Co to znaczy dobry nauczyciel?

Z wielką uwagą przeczytałam wywiad Adama Kowalskiego z panią profesor Alicją Siemak-Tylikowską, dziekan Wydziału Pedagogiki UW na temat kształcenia nauczycieli pt. Musiałoby to być bardzo długie zaklęcie. Bardzo interesujące wydają się doświadczenia Eksperymentalnego Laboratorium Edukacyjnego, organizowanego wspólnie przez Kolegium Nauczycielskie i Wydział Pedagogiczny UW, w celu innowacyjnego kształcenia przyszłych, twórczych, samodzielnie myślących nauczycieli, wywodzących się spośród najlepszych studentów.

 

Trudno mi jednak zgodzić się z Panią Dziekan, kiedy mówi: „Nie ma normy, czy definicji dobrego czy złego nauczyciela. Wszystkie dotychczasowe badania nad “duszą nauczyciela”, pokazują, że zarówno w pracach pedagogicznych, jak i opiniach uczniów i ich rodziców, zwraca się przede wszystkim uwagę na walory osobiste nauczyciela. Takie jak: umiłowanie młodzieży, serdeczność, troskliwość, cierpliwość, obiektywizm oceny, kultura itp. We wszelkich dysputach, czy w zawodzie nauczycielskim ważniejsza jest wiedza merytoryczna, czy stosunek do uczniów, zdecydowanie wygrywa to drugie”, (koniec cytatu).

 

Bardzo mnie ucieszył ten wynik. Właśnie o to chodzi, żeby nauczyciel taki był. Dlatego spieszę z pomocą w ustalaniu normy, może nawet definicji dobrego nauczyciela. W czasie niedawnej wizyty w Finlandii mieliśmy okazję przyjrzeć się kształceniu nauczycieli w tym kraju, zwłaszcza praktycznemu ich przygotowaniu do zawodu w Szkole Ćwiczeń. Bo w niej kształtuje się przyszłych nauczycieli.

 

W Finlandii uważa się, że dobry nauczyciel:

 

1. jest ekspertem, tzn.:

»	rozwija i udoskonala własną wiedzę w zakresie swojego przedmiotu,
»	kieruje konstruowaniem (1) i rozwijaniem swoich umiejętności w tym zakresie,
»	swoje działania zawodowe poddaje badaniu i krytycznej ocenie (refleksyjny praktyk),
»	jest przewodnikiem dla ucznia w jego procesie rozwijania się wiedzy i umiejętności,
»	przekazuje i pogłębia kulturę duchową;

 

2. jest dojrzałą osobowością, tzn.:

»	w rozmowie jest pełen empatii dla drugiej osoby,
»	zachęca do działania i daje wsparcie,
»	docenia i akceptuje różnorodność,
»	rozumie pojęcie uczenia się przez całe życie,
»	zna swój potencjał, ale i ograniczenia,
»	panuje nad swoimi emocjami,
»	jest świadom swoich przekonań na temat natury ludzkiej;

 

3. jest odpowiedzialnym dorosłym, tzn.:

»	pracuje aktywnie dla wspólnych celów swojej instytucji edukacyjnej,
»	inicjuje współpracę,
»	posiada wysokie umiejętności społeczne i dobre maniery,
»	promuje rozwój instytucji edukacyjnej (szkoły), aby stała się organizacją uczącą się;

 

4. jest osobą wspierającą tworzenie systemu wartości, tzn.:

»	pomaga uczniom w rozwoju i wyborze wartości,
»	jest przewodnikiem w dokonywaniu wyborów etycznych,
»	wspiera ucznia w konstruowaniu własnego spojrzenia na świat,
»	działa jako aktywny obywatel,
»	zdaje sobie sprawę ze społecznego wpływu, jaki wywiera poprzez swoją pracę;

 

5. jest promotorem działań edukacyjnych, tzn.:

»	bierze odpowiedzialność za bezpieczeństwo i atmosferę sprzyjającą uczeniu się,
»	tworzy środowisko edukacyjne zachęcające uczniów do podejmowania inicjatyw,
»	wspiera różne style uczenia się;

 

6. jest przewodnikiem w procesie nauczania i rozwoju, tzn.:

»	wspiera twórcze myślenie uczniów,
»	wdraża ich do uczenia się,
»	wspiera i ocenia proces uczenia się,
»	przyjmuje odpowiedzialność za zachęcanie do nauki wszystkich uczniów.

 

Ta wiedza, umiejętności i postawy kształtowane są w czasie studiów nauczycielskich na trzynastu fińskich uniwersytetach, prowadzących studia nauczycielskie. Każdy z nich ma swoją szkołą ćwiczeń, gdzie odbywa się bardzo ważna część studiów, kształtowanie umiejętności i postaw.

Pani Dziekan Siemak-Tylikowska mówi dalej: „Procedury rekrutacyjne na studia, to nie sprawdziany predyspozycji do zawodu, a jedynie sumowanie przez program komputerowy liczby punktów na świadectwie maturalnym.”

 

A dlaczego nie zadano sobie tego trudu? Przecież uczelnia może dodać specjalistyczne egzaminy. ASP nie liczy tylko punktów z matury, ale każe rysować, szkoły muzyczne egzaminują z gry na instrumencie, czy śpiewu. A Finlandia, mając świetnych nauczycieli i najlepsze wyniki edukacyjne na świecie, bada swoich kandydatów, czy pasują do tego zawodu.

 

Poza tym: skąd się bierze lęk, że nauczyciel nie jest w stanie przygotować się do nauczania dwóch przedmiotów? Jak współczesny nauczyciel może nie znać obcych języków lub posługiwać się komputerem? Dlaczego mamy uznać to za dziwaczne pomysły? Jesteśmy członkami UE i jej dyrektywy, a co najmniej diagnozy w zakresie edukacji, powinny być dla nas wskazaniem kierunku rozwoju naszej oświaty. Dlaczego w Belgii, Wielkiej Brytanii, Finlandii i bardzo wielu innych krajach, jeden nauczyciel uczy wszystkich przedmiotów do szóstej klasy, z elementami fizyki i chemii, jedynie języka obcego najczęściej uczy inny specjalista? W Finlandii, gdzie szkoły są małe (połowa ma poniżej 40 uczniów) nauczyciel uczy na kilku poziomach jednocześnie. W szkole, którą widziałyśmy w czasie wizyty studyjnej, piętnastu uczniów na sześciu poziomach jest uczonych przez dwie nauczycielki: jedna z nich uczy klasę pierwszą i drugą, druga od trzeciej do szóstej; ta również uczy angielskiego. Nauka metodą projektów angażuje wszystkie dzieci w aktywne uczenie się. A wyniki są, jak wiadomo, najlepsze na świecie!

 

W roku 1997 ukazała się praca zbiorowa pod redakcją Joanny Rutkowiak „Uczenie się od outsidera” (Oficyna Wyd. Impuls, Kraków). Dotyczyła wizyty studyjnej w Szwecji i badań prowadzonych na szwedzką oświatą. Czy tego dobrego obyczaju – uczenia się od innych, nie warto kontynuować, zwłaszcza jeśli nauczycielami mogą być Finowie? Więcej na temat fińskiej edukacji można przeczytać w 7 i 9 numerze Dyrektora Szkoły.