Powszechna obecność generatywnych modeli sztucznej inteligencji zmienia edukację w sposób fundamentalny – od dostosowania treści do indywidualnych potrzeb uczniów, poprzez zmianę roli nauczycieli, aż po redefinicję już nie tylko metod nauczania i sposobów oceny wiedzy, ale też nowych kompetencji kluczowych. Transformacyjny wpływ sztucznej inteligencji na globalną edukację kwestionują już tylko nieliczni. Ta zmiana dotyczy trzech kluczowych obszarów: środowiska edukacyjnego, roli nauczyciela oraz funkcjonowania i nowych zachowań uczniów. Wiele z rozwiązań jest już obecnych w szkolnej praktyce. Nabierają nowego znaczenia i wpływają na zmianę warsztatu pracy nauczyciela.
Szkoła musi podjąć refleksję nad kluczowymi wyzwaniami, jakie niesie ze sobą rozwój kolejnych modeli sztucznej inteligencji. Decyzje podejmowane dziś zdefiniują przyszłe zawody, wpłyną na kierunki badań naukowych, zmienią model gospodarki i ekonomii społecznej, a także przekształcą wiele branż, w tym sektor usług i opieki medycznej. Te zmiany są nieuchronne i w niedalekiej przyszłości zrewolucjonizują funkcjonowanie szkół, redefiniując dotychczasowy model dydaktyczny oraz tworząc nowy paradygmat edukacji.
Aby lepiej zrozumieć istotę tych przemian, warto przyjrzeć się ich wpływowi na trzy kluczowe wymiary: środowisko nauczania, rola nauczyciela i funkcjonowanie uczniów[1].
Środowisko nauczania
Sztuczna inteligencja już dziś rewolucjonizuje edukację, oferując unikatowe funkcje, które dostosowują proces nauczania do indywidualnych potrzeb. Dzięki zaawansowanym algorytmom możliwa jest analiza wyników, preferencji i stylu uczenia się i nauczania. Pozwala na tworzenie spersonalizowanych ścieżek edukacyjnych, zwiększając efektywność nauki. SI zapewnia również elastyczność czasową i przestrzenną, umożliwiając naukę w dowolnym miejscu i czasie poprzez zdalne lekcje, chatboty edukacyjne i inteligentne systemy, które eliminują bariery geograficzne. Wspiera także tworzenie interaktywnych, multimedialnych materiałów, takich jak gry edukacyjne, rzeczywistość wirtualna (VR) i rozszerzona (AR), czyniąc naukę bardziej angażującą. Dodatkowo adaptacyjne systemy oceniania pozwalają na bieżąco monitorować postępy uczniów, dostarczając natychmiastową informację zwrotną i umożliwiając inteligentne dopasowanie metod nauczania do ich mocnych i słabych stron.
Nauczyciel
Sztuczna inteligencja w edukacji pełni unikatowe funkcje, które wspierają nauczycieli. Może pełnić rolę zaawansowanego asystenta, analizując dane o postępach uczniów i automatyzując czasochłonne procesy administracyjne i szkolną biurokrację. Nauczycielom pozwala to skupić się na bardziej strategicznych aspektach nauczania. SI wspiera także projektowanie interdyscyplinarnych i angażujących doświadczeń edukacyjnych, dostosowując materiały do poziomu i zainteresowań uczniów, tym samym zwiększa ich motywację do nauki. Dodatkowo, dzięki zdolności do przetwarzania ogromnych ilości informacji, pomaga w rozwijaniu kompetencji krytycznego myślenia, umożliwiając analizę i ocenę wiarygodności danych. Współpracując z nauczycielami SI nie zastępuje ich, lecz ułatwia pracę, optymalizując procesy dydaktyczne i wspierając rozwój nowoczesnych metod nauczania.
Uczeń
Sztuczna inteligencja wspiera rozwój uczniów, oferując unikatowe funkcje, które zwiększają ich autonomię w nauce i przygotowują do podejmowania decyzji, wyborów. Dzięki inteligentnym narzędziom do samooceny i planowania uczniowie mogą kształtować własne ścieżki edukacyjne, ucząc się w sposób bardziej niezależny i dostosowany do ich potrzeb. SI sprzyja także rozwijaniu kluczowych kompetencji cyfrowych, analizy danych oraz efektywnego korzystania z nowoczesnych technologii. Ponadto wspiera uczenie się przez doświadczenie, oferując immersyjne symulacje, wirtualne laboratoria i inteligentnych tutorów, pozwalając na eksperymentowanie w sposób niemożliwy w tradycyjnych metodach nauczania. Ułatwia również współpracę międzynarodową, łącząc uczniów z różnych części świata i rozwijając ich kompetencje międzykulturowe. Wszystkie te funkcje sprawiają, że SI nie tylko wspomaga proces edukacyjny, ale także przygotowuje uczniów do pracy w nowym środowisku zintegrowanym na głębokim poziomie z SI, zmieniając dotychczasowy styl i formy aktywności zawodowych, kształtując w nich kreatywność, umiejętność rozwiązywania problemów i adaptacyjność.
Model Technological Pedagogical Content Knowledge
Powyżej przedstawiłem zmiany w obszarze edukacji, które już dziś można dostrzec w praktyce szkolnej. W tym celu wykorzystałem model opracowany w 2006 roku przez Koehlera i Mishrę[2]. Jednak aby w pełni uchwycić zarówno potencjał, jak i wyzwania związane z rozwojem sztucznej inteligencji w edukacji, warto spojrzeć w przyszłość i postawić pytania, na które nie ma jeszcze jednoznacznych odpowiedzi. Poniżej prezentuję zestaw takich pytań w trzech kategoriach modelu, które zainspirują do dalszych poszukiwań i refleksji. Odpowiedzi mogą pomóc przygotować potencjalne scenariusze transformacji działań edukacyjnych w naszych szkołach.
SI w środowisku nauczania
Jak szkoła będzie wyglądać w świecie, w którym większość materiałów i metod stanie się w pełni spersonalizowana, a SI będzie nadzorować postępy każdego ucznia? Czy pojawi się „szkoła bez ścian” – globalna lub zdecentralizowane platformy uczenia się online na wzór Khan Academy? Jakie szanse i wyzwania dostęp do globalnej sieci niesie coraz bardziej powszechna możliwość korzystania z najlepszych nauczycieli i instytucji na świecie? Czy powstaną nowe standardy edukacyjne i certyfikacyjne oparte na SI? W jaki sposób ewaluacja ciągła poprzez SI wpłynie na motywację uczniów i poczucie bezpieczeństwa w szkole?
SI a nowa rola nauczyciela
Jakie konkretne kompetencje miękkie będą niezbędne, by nauczyciel mógł prowadzić uczniów w środowisku głęboko zintegrowanym z SI? Czy zmieni się i zostanie zaakceptowana podstawowa definicja roli nauczyciela w społeczeństwie? Czy w szkołach pojawią się specjaliści wyłącznie do obsługi i rozwoju narzędzi SI? W jaki sposób szkoły i uczelnie mogą przygotowywać obecnych nauczycieli na tę transformację? Jak chronić prywatność i bezpieczeństwo danych uczniów, skoro SI coraz intensywniej monitoruje postępy i style uczenia się? W jakim zakresie możliwy jest opór kadry nauczycielskiej? Jaką rolę będą pełnić w systemie rodzice z przypisanymi im prawami i obowiązkami jako pierwszych wychowawców.
SI i uczniowie pokolenia Z (oraz kolejnych)
Jak od najmłodszych lat uczyć kreatywnego i krytycznego myślenia w świecie, gdzie większość informacji generują zaawansowane algorytmy? Czy w przyszłości szkoła bardziej skupi się na budowaniu kapitału relacyjnego i społecznego między uczniami? Czy w obliczu dynamicznych zmian i automatyzacji uczniowie zyskają większą elastyczność i gotowość do częstej zmiany zawodu? Czy szkoła stanie się miejscem, gdzie systemowo uczy się przedsiębiorczości i prowadzenia innowacyjnych projektów w międzynarodowych zespołach? Jak zapobiec bezrefleksyjnemu wykorzystywaniu SI w życiu codziennym i nauczyć uczniów odpowiedzialnej postawy? Czy powinien powstać osobny przedmiot, na którym realizowane zostaną treści dotyczące etyki i społecznej świadomość technologii?
Z jednej strony stajemy w obliczu nieuchronnego rozwoju sztucznej inteligencji, która w ciągu najbliższych lat może zintegrować się z wszystkimi obszarami funkcjonowania szkoły – od organizacji pracy po personalizację ścieżek nauczania. Z drugiej, obserwujemy coraz wyraźniejszy, druzgocący wpływ mediów społecznościowych na relacje społeczne i zdrowie psychiczne młodych ludzi, dodatkowo wzmocniony powszechnym korzystaniem ze smartfonów. Jak zatem skutecznie łączyć szanse płynące z SI z koniecznością przeciwdziałania negatywnym efektom cyfrowego świata, aby zachować równowagę między rozwojem intelektualnym, fizycznym, emocjonalnym i duchowym uczniów – fundamentem prawdziwego sukcesu? Integracja SI w edukacji przestanie być przecież jedynie dodatkiem – stanie się koniecznością, oferując skuteczne i angażujące metody nauczania dostosowane do współczesnych wyzwań.
Przypisy:
[1] Lee, K.-F., & Qiufan, C. (2021). Sztuczna inteligencja 2041: Dziesięć wizji przyszłości. Poznań: Media Rodzina, s. 93-147.
[2] Model Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK) został opracowany przez Punyę Mishrę i Matthew J. Koehlera i po raz pierwszy szczegółowo przedstawiony w artykule opublikowanym w 2006 roku. Model ten rozszerza koncepcję wiedzy pedagogicznej i przedmiotowej, uwzględniając w niej technologię jako integralny element procesu nauczania. Link do artykułu.
Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest nauczycielem akademickim, twórcą innowacyjnego modelu szkoły Collegium Futurum oraz koordynatorem miejskiego projektu Edukacja Nowej Generacji w Słupsku. Przewodniczący Rady Edukacyjnej przy Prezydencie Miasta Słupsk, a także autor bloga Edukacja Przyszłości.
