Nie ma wątpliwości, że zbliża się w oświacie niż demograficzny. Głęboki. Już zapukał do przedszkoli, a wkrótce wejdzie do podstawówek. Władzom leje na serce miód nadziei, że w sposób naturalny rozwiąże problem braku nauczycieli. Byle przetrwać jeszcze rok, dwa, może trzy. W tej intencji zapowiedziano zwiększenie odprawy emerytalnej i wprowadzenie nagrody jubileuszowej na 45-lecie pracy. Te całkiem pokaźne frukta mają powstrzymać ucieczkę nauczycieli na emerytury, co zresztą przyznała oficjalnie ministra Lubnauer.
Pomysł całkiem rozsądny i jak należy sądzić, skuteczny, przynajmniej na jakiś czas. Jeśli jednak ktoś ma nadzieję, że sytuacja za lat kilka się unormuje, to muszę przestrzec, że najprawdopodobniej jest błędzie; nauczycieli nadal będzie brakowało. Dlaczego? Ano dlatego, że zupełnie zmieniły się okoliczności społeczne: zarówno potrzeby, jak i oczekiwania dotyczące edukacji młodego pokolenia.
Najkrócej mówiąc, jeszcze 10-15 lat temu jeden nauczyciel spokojnie radził sobie z klasą złożoną z 25 uczniów czy równie liczną grupą przedszkolaków. Nie tylko zapewniał opiekę, ale zajęcia, czegoś uczył. Skutki w indywidualnych przypadkach bywały różne, ale był w stanie ogarnąć wszystkich.
W tej chwili trwa okres przejściowy. Liczebność klas i grup jest podobna, ale przybyło nauczycieli współorganizujących, co trochę pomaga. Tylko trochę, bo nie wszędzie są, a poza tym na co dzień w przedszkolu czy szkole jest po prostu trudno i wypalenie zawodowe szerzy się wśród kadry pedagogicznej niczym pożar w stepie. Tym szybciej, im bardziej wzmaga się nacisk na zaspokajanie indywidualnych potrzeb poszczególnych dzieci, w zderzeniu z ich coraz większymi deficytami umiejętności społecznych oraz szacunku dla innych ludzi. I nie mam tu na myśli dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, ale lwią część populacji.
Obserwując rysującą się tendencję zaryzykuję stwierdzenie, że za kolejne 5-10 lat jeden nauczyciel w szkole podstawowej nie będzie w stanie zająć się skutecznie więcej niż piątką dzieci naraz. Nauczyciele współorganizujący będą potrzebni we wszystkich oddziałach, które staną się też mniejsze liczebnie, nie dlatego bynajmniej, że władze z własnej woli sypną groszem na ten cel, ale dlatego, że zostaną do tego zmuszone przez zdenerwowany i nieusatysfakcjonowany elektorat. Tak oto w ciągu ćwierć wieku przejdziemy ze szkoły zajmującej się zbiorową edukacją, do szkoły zapewniającej indywidualną obsługę. Nie oceniam, czy to dobrze, czy źle. Po prostu proponuję nie czekać w nadziei, że problem sam się rozwiąże, ale pod tym kątem szykować scenariusze organizacyjne na przyszłość przedszkoli i szkół.
Do napisania powyższego zainspirowała konferencja na temat edukacji włączającej, która dopiero co odbyła się w naszym kraju w ramach polskiej prezydencji UE. Bo warto wiedzieć, że integracja społeczna młodych w całej ich różnorodności należy do agendy europejskiej. Długo byłem sceptyczny, właściwie nadal jestem, ale dotarło do mnie, że tę formę edukacji i tak wprowadzamy w życie w coraz większym zakresie. I że nie ma przed tym ucieczki. W świecie, w którym połowa młodych ludzi będzie miała potwierdzone urzędowo specjalne potrzeby edukacyjne, po prostu tak będzie. I z całym szacunkiem dla wielu fantastycznych pomysłów, jak sobie radzić w niezwykle zróżnicowanych grupach dzieci i młodzieży, by osiągnąć coś więcej, niż tylko zapewnienie im opieki, potrzebny będzie po prostu coraz większy ułamek nauczyciela na pojedynczego ucznia.
Proponuję więc nie liczyć za bardzo na przyszłe oszczędności w zatrudnianiu nauczycieli, natomiast jeszcze bardziej intensywnie niż obecnie myśleć skąd ich wziąć i jak zachęcić do tej coraz trudniejszej pracy.
Notka o autorze: Jarosław Pytlak jest dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 24 STO na Bemowie w Warszawie oraz pomysłodawcą i wydawcą kwartalnika pedagogiczno-społecznego Wokół Szkoły. Działalnością pedagogiczną zajmuje się przez całe swoje dorosłe życie. Tekst ukazał się w blogu autora.
