksję, jaką proponują Zybertowicz, Zuboff, Wolfram i Crawford. Wprowadzanie nowych technologii wymaga odpowiednich regulacji, które zapobiegną nadużyciom i zapewnią ich zrównoważony rozwój. Jak wskazuje Martha Nussbaum, kluczową rolę w tym procesie odgrywa edukacja, która powinna kształcić świadomych obywateli zdolnych do refleksji nad wpływem technologii na nasze życie. Tylko w ten sposób możemy wykorzystać potencjał nowych technologii, unikając nie tylko ich negatywnych konsekwencji dla naszej wolności, ale i demokracji.
Źródła:
- Crawford, K. (2024). Atlas sztucznej inteligencji, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Harris S. (2023), Nadając sens. Rozmowy o świadomości, moralności i przyszłości, Poznań, Grupa Wydawnicza FILIA.
- Nussbaum M. C (2016). Nie dla zysku. Dlaczego demokracja potrzebuje humanistów, Warszawa Oficyna Wydawnicza MULTICO.
- Suleyman M. (2024), Nadchodząca fala, Kraków, Wydawnictwo Otwarte.
- Wolfram S. (2020), Sztuczna inteligencja i przyszłość cywilizacji, w: Brockman J. (red.), Człowiek na rozdrożu. Sztuczna inteligencja - 25 punktów widzenia, Gliwice, Wydawnictwo Helion.
- Zuboff S. (2020), Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy, Warszawa, Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Zybertowicz, A. (2024) AI Eksploracja, Wydawnictwo Zona Zero.
[1] "Nadciąga eksplozja inżynierii genetycznej." Rozmowa z Jackiem Dukajem w YouTube, opublikowana [22.09.2024], dostęp 30 września 2024.
***
Tekst przeszedł korektę językową i redakcyjną z pomocą narzędzi SI, przy zachowaniu pełnej kontroli nad treścią.
Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest nauczycielem akademickim, twórcą innowacyjnego modelu szkoły Collegium Futurum oraz koordynatorem miejskiego projektu Edukacja Nowej Generacji w Słupsku. Przewodniczący Rady Edukacyjnej przy Prezydencie Miasta Słupsk, a także autor bloga Edukacja Przyszłości.
